مرۆڤ و زمان: شه‌هره‌وارى یا بهیستنێ
پێشگۆتن
مرۆڤ، ئه‌ڤ بوونه‌وه‌رێ زماندار، ب سه‌ربۆرێ و ئه‌زموونێن چاڤلێكرن و ئافراندنێ خوه كرییه هۆستا و خودان و سه‌ردارێ ئه‌ردى و بوونه‌وه‌رێن دى و پاشه‌رۆژێ. ئه‌ڤ هه‌ردو ستوونه: كۆم كرن و پاراستنا سه‌ربۆرێن مێژوویێ ب زمانى دگه‌ل ئه‌زموونێن به‌رده‌وام ل هه‌مى وارێن ژیانێ و هزرێ و سروشتى، مرۆڤ ئێخستییه وه‌راره‌كا ئێكسه‌رى و به‌رده‌وام.
ئه‌ڤ هه‌ردو سه‌متێن وه‌رارێ: «ستوونكى ل مێژوویێ و ئاسۆیى ل ئیرۆ»، دبنه نژیارا شه‌هره‌واریێ، مرۆڤ هه‌م پێ و لێ و بۆ دژیت، هه‌م پێ پێش دكه‌ڤت و سه‌روه‌رى یا خوه مسۆگه‌ر دكه‌ت. لێ، ژبه‌ر ئه‌گه‌رێن په‌روه‌رده‌یى، جیۆگرافى، مێژوویى…هتد، هه‌مى مرۆڤ ل ئاسته‌كێ شه‌هره‌واریێ ناژین. هنده‌ك ل ئیرۆ دژین و هنده‌ك ل ده‌ستپێكا هوشیارى و مێژوویا مرۆڤى و یێن دى ل ناڤبه‌را هه‌ردووان په‌یاسێ دكه‌ن.
سه‌ربۆرا مرۆڤى ل مێژوویێ، گرنگترین گه‌نجینا وى یه و نه‌دووره هنده‌ك جاران ژ ئه‌ڤرۆ گرنگتر بیت
ب گۆتنه‌ك دى، سه‌ربۆرا مرۆڤى ل مێژوویێ، گرنگترین گه‌نجینا وى یه و نه‌دووره هنده‌ك جاران ژ ئه‌ڤرۆ گرنگتر بیت. چونكى، به‌روڤاژى مێژوویێ ب قه‌نجى و خرابیێن وێ ڤه، ئه‌ڤرۆكه، هه‌م لسه‌ر و دگه‌ل سه‌ربۆرێ ئاڤابوویه، هه‌م ئه‌زموونه‌كا د هاتوباتێ دایه. و سوبه‌هى، ئیرۆ دێ بته پارچه‌یه‌ك ژ سه‌ربۆرێ و سوبه‌هى دێ بته ئیرۆ یا هینگێ.
نومره ئێك، تشتێ ئه‌ڤێ سه‌ربۆرا گرنگ و ژیندار دپارێزت زمانه ب هه‌مى ته‌رز و پیژێن خوه ڤه (ئاخڤتن، نڤیسین، نیشان،…)، پاشى به‌رهه‌مێ ده‌ستى ب رێكا دیتنێ یان فێركرنێ.
زمانى، وه‌كو هلگرێ هه‌مى مێژووا مرۆڤى، شیایه ببیته ئالاڤه‌ك یان ناڤگینه‌كێ مێژوویێ و پاشه‌رۆژێ. ئه‌ڤ ناڤگینیه بوویه ئه‌گه‌رێ مانا مێژوویێ ل پاشه‌رۆژێ یان پاراستنا مێژوویێ بۆ پاشه‌رۆژێ. هه‌روه‌سا نه‌ساخبوونا پاشه‌رۆژێ ب پێشه‌رۆژێ (مێژوویى). و تشتێ ب ئه‌ڤى ئه‌ركى رادبت زمانه و خه‌له‌كا زمانى دپارێزت گوهه… ئانكو گوه ژ هه‌ر هه‌سته‌كا دى پتر هلگر و پارێزگارا سه‌ربۆرێن پێشینه .
