رێڤەبەرێ په‌كه‌كێ دوران کالکان دیار کر کو ئێریشا ل کرمانێ ئێریشا ل دژی قاسم سولەیمانی یە، دەولەتا ترکیێ ل پشت وێ ئێرشێ یە و ترکیە دخوازە ئیرانێ بكێشیته د ناڤا شەرێ رۆژهلاتا ناڤین دا.
رێڤەبەرێ په‌كه‌كێ دوران کالکان د رۆژنامەیا رێخستنا خوە یا ب ناڤێ «یەنی ئۆزگور پۆلیتیکا» دا کو ل ئەورۆپایێ وەشانێ دکەت ب کۆدناڤێ «سەلاحه‌ددین ئەردەم» نڤیسەک ب مانشێتا «چما داعشێ ئێریشی بیرئانینا سولەیمانی کر؟» وەشاند. کالکان د نڤیسا کو ب ڤێ مانشێتێ هاتیه وەشاندن دا پێشبینییێن بالکێش کرن. و د واتەیەکێ دا، راستییا هەیی ئاشکەرە کر؛ په‌كه‌كێ خواست ئیرانێ د هەرێمێ دا وەک دەولەتەکا مەعسووم – بێگونەهـ پێناسە بکەت.
ترکیە دخوازیت ئیرانێ تەڤلی شەرێ ل غەززە بکەت
دوران کالکان د گەلەک بەشێن نڤیسا خوە دا ئیدیعا کر کو ئیران ل دەرڤەیی شەرێن رۆژهلاتا ناڤین مایە و لهەڤهێنەر و ئاشتیخوازە. کالکان د مه‌قاله‌یا خوە دا دەربارێ مژارێ گۆت، «هەولدانا هەره مەزن یا رێڤەبەریا تاییپ ئەردۆگان یا د ڤی واری دا ئەوە کو ئیرانێ ب ئاوایەکی ئاکتیڤ بكێشیته د ناڤا شەرێ غه‌ززه دا…» ئەڤ ئێرش «ژ بۆ کو بێژنه ئیرانێ دەست ژ لهەڤهێنەرییا هەیی بەردە و ل سەرانسەرێ رۆژهلاتا ناڤین شەری بکە» هات کرن.
دوران کالکان هەول دا وێنەیەکی وه‌سا نیشان بدەت کو ئیران ژ شەرێ غه‌ززه دوور و بێگونەهە. لێ ئیران ژ دەستپێکێ ڤە د شەرێ غه‌ززه دا چالاک بوو و هەتا دهێته زانین هێزا پلانگێر با ئۆپەراسیۆنا تۆفانا ئەقسایێ یە. ئیران ب خوە ژی ڤێ راستییا خوە ناڤه‌شێریت.
گەلۆ رۆلێ ئیرانێ ل رۆژهلاتا ناڤین ئاشتی و لهەڤهێنانە؟
ب گشتی دوران کالکان د درێژاهیا نڤیسا خوە دا هەول دا ئیرانێ وەک هێزەکا لهەڤکەرا هەرێمێ کو تەڤلی شەر نەبوویی نیشان بدەت. لێ بەلێ، ب بهارا عەرەبی یا کو د سالا 2011ێ دا ل رۆژهلاتا ناڤین دەست پێ کری، ئیرانێ ب هێزێن میلیسێن پارامیلیتەر یێن کو ژ ئیراقێ هەتا سووریێ، ژ لوبنانێ هەتا یەمەن و ئافگانیستانێ ل هەر دەرێ چێكربوون، خوین رژاند، ب دەهان باژار وێران کرن، دەستوەردان د رێڤەبەرییا ڤان دەولەتان دا کر و ب هەزاران کەس کوشتن. ئیران لیستکڤانەکه کو د شەرێ رۆژهلاتا ناڤین دا رۆلەکێ پێشەنگ و دیارکەر دگێریت.
دوران کالکان د نڤیسا خوە دا ژ بۆ ئێریشا کرمانێ ئیشارەت ب ترکیێ کر، ئیدیعا کر کو ترکیێ فەرمانا ڤێ ئێرشێ دایە داعشێ و راستەراست ئیشارەت ب وەزیرێ کاروبارێ دەرڤە هاکان فیدان کر.
كه‌جه‌كێ پشتی ئێریشا کرمانێ ژی پەیامەک وەشاند و ب هەمان ئاوایی دیار کر کو تاوانبارێ ئێریشا کرمانێ ترکیەیە و داعش ژ ئالیێ ترکیەیێ ڤە دهێته برێڤەبرن.
