پشتی هه‌ولا داگیركاری ئا رۆژئاڤا كوردستانێ ژ ئالیێ ده‌وله‌تا تركیێ ڤه، هه‌موو ئالی ل سه‌ر بێده‌نگی ئا باكورێ كوردستانێ نیقاشێ دكن، هه‌ری زێده پارتیا ده‌مۆكراتیك ئا گه‌لان هه‌ده‌په تێ سووچبار كرن، گه‌لۆ د راستی ده هه‌ده‌په سووچبار یان ئالیێ كو هه‌ده‌په دامه‌زراندی؟ ئه‌رێ كێ هه‌ده‌په دامه‌زراندیه؟
پشتی ده‌وله‌تا تركیێ ل 9/10/2019ان هه‌ولا داگیركاری ئا رۆژئاڤا كوردستانێ كری، ل هه‌موو جیهانێ ده‌نگێن نه‌رازیبوونێ ده‌ركه‌تن هۆلێ، كورد و هه‌ڤالبه‌ندێن وان و كه‌ساتیێن مرۆڤ په‌روه‌ر ل هه‌موو قادان ل دژی داگیركاریێ هه‌لوه‌ست دان دیار كرن، ته‌نێ ده‌نگێ باكوری كوردستانێ تونه بوو و چ هه‌لوه‌ستێن وها نه‌هاتن ده‌رخستن. گه‌لێ باكورێ كوردستانێ هه‌گه‌ر ئه‌و نه‌رازی ژی به، وان نكاری هه‌لوه‌ست و چالاكیێن خوه دیار بكن، ئه‌رێ ل وه‌ختا ره‌وش هه‌ری ئاسێ كو ل سالێن نۆتان هێرشی تانك و ئه‌ره‌به‌سێن له‌شكری ئێن تركیێ دكر دهات كرن وان هه‌لوه‌ست هه‌بوو، لێ به‌لێ چما نها چ هه‌لوه‌ستا وان تونه‌یه، هه‌ر كه‌س ل ڤێ مژارێ ده هه‌ده‌پێ سووچبار دبنیه و دخوازه پارله‌مه‌نته‌رێن هه‌ده‌پێ ده‌ست ژ كار ڤه‌كشن، ئه‌رێ گه‌لۆ هه‌ده‌په د راستی ده سووچباره؟
ل باكورێ كوردستانێ پارتیێن سیاسی ئێن كوردان د دو قۆناخان ده ده‌رباس دبن:
قۆناخا یه‌كه‌مین: پارتیێن وه‌كه پارتیێن (DEP، HEP، DEHAP) كو ل باژارێن كوردستانێ رێخستنێن خوه كربوون، گه‌له‌ك كه‌ساتیێن كوردستانێ تێده جی گرتن، ئه‌ڤ پارتیێن كورد و كوردستانێ بوون، ئه‌ڤ كه‌سێن ل ناڤا ڤان پارتییان ده نه سه‌ر ب ئیدۆلۆژیایه‌كێ بوون، لێ به‌لێ ئه‌و گرێدای دۆزا كوردستانێ بوون، ئه‌ڤ پێڤاژۆ ژ سالا 1991ان هه‌یا 2005ان به‌رده‌وام كر، دل ڤان 14 سالان ده، گه‌له‌ك ئینسان هاتن ووندا كرن و بنچاڤ كرن، گه‌له‌ك ژی راستی ئه‌شكه‌نجه‌یێ هاتن، سه‌رۆكێ پارتیا (HEP) یێ ب ناڤێ (ڤه‌دات ئایدن) ل 5 تیرمه‌ها سالا 1991ان ل باژارێ ئامه‌دێ هات ره‌ڤاند، پشتره و ل 7 هه‌مان مه‌هێ ئانكو ب دو رۆژان جه‌سه‌دا وی هات دیتن، د مه‌راسیما ڤه‌شارتنا جه‌سه‌دا ئایدن ده، هه‌زاران كه‌س و ب سلۆگانا «بژی كوردستان و بمرێ كۆله‌دان» كه‌تن ناڤ كۆلانان، ئه‌ڤ سلۆگان هه‌یا سالا 2004ان بوو سلۆگانا ڤان پارتیێن قۆناخا یه‌كه‌مین.
