ئیرۆ 46 سال ب سەر کۆچا داوی یا رێبەرێ تەڤگەرا رزگاریخوازا گەلێ کوردستانێ مەلا مستەفا بارزانی دەرباس دبن. ئەو سەرکردەیێ کو بوویە بنگەھ و هێڤێنێ کوردایەتی، ئازادی و سەرخوەبوونا گەل و خاکا کوردستانێ.
مەلا مستەفا بارزانی د قۆناغەکا دیرۆکی و چارەنڤیساز دە، خەباتا ل دژی داگیرکەرێن خوەدی ھێز و پشتەڤانی ھلبژارد کو گەلێ کورد د سەردەمەکە پر ب ئێش و ئازار دە دژیا کو ژ بلی خوەدێ، رەوایی یا دۆزا خوە و ئامادەھیا کورێن گەلێ کورد ژ بۆ مرنا بۆ ئازادیێ، پشتا خوە ب چ تشتەکی دن گرێ نەدا، لێ بەلێ ب ڤینەکا بھێز و باوەریا ب خوە و رەواتیا دۆزا خوە و ژ بۆ نەتەوا خوە ب لەھەنگی شەر کر و ب ڤی رەنگی میراتەیەکا مەزن یا تێکۆشینێ، ل دژی ستەم و زۆرداریێ، ژ بۆ نفشێن پشت خوە ھشت.
مەلا مستەفا بارزانی ھەموو ژیانا خوە ژ بۆ بدەستانینا مافێن نەتەوەیی یێن کوردان تەرخان کر. ئەو خوەدیێ نێرین و رێبازەکە شۆرەشگەر بوو. وێرەکی، خوەباوەری، باوەریا ب ماف دادمەندی ل دژی زۆرداریێ و رەدکرنا ژیانا بندەستیێ، تایبەتمەندیێن بەربچاڤ یێن کەسایەتیا وی بوون.
نھا کو 46 سال د سەر کۆچا داویێ یا مەلا مستەفا بارزانی رە دەرباس دبن، لێ بەلێ ئەو ژ بۆ رێباز و بنەمایا راست و دروستا خەبات و تێکۆشینا درێژ، بوویە نموونە و ھێڤێنێ کوردایەتی، ئازادیخوازی و سەرخوەبوونا گەل و خاکا کوردستانێ.
ژیان و وەستگەھێن خەبات و تێکۆشینا مەلا مستەفا بارزانی:
مەلا مستەفا بارزانی کورێ پێنجەمین و داوی یێ شێخ محەمەدێ بارزان د 14 ئادارا 1903 دە ل گوندێ بارزان ژ دایک بوو.
د سالا 1904 دە بابێ وی شێخ محەمەد کۆچا داوی دکە و برایێ وی شێخ عەبدولسەلام ئەرکێ رێبەرتیا بارزانیان وەردگرە.
دەما تەمەنێ مەلا مستەفا بارزانی 3 سالی دبە، ھێزێن عۆسمانیان ئێریشی ناڤچەیا وان دکن و برایێ وی شێخ عەبدولسەلام دیل دگرن و مەلا مستەفا و دایکا وی 9 مەھان تێن زیندانیکرن.
مەلا مستەفا بارزانی سالا 1919 بەشداریێ د شۆرەشا شێخ مەحموودێ حەفید دە دکە و دبە بەرپرسێ ھێزەکا 300 کەسی.
سالا 1920 شێخ ئەحمەد بارزانی مەلا مستەفا دشینە با شێخ سەعیدێ پیران ل باکورێ کوردستانێ ژ بۆنا کو ھەماھەنگیەکێ د ناڤبەرا شۆرەشا شێخ سەعید و شۆرەشا شێخ مەحموودێ حەفید دە بێ کرن.
مەلا مستەفا د سالێن 1931-1932 دە، ل دەڤەرا بارزان و ل گوندێن مێرگەسۆر و شێروان فەرماندەھیا پێشمەرگەیێن کو شەرێ ئینگلیزان دکرن، دکە. ژیربوونا مەلا مستەفا د وارێ سەربازی و شەرکەریێ دە ل ور ئەشکەرە بوو.
سالا 1932 دەما حکوومەتا وێ دەمێ یا ئیراقێ ب ئالیکاریا بریتانیا ئێرشی ھێزێن کوردی دکە، شێخ ئەحمەد بارزانی تێ گرتن ژ بەر وێ ژی مەلا مستەفا دەست ب رێبەرتی و رێخستنا ھێزێن کورد دکە.