لێ بەلێ داعش پێکهاتەیه‌کا پرنەتەوەیی یە کو شاخێن وێ یێن جودا ژ ئالیێ پێکهاتەیێن جودا ڤە دهێنه برێڤەبرن. وەلاتێن عەرەبی، رووسیا و ئیران ژی هندەک باسکێن داعشێ برێڤە دبه‌ن. ئێریشێن داعشێ یێن ل سەر ده‌ڤه‌رێ ئیران گه‌له‌ك سودمەند کر. ئیرانێ شەر ل دەرڤەیی خاکا خوە مەشاند و هەموو ئەردنیگارییا ده‌ڤه‌رێ ب خوینێ گەڤزاند. د ڤی شەری دا کەسێ كو زێده خوین دایه رێژتن قاسم سولەیمانی بوو.
کالکان: دخوازن ئیرانێ ژی بێخنه د ناڤا ئەنیا ل دژی کوردان
دوران کالکان د مه‌قاله‌یا خوە دا دیار کر کو ترکیە دخوازیت ئیرانێ بێخیتە د ناڤا ئەنیا دژمناتیا کوردان دا و وه‌ها دەوام کر: «سەدەما کو چاپەمەنیا ئاکه‌پێ ب یەکدەنگی ئێریشا چەتەیێن داعشێ یا ل کرمانێ ب ئیسرائیلێ ڤه گرێدای، د بنگەهـ دا زیهنیەت و سیاسەتا دژمناتیا کوردانە. ب ڤی شێوازی «ئارمانج ئەوە کو ئیرانێ ل هەمبەری ئیسرائیلێ بێخنه د ناڤا شەری دا و ل گەل ئیرانێ ل دژی په‌كه‌كێ تفاقێن نوو چێبکەن».
د داویا نڤیسێ دا کالکان وه‌ها گۆت: «ئەم نزانین دێ رێڤەبەریا ئیرانێ بۆ ڤان پەیامان چ بێژیت، ژ سه‌رۆكاتییا ئاکه‌پێ-مه‌هه‌پێ بۆ ئه‌نیه‌كا ل دژی کوردان بێژیت ئەرێ یا نه». ئەم دێ ڤێ بەرسڤێ د دەمەکێ نێزیک دا بهیسین.
دەما مرۆڤ ل داخویانیێن په‌كه‌كێ و کالکان دنێریت، دیار دبیت هه‌ر وه‌كو ئیرانێ چ سیاسەته‌كا ل دژی کورد و کوردستانێ نینە. لێ ئیران ب چ ئاوایی ناهێلیت کورد ل رۆژهلاتا ناڤین خوە برێڤە ببه‌ن، ببن هێز و مافێن خوە یێن چاندی و سیاسی ب دەست بێخن. ئیران ژی ب قاسی ترکیێ خودان ئه‌جێندایه‌كا دژه – کوردە. ئیران ل دژی ستاتویا هەرێما کوردستانێ خودان بەرنامەیەکێ جدییە، داگیرکرنا کەرکووکێ ژ ئالیێ ئیرانێ ڤە هاتیە پلانکرن، ئێریشێن مووشەکی یێن ل سەر هەولێرێ ژی بەرنامەیەکێ ئیرانێ یە. ئیران هەر رۆژ ل دژی تەڤگەرێن ئازادیخوازێن کورد ل رۆژهلاتێ کوردستانێ هێرشان دكه‌ت، پێشمەرگەیێن رۆژهلات شەهید دکەت، جوانێن کورد سێدارە دده‌ت. تەنێ د سەرهلدانا ژینا ئەمینی یا سالا بۆری دا، نێزیکی 100 کوردان ب گوللـەیێن راستەراست هاتن قەتلکرن.
دەوله‌تا ئیرانێ «هشێ کوور یێ سیاسەتا دژه – کورد یا رۆژهلاتا ناڤینە». دوران کالکان و په‌كه‌كە ب تایبەتی ژ سالا 2014ێ هەول دده‌ن ڤێ راستیێ ڤه‌شێرن و دخوازن ناسنامەیا داگیرکەریا ئیرانێ ڤەشێرن و وەکە دەولەتەکا بێگونەهـ – ئاشتیخواز نیشان بده‌ن.