پارتیێن «DTP، BDP، HDP» پرسگرێكێن كوردستانێ ل ئالیه‌كێ دانان و پرسگرێكێن ده‌مۆكراتیكبوونا تركیێ ژ بۆ خوه كرن ئه‌ساس
قۆناخا دویه‌مین: ژ سالا 2005ان هه‌یا نها ئه قۆناخ ده‌وام دكه، هه‌ر یه‌ك ژ ڤان پارتیان ل په‌ی هه‌ڤ «DTP، BDP، HDP» ته‌كۆشینا خوه د ڤێ قۆناخێ ده مه‌شاندن، ئه‌ڤ پارتی ب هوندر و سیاسه‌تا خوه ژ پارتیێن قۆناخا یه‌كه‌مین پر جودانه، ئه‌ڤ پارتیه راسته راست ژ ئالیێ ئۆجالان ڤه دهاتن برێڤه‌برن، ئارمانج و سلۆگانا وان ئه‌ڤ بوو: «توركیایا ده‌مۆكراتیك، وه‌كه توركیا بوون» هه‌ر وها «نه كورد بێ ترك و نه ترك بێ كورد نكار بژین»، كه‌ساتیێن كوردستانی د ناڤا ڤان پارتییان ده تونه بوون یان گه‌له‌ك كێم بوون، هه‌موه‌خت كوردایه‌تی به‌ر ب لاوازیێ ده چوو، پشتی وێ ده‌مێ هه‌ڤپه‌یمانی ل گه‌ل پارتیێن چه‌پ ئێن تركیێ ئاڤا كرن و پرسگرێكێن كوردستانێ ل ئالیه‌كێ دانان و پرسگرێكێن ده‌مۆكراتیكبوونا تركیێ ژ بۆ خوه كرن ئه‌ساس، ل ده‌ستپێكێ ده كه‌ساتیێن وه‌كه «له‌یلا زانا» ژی هه‌بوون، لێ به‌لێ بێ باندۆر كرن، ل بانگه‌شه‌یا هلبژارتنان ده ئالایێ هه‌ده‌پێ و تركیێ پێكڤه هلدان، وێنه‌یێن ئۆجالان و كه‌مال ئه‌تاتورك ل په‌ی هه‌ڤ دانان و وه‌شاندن، پارتیێن چه‌پ ئێن تركیێ د ناڤا هه‌ڤپه‌یمانیا هه‌ده‌پێ ده چ ئالیگرێن وان نه‌بوو، لێ به‌لێ وان ده‌نگێ كوردان ب ده‌ست خستن، هه‌ده‌په ژ ئالیێ گه‌لێ كورد دهات پشته‌ڤانیكرن، لێ به‌لێ گه‌لێ ترك تێدا جی گرتن، كه‌سێن كو ژ زمانێ كوردی فام نه دكرن، بوونه نوونه‌رێ گه‌لێ كورد ل پارله‌مه‌نتۆیێ، هنه‌ك تورك كو باژارێن كوردان ناس نه دكرن بوونه پارله‌مه‌نته‌رێن وان باژاران، وان پێڤاژۆیا پارتیێن كوردی هشت و پێڤاژۆیا دویه‌مین ئا ترك بوون ده‌ست پێ كرن.
ئۆجالان دبێژه: «من یه‌قین ژ بۆ میتێ درست كر كو چه‌پێن تركیێ د ناڤا هه‌ده‌پێ ده جی بگرن»
پشتره هنه‌ك گۆتن هاتن كو ئه‌ڤ پارتییه ژ ئالیێ ئۆجالان و میتێ ڤه هاتنه ئاڤا كرن، ل سالا 2014ان، هنه‌ك تێبینی ئێن هه‌ڤدیتنا ئۆجالان دگه‌ل پارله‌مه‌نته‌رین هه‌ده‌پێ ب ناڤێ «په‌روین بۆلدان، سری سوره‌یا ئۆنده‌ر» هاتن ئه‌شكه‌ره كرن، د وان تێبینیان ده ئۆجالان دبێژه: «من یه‌قین ژ بۆ میتێ درست كر كو چه‌پێن تركیێ د ناڤا هه‌ده‌پێ ده جی بگرن، ب ڤێ رێ پارتیێن چه‌پ وێ ژ ئالیێ مه‌ڤه وه‌رن پاراستن».