هه‌لبه‌ت ئه‌ڤه ئه‌ركه‌ك دوسه‌ریه:
نه‌ساخبوونا خه‌لكى ب مێژوویێ یان ب زمانى ده‌رده‌كێ گه‌له‌ك خه‌ته‌ر و به‌لایه و بێ كه‌سێ ئاگه‌هـ ژێ هه‌بیت (گه‌له‌ك جاران، خه‌لك پێ شاده)، بزاڤ و وه‌رارا كۆمێن مرۆڤان رادوه‌ستینت و به‌ر ب نه‌مانێ دبه‌ت.
ژ ئالییه‌كی ڤه سه‌ربۆرا مرۆڤى پاراستییه و مێژوو بوویه ئه‌زموونه‌كا هه‌روه و به‌لاش بۆ هه‌ر كه‌سه‌كى بڤێت خه‌له‌تیێن وێ دوباره نه‌كه‌ت یان به‌رسڤا پرسیارێن وێ بده‌ت یان به‌رهه‌مێ مرۆڤى بپارێزیت، ژ ئالییێ دی ڤه مێژوو ب قه‌نجى و خرابیان ڤه پاراستى گه‌هاندییه ئیرۆ و جاران كرییه خودانێ پاشه‌رۆژێ. ئانكو ئه‌و كه‌سێن نه‌شێن ل ئیرۆ بژین، لبه‌ر نموونه‌یه‌كێ مێژوویى كه‌سانێ خوه دروست دكه‌ن و وه‌سا دژین. ئه‌ڤه دبیت كۆمه‌له‌كێ پارێزگه‌ر ئاڤا بكه‌ت، لێ ل هه‌مان وه‌خت به‌رهنگاره‌كێ مسۆگه‌ر دگه‌ل ئیرۆ و پاشه‌رۆژێ دروست دكه‌ت.
ئه‌ڤا دووه‌م، ژ ئالیێ جڤاكى و هزری ڤه، نه‌ساخبوونا ئیرۆ یه ب دوهى، هه‌كه‌ر ئه‌ڤ ناڤ كرنه ل جهێ خوه بیت. ئه‌ڤ نه‌ساخبوونا خه‌لكى ب مێژوویێ یان ب زمانى ده‌رده‌كێ گه‌له‌ك خه‌ته‌ر و به‌لایه و بێ كه‌سێ ئاگه‌ه ژێ هه‌بت (گه‌له‌ك جاران، خه‌لك پێ شاده)، بزاڤ و وه‌رارا كۆمێن مرۆڤان رادوه‌ستینت و به‌ر ب نه‌مانێ دبه‌ت. چونكى ئه‌وێ ل رۆژا خوه نه‌ژیت، ژیانه‌كا مردى یان بۆرى دوباره دكه‌ت.
داكو پێشبه‌رى مه رۆهنتر ببیت، پێدڤییه ئه‌م په‌روه‌رده‌كرنێ وه‌كو به‌رهه‌مه‌كێ زمانى ژبیر نه‌كه‌ین. په‌روه‌رده و فێر كرن، مه بڤێت نه‌ڤێت، پاشه‌رۆژێ لبه‌ر ئیرۆ دروست دكه‌ن (سه‌ربۆرا مێژوویى و یا ئیرۆ ڤه‌دگوهێزنه سوبه‌هى) و یا دوهى ڤه‌دگوهێزنه ئیرۆ. ئانكو فێركرن و په‌روه‌رده، د كۆكا خوه دا كاره‌كێ مێژوویى و پاشڤه‌ئاراسته نه.
