رێبەرێ ئەفسانەوی مەلا مستەفا بارزانی کو ژیانا خوە ژ بۆ ئازادیا گەلێ کورد و تێکۆشینا رزگاریا نەتەوەیی تەرخان کر، 44 سالان بەری ئیرۆ کۆچا داوی کر.
د سەر کۆچا داوییا رێبەرێ نەمر مەلا مستەفا بارزانی را، کو ژ بۆ داخوازێن نەتەوییێن گەلێ کوردستانێ تێکۆشیا و چ گاڤ پاشدە نەئاڤێت، 44 سال دەرباس بوون.
مەلا مستەفا بارزانی کو تەنێ د تێکۆشینا خوە دا باوەریا خوە ب نەتەوەیا کورد دئانی و سەری ل بەر داگیرکەران نەدا، نیڤ سەدسالێ تێکۆشینا رزگاریا نەتەوی ب رێ ڤە بر و ل پەی خوە میراسەک تێکۆشینێ ھشت.
بارزانی ھەموو ژیانا خوە ژ بۆ تێکۆشینا ژ بۆ بدەستخستنا مافێن نەتەوەیی یێن کوردان تەرخان کر. نێرینەکا وییا شۆرەشگەری ھەبوو. تایبەتمەندیێن وییێن ھەری تایبەت جەسارەت، ژ خوەباوەری، باوەریا ب حەقیقەتێ، عەدالەتێ، تێکۆشینا ل دژی زلمێ و تەسلیمنەبوونا وی بوو.
ئیرۆ 44 سال ل سەر خاترخوەستنا وییا داویێ ژ گەلێ کوردستانێ دەرباس دبە. میراتەیا کو ل سەر ئاخا کوردستانێ ھشت رۆژ ب رۆژ خورتر دبە.
ژیان و تێکۆشینا مەلا موستافا بارزانی
مالا مستەفا بارزانی، کورێ پێنجەمینێ شێخ محەمەد بارزانی، د 14ێ ئادارا سالا 1903 دا ل گوندێ بارزانێ ھاتیە دنێ.
د سالا 1904 دا پشتی مرنا بابێ وی، برایێ وی یێ مەزن شێخ عەبدولسەلام سەرۆکاتیا بارزانیان دکە.
دەما مەلە مستەفا بارزانی 3 سالی بوو، ئارتێشا عۆسمانی ئێریشی ھەرێما بارزان کر و برایێ وی یێ مەزن شێخ عەبدولسەلام دیل گرت. ئەو ژی لگەل دایکا خوە دا 9 مەھان د گرتیگەھێ دا ما.
شێخ عەبدولسەلام بارزانی د سالا 1914ێ دا ژ بەر ئیسرارا د مافێن گەلێ کوردستانێ دا و تێکۆشینا سەرخوەبوونێ، ل مووسلێ ھات سێدارەدان.
د سالا 1919 دا مەلا مستەفا ب ھێزەکە چەکداری یا 300 کەسی ژ بۆ پشتگریا سەرھلدانا شێخ مەحموود بەرزەنجی دچە سلێمانیێ.
د سالا 1920ێ دا شێخ ئەحمەد بارزانی، مەلا مستەفا بارزانی وەک نوونەرێ خوە شاند باکورێ کوردستانێ کو لگەل شێخ سەعید ئەفەندی دا ھەڤدیتنێ پێک بینە و د شۆرەشا وی دا ھەڤکاریێ بکە.
د سالێن 1931-1932 دا فەرمانداریا ھێزەکا بارزانییان دکە کو ھەرێما مێرگەسۆر-شێروانێ ل ھەمبەر ئینگلیزان بپارێزە. د ڤی شەری دا ب ژێھاتی و شیانا خوە ناڤ و دەنگەک مەزن ب دەست خست و کاریبوو ھەرێمێ بپارێزە.
د سالا 1934 دا ل گەل شێخ ئەعمەد بارزانی و کۆمەک شۆرەشگەرێن ھەرێمێ ژ بۆ پەنابەریێ چوو ترکیەیێ. لێ ل سەر داخوازا رێڤەبەریا ئیراقێ و ئینگلیزێن وێ دەمێ ئەو شاندن باشوورێ ئیراقێ. پشتراشاندن سلێمانیێ و 10 سالان ژ ھەڤ جودا بوون.
د 12 تیرمەھا 1943 دا ب ئالیکاریا جەمیعەتا ھیوا ب سەر کەت کو ژ سلێمانیێ دەرباسی رۆژھلاتێ کوردستانێ بوو.
د ھەمان سالێ دا ژ ئیرانێ چوو ھەرێما بارزان و لگەل کۆمەکا جوانان دا ھەڤدیتن پێک ئانی. د ناڤا 2 مەھان دا 2000 خوەبەخشان ئامادەبوونا خوە یا ژ بۆ بجھانینا فەرمانان ب چەکان راگھاندن و پرانیا قەرەقۆلێن ل ھەرێمێ گرتن.
د پاییزا سالا 1943یێ دا حکوومەتا بەغدایێ ھەیەتەک شاند بارزان و ژ بۆ راوەستاندنا شەری ل ھەڤ کرن. مەلا مستەفا بارزانی ژی لگەل شێخ ئەحمەد دا مەرجێ ڤەگەرا ھەموو ئاوارەیان دایێ. حکوومەتا نووری سەعید ھەموو شەرت قەبوول کرن.
د ناڤبەرا سالێن 1943-1945 دا ل دژی حکوومەتا ئیراقێ یا کو ئینگلیستانێ پشتگری دکر سەری ھلدا و شۆرەش ل پرانیا کوردستانێ بەلاڤ بوو.