نه ئۆجالان، نه په‌كه‌كه و نه‌ژی هه‌ده‌پێ ئه‌ڤ گۆتن نه دره‌واند، هه‌یا هنه‌ك رۆژنامه‌ڤانان ژ سه‌لاهه‌دین ده‌میرتاش پرسی ئه‌رێ میتێ هه‌ده‌په ئاڤاكریه؟، لێ به‌لێ ده‌میرتاش ئه‌ڤ پرس نه به‌رسڤاند، په‌كه‌كێ ژی ده‌نگێ خوه نه‌كر، له‌وما ئه‌ڤ یه‌ك ب جیێ گۆمانێ ژ ئالیێ گه‌ل ڤه دهات مه‌یزه كرن.
ره‌وشا ئیرۆ ئا ل باكورێ كوردستانێ هاتیه درست كرن وها پێشان دده كو ئه‌ڤ گۆتن راستن و هه‌ده‌په ژ ئالیێ میتێ ڤه هاتیه دامه‌زراندن، ژ به‌ر كو ل باكورێ كوردستانێ كورد ژ ئالیێ ئیراده‌یا كوردی ڤه هاتن لاواز كرن، له‌شكرێن ده‌وله‌تا تركیێ به‌را 20 سالان ژی ل مه‌ش و چالاكیان ده راسته راست ب تفه‌نگان ئێریشی كوردان دكر، ده‌سته‌سه‌ر دكرن و ئه‌شكه‌نجه د دان، لێ به‌لێ گه‌ل ل به‌ر خوه د دا، لێ به‌لێ ئیرۆ گه‌ل بێ هێز بوویه، ژ به‌ر كو ل ڤان 20 سالان ب تایبه‌ت ل 10 سالێن داویێ و ب سه‌ده‌ما وێ سیاسه‌تا هاتیه مه‌شاندن، گه‌ل بێ ده‌نگ ما، هێز و كارینێن وان هاتن ژناڤبرن، ژ بۆ مه‌به‌ستێن نه به‌رچاڤ په‌كه‌كێ سه‌رهلدان ب گه‌ل كر، وه‌ختا كو ره‌وشێن گونجای ل تركیێ ده‌ركه‌تن هۆلێ، په‌كه‌كێ گه‌ل نه‌راكر سه‌ر پێیان، به‌لێ ژبۆ داخوازا ئازادكرنا ئۆجالان ب مه‌هان گه‌ل ده‌رخستن جاده و سه‌رهلدانان، ب هه‌زاران چالاكی هاتن پێك ئانین و ژ به‌ر ڤان چالاكیان ب سه‌دان گه‌نج ژ دبستانان هاتن ده‌رخستن و ب سه‌دان كه‌س هاتن ده‌سته‌سه‌ر كرن، ئه‌ڤ ئینسانه هه‌گه‌ر بۆ مافێ زمانی چالاكی كربان كو ره‌وشا وێ ده‌مێ گونجای بوو كو ئه‌ڤ داخوازه ل به‌ر چاڤ ژ ئالیێ توركیێ و ولاتێن ئه‌ورۆپی وه‌ره وه‌رگرتن، ل سالا 2014ان ل ناڤچه‌یا لجێ یا ئامه‌دێ په‌یكه‌رێ شه‌هیدێ په‌كه‌كێ ب ناڤێ «مه‌حسووم كۆركماز» كو ل سالا 1986ان هاتبوو كوشتن هاتبوو دانان، گه‌له‌ك ئه‌شكه‌ره بوو كو ده‌وله‌تا تركیێ وی ڤی په‌یكه‌ری ژ ناڤ ببه و په‌كه‌كێ بانگا گه‌ل كر كو ببن رێگر ل همبه‌ر هه‌ولێن ده‌وله‌تێ بۆ ژ ناڤ برنا په‌یكه‌ری، 2 رۆژان گه‌ل خرڤه‌بوو و بوو رێگر و له‌شكرێ تركیێ ئێریشی گه‌ل كر و د ئه‌نجامێ ده كه‌سه‌كی جانێ خوه ژ ده‌ست دا و 50 كه‌س هاتن ده‌سته‌سه‌ر كرن، هه‌ر كه‌سه‌كی فام دكر ئه‌ڤ په‌یكه‌ر وێ وه‌ره ژ ناڤ برن، لێ به‌لێ چما خه‌لك ب ڤێ یه‌كێ مژوول كرن؟ ئه‌ڤه ب راستی شاشی بوون یان ژی پیلانه‌كه چێكری بوو كو خه‌لكی ب ڤان بابه‌تان ڤه مژوول بكه‌ن و ئیراده‌یان وان راستی شكه‌تنێ وه‌ره كرن.