ژ ئالییێ پراكتیك ڤه، ئه‌وێن ب كارێ فێر كرنێ و په‌روه‌رده كرنێ رادبن، سه‌ربۆرێ (چ یا خوه چ یا خه‌لكێ دى) ده‌ربازى شاگردان دكه‌ن. سه‌ربۆر ژى چه‌ند نوو بیت، هاتییه جه‌ڕباندن. دمینیت ئه‌م په‌روه‌رده و فێر كرنا هشك و یا ئافرنده ژێك جودا بكه‌ین داكو بشێین جۆرێ باشتر هلبژێرین. ئانكو په‌روه‌ردا مێژوویێ (چونكى روودایه و ئێمن بوویه) پیرۆز دكه‌ت ژ یا ڤه‌كرى لبه‌ر ئه‌زموونێ، ژێك جودا بكه‌ین.
ڤه‌گوهازتنا سه‌ربۆرێ
ئه‌ڤه ده‌مه‌كه، پڕانى یا میكانیزمێن سه‌ره‌ده‌رى یا مرۆڤى دگه‌ل خوه و ده‌رڤه ئاشكرا بووینه. ئانكو رێكێن مرۆڤ پێزانینان وه‌ردگرت و هلدگرت و وه‌كو ره‌فتار ده‌ردكه‌ته‌ڤه یان دگه‌هینته كه‌سه‌كێ دى، ب گشتى، هاتینه هلێڤڕین.
مرۆڤ، دروستتر، مه‌ژى ب هه‌ر پێنج هه‌ستدارێن ناڤدار (چاڤ-دیتن، گوه-بهیستن، كه‌پى-بێهنكرن، چه‌رم-پێحه‌سان یان به‌رماچكرن، ئه‌زمان-چێشتن) پێزانین و زانیاران ژ ده‌رڤه وه‌ردگرت و ل ناڤ خوه كۆمه‌كا پرۆسێسان لسه‌ر دكه‌ت؛ بۆ هلگرتنێ یان هاڤێژتنێ.
ئانكو رێكا خوه ناسكرنێ و سه‌ره‌ده‌ریكرنێ دگه‌ل ژینگه‌هێ ل خه‌له‌كه‌كا ئێكسه‌رى دهێته چێكرن:
ژینگه‌هـ یان هه‌بوونا به‌رهه‌ست
هه‌ستدار
مه‌ژى
سه‌ره‌ده‌رى
ب كورتى، پێزانین و زانیار، ب ته‌رزێ؛ دیمه‌ن، چێژ، په‌یڤ، بێهن و ده‌ستكرن… دگه‌هنه مه‌ژى. پاشى مه‌ژى ب ته‌رزێ ره‌فتار (لڤاندنا پارچه‌یه‌كا له‌شى یان ئه‌نجام دانا كاره‌كى)، ئاخڤتن، نڤیسین… سه‌ره‌ده‌ریێ دكه‌ت. ئانكو تێكرن input ژ ژینگه‌هێ و ڤه‌رێژا output مه‌ژى ژ ئه‌نجامێ وه‌رگرتنا ئه‌و تشتێ هاتیه تێكرن، ژێكجودانه، ژ بلى كار و ئه‌ركێ گوهى كو وه‌رگرتن/ تێكرن (بهیستن) و ده‌ركرن/ ڤه‌رێژ (گۆتن؛ نڤیسین؛ نه‌خشاندن؛…)، هه‌ردو ب زمانى (ده‌نگان) دهێنه كرن.