حکوومەتا ئیراقێ سالەکێ پشتی وی شەری لێبۆرینێ بۆ ھێزێن پێشمەرگە و مالباتێن بارزانی دەردخە ژ بەر وێ ژی ژ سالا 1936 ھەتا 1943 چالاکیێن سەربازی ژ ئالیێ پێشمەرگە ڤە تێن سەکناندن. سالا 1943 دیسا خەباتا پێشمەرگەتیێ و بزاڤا کوردی ژ ئالیێ مەلا مستەفا بارزانی ڤە دەستپێ دکە.
مەلا مستەفا بارزانی کاری شەرت و مەرجێن وێ دەمێ، کو شەرێ جیھانی یێ دویەم ھەبوو، ھەر وھا کۆدەتایا کو ل دژی حکوومەتا وێ دەمێ یا ئیراقێ ھات کرن، ب سوودا کوردان بکار بینە و جاردن ڤەگەرە گوندێ خوە ل دەڤەرا بارزان. تەڤاھیا پەیوەندیێن خوە لگەل حکوومەتا ئیراقێ قەتاندن و داخوازا حکوومەتا لاواز یا ئیراقێ رەد کر. حکوومەتا ئیراقێ داخواز کربوو پێشمەرگە شەر بدە سەکناندن.
پشتی کو مەلا مستەفا بارزانی کاری ھێزەکە 2500 کەسی کۆم بکە و خوە بھێز بکە، پشتی سال و نیڤان حکوومەتا ئیراقێ ب ھێزەکا مەزن ئێرشی دەڤەرا بارزان کر. ھێزێن پێشمەرگە ب فەرماندەھیا مەلا مستەفا شەرەکی مەزن کرن، لێ پاشێ ڤەکشیان دەڤەرا کانی رەشێ یا ل سەر سینۆرێ ترکیێ ئانکو باکورێ کوردستانێ.
11ێ ئادارا 1970 بارزانی و حکوومەتا ئیراقێ ل سەر پرۆژەیا ئۆتۆنۆمی بۆ کوردستانێ لھەڤ کرن و بۆ جارا یەکێ د دیرۆکا شۆرەشێن کوردستانێ دە، کوردان کاری ب خەباتا 9 سالان دەستکەفتەکە وسا مەزن ژ بۆ کوردان بدەست بخە.
سالا 1968 پارتیا بەعس کۆدەتایەک ل دژی حکوومەتا ئیراقێ کر. شەرت و مەرج ھاتن گوھەرتن و مەلا مستەفا بارزانی لگەل حکوومەتێ دەست ب موزاکەرێ کر. بەرھەما وێ موزاکەرێ رێکەفتنا 11 ئادارا 1970 بوو. ل گۆری وێ رێکەفتنێ، کورد دبە شریکێ حکوومەتا ئیراقێ و زمانێ کوردی دبە زمانێ فەرمی و کوردستان ژی دبە ھەرێمەک خوەسەر. لێ پاشێ حکوومەتا ئیراقێ خوە ژ وێ رێکەفتنێ دزی و سالا 1975 لگەل ئیرانێ ل جەزایرێ رێکەفتنەک ئیمزە کر.
پشتی وێ رێکەفتنا 1975، جارەکە دن بارزانیێ نەمر چاڤدێری و سەرپەرشتیا دانینا بنگەھا شۆرەشەکە دن دکە.
مەلا مستەفا بارزانی دوماھیکا سالا 1975 نەخوەش دبە و ژ بەر وێ ژی دچە ئامەریکا. رۆژا 1 ئادارا سالا 1979 ل ئامەریکا کۆچا داوی دکە. تەرمێ وی ب ئاوایەکی دەمکی ل باژارێ شنۆ یێ رۆژھلاتێ کوردستانێ تێ ڤەشارتن.
پشتی راپەرینا 1991، رۆژا 6 جۆتمەھێ تەرمێ مەلا مستەفا بارزانی و ئیدریس بارزانی ژ رۆژھلاتێ کوردستانێ ژ بۆ دەڤەرا بارزان تێ ڤەگوھەستن و ل جھێ ژدایکبوونا خوە ب خاکێ تێن سپارتن.