د 11ێ ئادارا 1945ێ دا بارزانی و پێشمەرگەیێن خوە دەرباسی رۆژھلاتێ کوردستانێ بوون.
د 22 چلەیا 1946 دا ل مەھابادێ بەشداری راگھاندنا کۆمارا کوردستانێ دبە. ژ ئالیێ سەرۆککۆمار قازی محەمەد ڤە پلەیا جەنەرالیێ پێ ھات دایین و وەک سەرۆکێ سەرفەرمانداریا گشتی ھات دەستنیشانکرن.
د 16 تەباخا 1946 دا پارتیا دەمۆکراتا کوردستانێ (پەدەکە) دامەزراند. د ھەموو کۆنگرەیێن پاشەرۆژێ یێن پارتیێ دا وەک سەرۆک ھات ھلبژارتن.
پشتی رووخاندنا کۆمارا کوردستانێ د سالا 1947 دا دەست ب رێویتیا خوەیا دیرۆکی بەر ب یەکیتیا سۆڤیەتێ ڤە دکە. بارزانی کو تەسلیمی شاھێ ئیرانێ نەبوو، لگەل زێدەتری 500 شۆرەشگەرێن کورد چوو سۆڤیەتێ. د دەما رێویتیا خوە دا لگەل لەشکەرێن ئیراق، ئیران و ترکیێ دا پەڤچوون دەرکەت.
د 17 خزیرانا 1947 دا بارزانی و شاندا لگەل دا ژ چەمێ ئاراسێ دەرباس بوون و گھشتن یەکیتیا سۆڤیەتێ.
یەکیتیا سۆڤیەتێ ب سەرۆکاتیا ستالین ب توندی ل بارزانی و دەردۆرا وی گەریا. ژیانا وی ب مرنا ستالین د سالا 1953 دا گەلەک گوھەری.
بارزانی تەڤی تەمەنێ خوە، ل مۆسکۆیێ د ئاکادەمیا زمان دا بەشا ئابۆری، جوگرافی و رووسی خوەندیە.
پشتی کۆدەتایا 14 تیرمەھا 1958 ڤەگەریا ئیراقێ و ژ بەسرایێ ھەتا ھەولێرێ ب جۆشەکا مەزن ھات پێشوازیکرن.
سەرۆککۆمارێ ئیراقێ عەبدولکەریم قاسم د 7ێ جۆتمەھا 1958 دا لگەل بارزانی و ھەڤالێن وی ھەڤدیتن پێک ئانی.
ژ 11 ئیلۆنا 1961 ھەتا 1975 مەزنترین شۆرەشا چەکداری ل دژی بەغدایێ برێڤە بر. شۆرەشا ئیلۆنێ 14 سالان بەردەوام کر و گەلێ کوردستانێ گەلەک دەستکەفتیێن نەتەوی ب دەست خستن.
د 11 ئادارا 1970 دا بارزانی و حکوومەتا ئیراقێ ل سەر ئۆتۆنۆمیا کوردستانێ ل ھەڤ کرن. د دیرۆکا کوردستانێ دا جارا یەکەمە کو د ئەنجاما تێکۆشینەکا 9 سالان دا دەستکەفتیەک وھا دیرۆکی ھاتیە گارانتیکرن.
مەلا مستەفا بارزانی د ژیانا خوە دا دو جاران ب ئاوایەکی موعجیزەیی ژ کوشتنێ رزگار بوو. د 29 ئیلۆنا 1971 و 16 تیرمەھا 1972 دا ل دژی وی ھەولدانێن تەرۆرکرنێ ھەبوون. لێ بەلێ بەرژەوەندیێن گەلێ کوردستانێ پەیمانا ل گەل بەغدایێ یا ژ بۆ پاراستنا ئاشتی و ئارامیا ھەرێمێ نەشکاند.
ل جەزاییرێ د 6ێ ئادارا 1975 دا ژ بەر پەیمانا د ناڤبەرا سەددام حوسەیین و شاھ محەمەد رزایێ ئیرانێ دا ھات ئیمزەکرن، شۆرەشا ئیلۆنێ سەکنی. ل سەر ڤێ یەکێ بارزانییێ نەمر ب ھەزاران پێشمەرگە و وەلاتیان رێیا کۆچبەریێ ھلبژارت.
پشتی تێکچوونا سالا 1975، د دانینا ھیمێن ئاڤاکرنا شۆرەشا کوردستانێ دا پێشەنگی کر.
ل ئامەریکایێ کو ژ بۆ دەرمانکرنێ چووبوو، ژ چاپەمەنی و ناڤەندێن دیپلۆماسیێ خوەست کو پشتگریا مافێن رەوایێن گەلێ کوردستانێ بکن.
ئەو د 1ێ ئادارا سالا 1979 دا، د 76 سالیا خوە دا، ل نەخوەشخانەیا جۆرج تاون واشنگتۆن دیسی کۆچا داوی کر.
رۆژا 4 ئادارێ تەرمێ وی برن پایتەختا ئیرانێ تەھرانێ و پشترا ژی ب ھەلیکۆپتەرێ برن باژارێ شنۆ یێ رۆژھلاتێ کوردستانێ. د 5 ئادارێ دا ل ور ب ئاخێ هات سپارتن و ژ ئالیێ ھەزاران پەنابەرێن ھەر چار پارچەیێن کوردستانێ ڤە ھاتە پێشوازیکرن.
د 6 جۆتمەھا 1993 دا تەرمێ مەلا مستەفا بارزانی و کورێ وی ئیدریس بارزانی ئانین بارزانێ و د جھێ داوی دا ب ئاخێ هاتن سپارتن.