هه‌ستدار تێكرن ڤه‌ڕێژ
چاڤ دیمه‌ن – دیتن په‌یڤ
گوهـ په‌یڤ – بهیستن په‌یڤ
كه‌پى بێهن – بێهنكرن په‌یڤ
چه‌رم به‌رماچ – پێحه‌سان، ده‌ست كرن په‌یڤ
ئه‌زمان چێژ- چێشتن په‌یڤ
تێبینى- (وه‌رگرتنا پێزانینان ل هه‌مى هه‌ستداران ژ تشتێن به‌رهه‌ست و له‌شدار ده‌ست پێ دكه‌ت ڤه‌ڕێژ برێكا زمانى و ره‌فتارێ دهێته كرن، ژبلى، بهیستنێ)
ژ ئه‌ڤێ ئێكێ دیار دبت كو گوهـ ب رێكا بهیستنێ ده‌نگێن ئاخڤتنێ (په‌یڤان) وه‌ردگرت و مه‌ژى یێ مرۆڤى وه‌كو تشته‌كى یان سه‌ربۆره‌كا به‌رهه‌ست و له‌شدار سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل دا دكه‌ت و هه‌مان ئه‌زموونێ ب زمانى (په‌یڤان) ڤه‌دگوهێزته گوهه‌ك یان چاڤه‌كێ دى ب رێكا نڤیسینێ یان نه‌خشاندن ئه‌وا بهیستى… ب گۆتنه‌ك دى، سه‌ره‌ده‌رى یا مه‌ژى دگه‌ل گوهى، د نه‌خشێ گشتى دا گه‌له‌ك ژ ئه‌زموونا هه‌ستدارێن دى جودا نینه. هه‌كه‌رچى پێدڤیه جودا بیت، چونكى سه‌ربۆرا هه‌مى هه‌ستدارێن دى سه‌ربۆره‌كا كه‌سییه ژبلى یا گوهى كو سه‌ربۆر و ئه‌زموونا كه‌سێن دى یه. ئانكو سه‌ربۆرا هه‌ستداران (ژبلى گوهى) ژ هه‌ڤبه‌ندى و ئه‌زموونا ئێكسه‌ر دگه‌ل ده‌رڤه‌یێ به‌رهه‌ست دهێت، یا گوهى ب رێكا ناڤگینه‌كێ دى دهێته كرن.
گوه هند جهێ باوه‌ریێ نینه، چونكى ئه‌زموونا خه‌لكى دگه‌ل دنیایێ دبهیست نه یا خوه؛ سه‌ربۆرا خه‌لكى دگه‌ل ده‌رڤه وه‌ردگرت نه یا خوه. ئه‌ڤجا- وه‌كو ئه‌زموونه‌كا كه‌سى دگه‌ل هه‌بوونێ- گوهـ گه‌له‌ك به‌رگومانه
مرۆڤ، ژ ئه‌زموونا خوه، باسێ دیمه‌نێ گه‌لیه‌كى دكه‌ت؛ باسێ بێهنا گولان دكه‌ت؛ باسێ ئێشانێ و گه‌مراندنێ دكه‌ت؛ باسێ تیژاتى و تالیێ دكه‌ت… لێ ژ ئه‌زموونا خه‌لكێ دى دبێژت: فلانى و بێڤانى گۆت؛ من بهیستیه؛ من خواندیه…هتد، هه‌مى چیڕۆك خه‌لكێ دى دیتینه یان ب سه‌رى هاتینه یان چێشتینه یان ده‌ست كرینه یان بێهن كرینه. ژ ئه‌ڤێ، راستییه‌كا گرنگ دیار دبت:
هه‌ر ئه‌زموونه‌كا كه‌سى دگه‌ل ده‌رڤه یێ مێژوویى و دوور، گوه رۆلێ سه‌ره‌كه دگێڕت، لێ گوهـ هند جهێ باوه‌ریێ نینه، چونكى ئه‌زموونا خه‌لكى دگه‌ل دنیایێ دبهیست نه یا خوه؛ سه‌ربۆرا خه‌لكى دگه‌ل ده‌رڤه وه‌ردگرت نه یا خوه. ئه‌ڤجا- وه‌كو ئه‌زموونه‌كا كه‌سى دگه‌ل هه‌بوونێ – گوهـ گه‌له‌ك به‌رگومانه، هه‌كه‌ر چ ژێده‌رێ مه یێ سه‌ره‌كه‌یه بۆ ناڤ گه‌نجینا زانیارێن مرۆڤانیێ هه‌میێ.