شه‌رێ خه‌نده‌كان كو قه‌ده‌را باكوورێ كوردستانێ گوهه‌ری، پێویسته دیرۆكه‌كه درێژ ل سه‌ر وه‌ره نڤیساندن
گه‌ر درستكرنا خه‌نده‌كان ژبۆ پاراستنا به‌رژه‌وه‌ندیا گه‌ل به؟ وه‌ختا ل باژارا یه‌كه‌مین خه‌نده‌ك هاتیه كۆلان و راستی شكه‌ستنێ بووی، هه‌ر وها ل باژارێ دویه‌مین، گه‌لۆ چما ل 5 باژێرێن دن خه‌نده‌ك هاتن كۆلان، ئه‌ڤه بوو سه‌ده‌م كو 7 باژارێن باكوورێ كوردستانێ ب ته‌مامی بێن خراپ كرن.
تشتا هه‌ری گرینگ سیاسه‌تا خه‌نده‌كان بوو كو ل سالا 2015ان په‌كه‌كێ شه‌رێ خوه برن ناڤ باژار و گوندان و بوو ئه‌گه‌ر كو خه‌لك زیانێ ببینیت و بێ هێز بمینه، د ئه‌نجاما وێ شه‌رێ ده، 310 كه‌سێن سڤیل هاتن كوشتن و زێده‌تر ژ 100 هزار كه‌سان بێ خانی مان و كۆچبه‌ر بوون، مێژوویا شه‌رێ خه‌نده‌كان كو قه‌ده‌را باكوورێ كوردستانێ گوهه‌ری، پێویسته دیرۆكه‌كه درێژ ل سه‌ر وه‌ره نڤیساندن، لێ به‌لێ ئه‌ڤ تشته‌كا ئه‌شكه‌ره‌یه، خه‌نده‌ك بوو سه‌ده‌م كو گه‌لێ كورد ل باژارێن «شرنه‌خێ، سوورا ئامه‌دێ، سلۆپی، نسێبین و جزیرێ و هه‌ر وها هه‌زه‌خێ» كۆچبه‌ر ببن و هه‌یا نها وا نكاریه ژیانا خوه ئا به‌رێ ڤه‌گه‌رینن، خه‌نده‌كان چ ده‌ستكه‌فته‌كه سیاسی ب ده‌ست نه‌خست و ئه‌و داخوازیێن په‌كه‌كێ كو دیار دكر رێڤه‌به‌ریه‌كه خوه‌سه‌ر دخوازه ئه‌و ره‌وش بۆ وێ داخوازیێ نه گونجای بوو، نه ره‌وشا هه‌رێمێ نه ژی ئا ناڤده‌وله‌تی رێ نه دا ئه‌ڤ داخوازی وه‌ره ب ده‌ستخستن، لێ به‌لێ بۆ ڤێ داخوازێ 7 باژار بوون قوربانی، باشه پرس ل ڤر ئه‌ڤه، گه‌ر درستكرنا خه‌نده‌كان ژبۆ پاراستنا به‌رژه‌وه‌ندیا گه‌ل به؟ وه‌ختا ل باژارا یه‌كه‌مین خه‌نده‌ك هاتیه كۆلان و راستی شكه‌ستنێ بووی، هه‌ر وها ل باژارێ دویه‌مین، گه‌لۆ چما ل 5 باژێرێن دن خه‌نده‌ك هاتن كۆلان، ئه‌ڤه بوو سه‌ده‌م كو 7 باژارێن باكوورێ كوردستانێ ب ته‌مامی بێن خراپ كرن.
