جەهەپە و پرسا کورد

جەهەپە پارتیەکە کو ژ ئالیێ مستەفا کەمال و ھەڤالێن وی ڤە ھاتیە دامەزراندن و ئەڤ پارتیە وەک پارتیا دامەزرینەرێ کۆمارا ترکیێ تێ ناساندن. ب سالان ب تەنا خوە دەولەتا ترک رێڤەبریە. گەلەک قانوونێن نژاتپەرەستی د دەما جەهەپێ دە دەرکەتنە. بنیاتا جەهەپێ وەک بنیاتا ئاڤاکرنا کۆمارا ھەیی ل سەر ئینکار و ئیمھا کرنا کوردان ھاتیە دانین. کۆمکوژیێن دەڤەرا کۆچگریێ، ل ئاگریێ، ل گەلیێ زلا و دەرسمێ ب بریارێن رایەدارێن جەهەپێ ھاتنە کرن. سیاسەتا جەهەپێ د دەربارێ کوردان دە ئەڤبوو: “یان بکوژە یان ژی جاھل بھێلە.” د دەما جەهەپێ دە د سەری دە تەڤگەرا ئازادخوازا شێخ سەعید، سەرھلدانا ئاگریێ و نێزکی 20 سەرھلدانێن کوردا ب بریارا رایادارێن جەهەپێ ھاتنە تەفساندن و ھەموو ژی ب کوشتن و سەرگومان داوی کرنە.

رۆژا کۆمار ھاتیە راگھاندن ھەتا سالا 1946ێ دەولەت جەهەپە بوو، جەهەپە دەولەتبوو. دەستێ جەهەپێ د خوینا کوردان دە ھەیە. ئەگەر ئیرۆ د رۆژا مە دە تایبەتی ل باکورێ کوردستانێ کورد ڤێ یەکێ نەبینن نکارن ل راستیا خوە ژی خوەدی دەرکەڤن.

ژ دامەزراندنا کۆمارا ترکیێ ھەتا رۆژا ئیرۆ، خەتا سیاسی یا جەهەپێ، کو ب ریفلێکسێن دەولەتپارێزیێ ھاتیە شکلدان، بەردەوام دکە، د دەربارێ پرسگرێکا کورد، پۆلیتیکایێن ئینکار و ئاسیمیلاسیۆنێ بنگەھە. ئەڤ ھەلوەستا وان یا دیرۆکی، ژ دارزاندنێن شێخ سەعید بگرە ھەتا دارڤەکرنا سەید رزا، ژ زیلانێ بگرە ھەتا سالێن قەدغەیێن ناسنامەیێ، ژ فاکتۆرێن بنگەھینێن کو ھەلوەستا جەهەپێ د پرسا کورد دە ئاشکەرا دکە.

د ڤان دەمێن داوی دە د ھندەک ھلبژارتنان دە ھەڤکاریا جەهەپێ و دەمێ ژی جاردن ب ریفلێکسێن ئایدۆلۆژک پێکھاتیە و کەمالیست و چەپێن ھەردو ئالیان بنگەھێ بریارا ھەڤکاریان پێکانین.

بێ گومان دەما بەحسا جەهەپێ و سیاسەتا وێ تایبەتی د دەربارێ کوردان دە تێ کرن، ئەڤ نایێ واتەیا کو سیاسەتا پارتیێن دن راستە یان ژی د بەرژەوەندیێن کوردان دەیە. لێ سیاسەتا جەهەپێ سیاسەتا بنیاتا ئاڤاکرنا کۆمارێ یە. گەرەک ئەڤ جیاوازی باش بێ دیتن.

ل ترکیێ 12 ئادارا سالا 1971ێ دە مداخەلەیەک لەشکەری روودا و گەلەک کەسێن جەهەپێ و کورد ژی ھاتن گرتن و کەتن زیندانان دە. د وێ دەمێ دە گەلەک خوەندەکارێن کورد و رەوشەنبرێن کورد و ئەندامێن پارتیا دەمۆکراتا کوردستانا ترکیەیێ ژی ھاتن گرتن. سالا 1973ێ ل ترکیێ و باکورێ کوردستانێ ھلبژارتن چێبوون. د وێ دەمێ دە بولەنت ئەجەوید سەرۆکێ جەهەپێ بوو. ئەجەوید خوە وەک کەسایەتەکێ چەپێ دەمۆکرات ددا ناساندن و دەما پرۆپاگاندەیا ھلبژارتنان دە سۆزا عەفویەک گشتی ددا. ئەڤ یەک بوو سەدەمەک کو، کوردا بەرێ خوە دا جەهەپێ و د وان ھلبژارتنا دە دەنگ دان جەهەپی.

ژ وێ رۆژێ پێدە پرانیا کوردا تایبەتی یێن چەپ ب ئاوایەک ئایدۆلۆژیک نێزکی پارتیێن سیاسی بوونە و ئەو ل گۆرا ئایدۆلۆژیا خوە دنرخاندن. واتە ئایدۆلۆژی کەت پێشییا فکرا نەتەوی.

پرسا ئایدۆلۆژیک سەدەمەکا ئەساسی بوو کو، ھەدەپە/دەمێ ل گەل جەهەپێ تفاق دکر و بوو سەدەم کو د سەری دە ل ستەنبولێ و باژارێن مەزن یێن ترکیێ جەهەپێ شارەداری دەستڤە ئانین. مخابن ئیرۆ ئاستەنگا د رێیا پێڤاژۆیەکی کو سەکنادنا شەرە ژی ئەڤ ھەلوەستا دەمێ بوو.

ئیرۆ گەلەک تشت ھاتن گوھەرتن، لێ مخابن دەما ئیرۆ تێ نرخاندن چ کەسەک بەحسا دوھ ناکە. گەرەک دوھ ژی بێ نرخاندن دا کو، ئیرۆ چەوتیێن دوھ دوبارە نەبن.

بێ گومان پرسا کورد و ھەلوەستا پارتیێن ترکیێ و دەمێ ژی د ناڤا دە بابەتەک درێژ و تایبەتە. لێ ل ڤی وەلاتی چ جاران کەمالیست ژ بۆ کوردان نابن دۆست. ھەتا کەمالیستێن د ناڤا دەمێ دە ژی ژ ڤێ دۆستانیێ گەلەکی دوورن..