شه‌هره‌وارى یا بهیستنێ
هه‌لبه‌ت، ژینگه‌ها به‌هرا پتر ژ خه‌لكى، گه‌له‌ك سینۆرداره یان ئه‌و بخوه خوه د وى چارچۆڤێ به‌رته‌نگ دا زیندانى دكه‌ن. هه‌روه‌سا، ژى یێ مرۆڤى ژى هند كورته نه‌شێت هه‌مى سه‌ربۆرا مرۆڤان دگه‌ل خوه و دۆرماندۆرى دوباره بكه‌ت. له‌و، ب دلخوازى یان نه‌چارى، مرۆڤ گه‌نجینا خوه یا پێزانینان و زانیارێ ژ خه‌لكێ دى وه‌ردگرت، ئانكو بهیستنێ دكه‌ته گرنگرترین ژێده‌رێ زانینێ.
ژبه‌ر ئه‌ڤێ راستیێ و هیبوونا مرۆڤى، بهیستن دبیته ژێده‌ره‌كێ جهێ باوه‌ریێ وه‌كو دیتنێ یان چێشتنێ یان ده‌ست كرنێ، ئانكو سه‌ربۆرا خه‌لكى دبیته سه‌ربۆرا مرۆڤى یا كه‌سى… له‌و گه‌له‌ك كه‌س، ب سه‌دان تشتێن نه‌به‌رهۆز یان ئه‌وێن خه‌لكه‌ك دى پێ بكه‌نت وه‌كو راستییان دبێژن و ژیانا خوه لبه‌ر دبوێرن.
ل ڤر، پێدڤییه ئه‌م هزرا هه‌ڤسه‌نگى یا وه‌رگرتنا پێزانینان لبه‌ر چاڤ راگرین و بپرسین: چه‌ند ژ گۆتنێن من ل دۆر خوه و ژینگه‌هێ و هه‌بوونێ، ژ سه‌ربۆرا من یا كه‌سینه و چه‌ند ژ زارده‌ڤێ خه‌لكێ دینه یان ژ ئه‌نجامێ خواندنێنه؟
به‌رسڤا ئه‌ڤێ پرسیارێ مرۆڤى دێ كه‌ته د ئێك ژ دو خانه‌یان؛ خانه‌یا كولتۆرێ بهیستنێ یان خانه‌یا كولتۆر و سه‌ربۆرا ئه‌زموونێ.
ل ئه‌ڤێ سه‌متا لێكۆلینێ، تشته‌كێ گرنگ هه‌ژى بیرئانینێ یه، ئه‌و ژى: دوباره‌بوون یان دوباره كرنا ئه‌زموونێ یه. چونكى ئه‌زموونا نه‌هێته دوباره كرن دكه‌ڤیته خانا كولتۆرێ گوهى و یا بهێته دوباره كرن دكه‌ڤیته خانا كولتۆرێ سه‌ربۆرا به‌رهه‌ست. هه‌روه‌سا نابیت ئه‌م تشتێن به‌رهۆز یان یێن مه‌نتیقى ژبیر بكه‌ین كو دكه‌ڤنه خانا دووه‌م، چونكى دشێن خوه دگه‌ل سه‌ربۆرا ئه‌زموونێ بگونجینن.
ل ده‌ڤه‌را مه، ژبه‌ر كۆمه‌كا ئه‌گه‌ران، بهیستن هێزا دیتنێ و هه‌مى هه‌ستێن دى كۆنترۆل دكه‌ت یان ددێرت و هنده‌ك جاران هه‌مى هه‌ستێن دى چست دكه‌ت و خوه دكه‌ته سه‌ركێشا مرۆڤى.