نڤیسا کالکان راگه‌هاندنا راستییا وانە، په‌كه‌كە ئاموورەکێ ئه‌جێندایا ئیرانێ یە
نڤیسا دوران کالکان ب سەرێ خوە پرۆپاگاندایه بۆ ئیرانێ. په‌كه‌كە هەول ددەت راستیێن دیرۆکی و رۆژانە ڤەشێریت و هەولا رەواکرنا ستاتوویا خوە یا ل گەل ئیرانێ یە دده‌ت. ئەم دکارین ببێژن کو نڤیسا کالکان راگه‌هاندنا راستییا وانە. د ناڤا په‌كه‌كێ یێن سیاسەتا رۆژانە دیاردکه‌ن و دمەشینن پشتگرێن ئیرانێ نە». په‌كه‌كە ژ سالا 2012ێ هەم ل رۆژئاڤا هەم ژی ل باشوورێ کوردستانێ ل گۆری بەرژەوەندی و ئه‌جێندایا ئیرانێ تەڤدگەریت.
ب تایبەتی ل هەرێما کوردستانێ سیاسەتەک ل دژی هەرێما کوردستانێ دمەشینیت و کادرۆیێن خوە و جوانێن کورد یێن ئێزدی د ناڤا رەفێن حه‌شدا شەعبی دا ب جهـ دکەت و ل دژی هەرێمێ ب کار دئینیت. هه‌ر چه‌نده کو ئیران هەموو رێخستنێن کورد یێن رۆژهلاتێ کوردستانێ دکەته ئارمانج، لێ پێکهاتەیێن په‌كه‌كێ؛ پژاک، کۆدار و یه‌ره‌كێ ناکەته ئارمانج. ژ هەبوونا هێزێن رۆژهلاتێ کوردستانێ وەکە په‌دکه-ئیران، پاک، کۆمه‌لە ل ناڤا ئاخا باشوور دا ژی عاجزە لێ بەلێ پێکهاتەیێن په‌كه‌كێ ل سەر سینۆرێ ئاسۆسێ، قەندیل و پێنجوینێ ل کێلەکا قرارگه‌هێن پاسدارێن ئیرانێ خالێن کۆنترۆلا گوومرکێ ددانیت و ژ کۆلبەران باجێ دستینن.
ژ ئەنجامێن ناڤەرۆکا نڤیسا کالکان ئه‌ڤ چه‌نده ده‌ردكه‌ڤیت: بەرپرسیارێن په‌كه‌كێ یێن وەک جەمیل بایک، مسته‌فا قاراسو و دوران کالکان ب دەرفەتێن ئیرانێ رەوانەیی وان کرین دژین و دهێنه پاراستن. په‌كه‌كە د بن پاراستنا ئیرانێ دا یە، ب تایبەتی پشتی تێکچوونا شەرێ خەندەکان یێ د سالا 2015ێ دا. په‌كه‌كە ژ ئالیێ ئیرانێ ڤە ب هەموو ئاوایی هاتیە کۆنترۆلکرن. نە مومكینه کو په‌كه‌كە ل دەرڤەیی بەرژەوەندیێن ئیرانێ بکاریت تەڤبگەریت. ژ بەر ڤێ یەکێ نە گەنگازە کو ژ خەتا سلێمانی – شەنگال و کەرکووکێ دەربکەڤیت.
هەروه‌ها دانوستاندنێن د ناڤبەرا په‌كه‌كێ و دەولەتا ترک دا و دەستپێکرنا پێڤاژۆیەکا چارەسەرییێ یا وه‌ك سالا 2012ێ ژ ئالیێ ئیرانێ ڤە چ جاران ناهێته قەبوولکرن. د راستیێ دا هەلوەستا كه‌جه‌كێ و کالکان كو ئه‌و د داخویانیێن خوە دا پەسنا ئیرانێ دده‌ن و ئێریشی دەولەتا ترک دکه‌ن، ئه‌وه كو ئه‌و دخوازن ڤێ واته‌یێ بۆ ئیرانێ بێژن: «چ تێکلیا مە ب دەولەتا ترک نەمایە و نینە».
پاشه‌رۆژ دێ زەلالتر كه‌ت کو په‌كه‌كە هێزەکا پارامیلیتەر یا سەر ب ئیرانێ یە. گەلۆ په‌كه‌كە یا کو ئەو قاس ب ئیرانێ ڤە گرێدایی چاوا چێدبیت کو نوونەراتییا کوردان ل رۆژهلات بکەت؟