ل گوره‌ی پێزانین تایبه‌ت ئێن داركا مازیێ، نیازا په‌كه‌كێ هه‌بوو، خه‌نده‌كان ل باژارێن دن ژی درست بكه، وه‌كه باژارێن «باتمان، بایه‌زید و وانێ» و هنه‌كێن دن، لێ به‌لێ گه‌لێ كورد ل وان باژاران رێ نه‌دان و قه‌بوول نه‌كرن.
بۆ زانین وه‌ختا خۆرتێن باكور خه‌نده‌ك ژ بۆ شه‌ر ئاڤا دكرن، وان ب چاڤساخیا له‌شكر و پۆلیسێن تركان ئالاڤێن درستكرنا خه‌نده‌كان ده‌رباس دكر، لێ به‌لێ تو رێگری نه‌بوو، گه‌ل چما تركیێ ده‌نگێ خوه نه‌كر و نه‌بوو رێگر؟ ئه‌رێ ده‌وله‌تێ د خوه‌ست ئه‌ڤ خه‌نده‌ك ژ بۆ شه‌ر وه‌رن درست كرن؟ ئه‌ڤ باژارێن باكورێ كوردستانێ كو پر هه‌ستا كورداتیێ تێده بوو، تركیێ ب سالان نكاری ده‌ست دانیته سه‌ر، لێ به‌لێ په‌كه‌كێ ب شه‌ر خه‌نده‌كان گه‌هشت ڤێ ئارمانجێ.
شه‌رێ خه‌نده‌كان پیلانه‌كه ئه‌بدوللا ئۆجالان و میتێ ئا ژ بۆ وێران كرنا باژارێن باكورێ كوردستانێ بوو
ئه‌ڤ سیناریۆ وێ یه‌كێ ل بیرا مرۆڤ تینه كانێ چه‌وا هه‌ده‌په ژ ئالیێ ئۆجالان و میتێ ڤه هات ئاڤاكرن، ئایا شه‌رێ خه‌نده‌كان ژی ژ ئالیێ ئۆجالان و میتێ ڤه هاتبوو پلانكرن، چونكه ئارمانجا ستراتیجی یا هه‌ردو پرسان یه‌كه، ئه‌ڤ پرس پێویسته وه‌ره به‌رسڤدایین ژ به‌ر كو وێ قه‌ده‌را كوردان ده‌ت دیار كرن.
ل ڤان 5 سالێن داویێ و پشتی خراب كرنا باژارێن باكورێ كوردستانێ، گه‌لێ باكور بێده‌نگ ما ب ئاوایه‌كێ به‌رچاڤ به‌شداریا چالاكییان نه‌بوو، ئه‌ڤه ژی بۆ شه‌رێ خه‌نده‌كان ڤه‌دگه‌ره كو زیانه‌كه مه‌زن ب گه‌ل خست.
ئه‌م ڤه‌گه‌رنه پرسا سه‌ره‌كه ئه‌رێ هه‌ده‌په ژ بێده‌نگیا گه‌ل سووچباره؟ به‌رسڤ نه‌خێر، ئه‌وێن هه‌ده‌په دامه‌زراندی ئه‌و په‌رپرسیارن، ژ به‌ر كو به‌رپرسێن هه‌ده‌پێ مینا ئه‌كته‌رێن شانۆیێ بوون و ده‌رهێنه‌ر ل ده‌رڤه‌ی هه‌ده‌پێ، ئه‌و ب رێڤه دبرن، ئه‌ڤه یه‌ك ژی مه دگه‌هینه وێ ئه‌نجامێ كو میت و ئۆجالان ب هه‌ڤره هه‌ده‌په ئاڤاكریه و گه‌ر وان ئاڤا ژی نه كربه، ئه‌و ئالیێ هه‌ده‌په ئاڤاكری ژ ره‌فتارێن وێ به‌رپرسیاره.
گه‌ر گه‌لێ باكور بخوازه حه‌قێ خوه بستینه و بزانبه كی سه‌ده‌ما بێده‌نگیێ بوو، پێویسته پرسێ ژ ئۆجالان و میتێ بكن. كانێ ئه‌ڤ چ بوو كری؟