ل ده‌ڤه‌را مه، ژبه‌ر كۆمه‌كا ئه‌گه‌ران، بهیستن هێزا دیتنێ و هه‌مى هه‌ستێن دى كۆنترۆل دكه‌ت یان ددێرت و هنده‌ك جاران هه‌مى هه‌ستێن دى چست دكه‌ت و خوه دكه‌ته سه‌ركێشا مرۆڤى. له‌و هنده‌ك شه‌هره‌زا ناڤێ شه‌هره‌وارى یا زمانى ل كولتۆرێ ئه‌ڤێ ده‌ڤه‌رێ دكه‌ن، چونكى ب ته‌ڤایى ژ بهیستنێ هاتییه و لسه‌ر ئاڤا دبت.
ژ ئه‌ڤێ ئێكێ ئه‌م ى دكارین باسێ شه‌هره‌وارى یا زمانى بكه‌ین، ئه‌و شه‌هره‌وارى یا لسه‌ر سه‌ربۆرا خه‌لكێ دى ب بهیستنێ دهێته ئاڤاكرن نه ب سه‌ربۆرا كه‌سى دگه‌ل ژینگه‌هێ.
دو كولتۆرێن ژێكجودا
هۆسا ئه‌م دگه‌هینه راستییه‌كێ كو دو كولتۆرێن سه‌ره‌كه ژ ئاوایێ وه‌رگرتنا پێزانینان ژ ده‌رڤه، په‌یدا دبن:
1- كولتۆرێ سه‌نگا خوه دئێخته سه‌ر بهیستنێ یان وه‌رگرتنا پێزانینان ب رێكا په‌یڤان و ڤه‌گوهاستنا سه‌ربۆرێ ب هه‌مان ته‌رزى (گۆتن -گوهـ/ مه‌ژى- گۆتن) كو ئه‌م دكارین ناڤێ شه‌هره‌وارى یا زمانى لێ بكه‌ین و ئه‌ڤه دبته میناكخوازى ل پۆلاندنه‌كا دى.
2- كولتۆرێ سه‌نگا خوه دئێخته سه‌ر هه‌ستدارێن پێزانینان ب رێكا تشتێن به‌رهه‌ست وه‌ردگرن و ب رێكا په‌یڤان ڤه‌دگوهێزن (هه‌ستكرنا مادى- هه‌ستدار/ مه‌ژى- گۆتن). و ئه‌ڤه دبته شه‌هره‌وارى یا مادى.
نموونه ئێك: په‌یڤ (بهیستن)- گوهـ// مه‌ژى-په‌یڤ (گۆتن).
نموونه دو: ئه‌زموونا مادى (سه‌ربۆرا به‌رهه‌ست) – هه‌ست كرنا ئێكسه‌ر- ڤه‌گوهازتن ب ئاخڤتنێ (په‌یڤ) و ته‌كنۆلۆجیایێ.
نموونه ئێك، شه‌هره‌وارییه‌كا باوه‌ریێ و باوه‌رى پێ ئینانێ ئاڤا دكه‌ت و گۆتن و بهیستن دبنه گرنگترین ژێده‌رێن زانینێ و پاشى ره‌فتارێ و سه‌ره‌ده‌ریێ. ئه‌ڤ جۆره پتر شه‌هره‌وارییه‌كا زمانی یه و ل مێژوویێ و ب مێژوویێ دژیت. شه‌هره‌وارییه‌كه لبه‌ر په‌یڤێ چێبوویه (ل پێشیێ په‌یڤ هه‌بوو). ئه‌ڤه پتر روو ل مرنێ یه و هیڤى ب ژیانێ نینه… له‌و هه‌رده‌م بزاڤێ دكه‌ت ژ ژیانێ بره‌ڤیت و ئارامى یا خوه ل جیهانه‌كا نموونه‌یى یان مرنێ یان نه‌لڤى و نه‌گوهێڕیێ ببینت.
نموونه دو، شه‌هره‌وارییه‌كا گومانكه‌ر و گوماندار ئاڤا دكه‌ت و بزاڤێ دكه‌ت خوه و هه‌بوونێ ب رێكا هه‌ستدارێن مادى شرۆڤه بكه‌ت. ئانكو سه‌نگا خوه دئێخیته پشكدارى یا كه‌سى دگه‌ل هه‌بوونێ. له‌و روو ل ژیانێ یه و بزاڤێ دكه‌ت هه‌مى گه‌ردوونى ڤه‌گرت. ئه‌ڤ شه‌هره‌واریه د ئه‌زموونه‌كا ئه‌به‌دى دا دژیت. هه‌ز ژ راوه‌ستان و نه‌گوهێرینێ ناكه‌ت. وه‌جێ هند ژ بهیستنێ وه‌ردگرت هندى خزمه‌تا سه‌ربۆرا كه‌سى دگه‌ل ژینگه‌هێ و هه‌بوونێ بكه‌ت.
ئه‌وێن هه‌سته‌وه‌ر ژ ده‌ستداین
1- ئه‌وێن زڕبه‌هربووین: كۆره، كه‌ڕ، هتد.
2- ئه‌وێن خوه زڕبه‌هركرین:
• به‌رپرس: زێره‌ڤانێن وى وه‌كو هه‌سته‌وه‌ر كار دكه‌ن.
• كه‌سێن گرنگ: ژ تێكه‌لیێ دترسن یان نه‌شێن بكه‌ن.
• هنده‌ك دیندار: بۆ ژینه‌كا دى خوه ته‌رخان دكه‌ن.
• ئایدیۆلۆجیست: مه‌ژیێ وان دبته زیندانا وان.
نڤیسین وه‌كو ڤیرۆسا زمانى
به‌رى هه‌رتشتى من دڤێت بپرسم: ئه‌رێ مه ماف هه‌یه گومانێ بێخینه نڤیسینا ئافرنده‌یى؟ یان بپرسین: ئه‌رێ نڤیسین وه‌كو ئالاڤه‌كێ پاراستنا زمانى و ئافراندنێ د زمانى دا، چ رۆل هه‌یه؟ ب گۆتنه‌كا دى، نڤیسینا مێژوویى (دۆكیۆمه‌نتكرنا سه‌ربۆرا كه‌س و كۆمان) و یا ئه‌ده‌بى چه‌ند خزمه‌تا مرۆڤى دكه‌ن؟ نه‌خاسمه هه‌مى دكه‌ڤته خانه‌یا بهیستنێ نه یا ئه‌زموون و سه‌ربۆرا ئێكسه‌ر.
به‌رى به‌رسڤدانێ، پێدڤییه ئه‌م هنده‌ك راستیێن ئه‌زموونا مرۆڤى دگه‌ل دۆرماندۆرى، دوباره بكه‌ین: مرۆڤ ب رێكا هه‌ستدارێن خوه دۆرماندۆرى دناسیت و مه‌ژى ئه‌وێ سه‌ربۆرێ كونج دكه‌ت و ب گۆره‌ى ئه‌وێ ناسینێ ره‌فتارێ دكه‌ت.
نڤیسینا ئه‌ده‌بى، بزاڤه‌كه بۆ چێكرنا بوونه‌وه‌ره‌كێ هزرى ژ په‌یڤان. ئانكو نڤیسه‌ر ئافرنده‌یه‌كه بوونه‌وه‌ران ژ په‌یڤان دروست دكه‌ت. ئه‌ڤه دبیته هه‌ڤبه‌رێ كه‌سه‌كى ترمبێله‌كێ ژ كه‌رسته‌یان (توخمان) چێ بكه‌ت یان ئاڤبه‌نده‌كێ ژ ئاخێ یان چیمه‌نتۆیێ دروست بكه‌ت… لێ ئێك ل هزرێ چێ دكه‌ت و یێ دى ل ماده‌ى.
نڤیسه‌ر كولتۆرێ زمانى زه‌نگین دكه‌ت و سازنده كولتۆرێ ماده‌ى… ل ڤر پرسیاره‌كا دى دهێته پێش: مرۆڤ چه‌ند هه‌وجه‌ى هه‌ردووانه و كیشك پتر خزمه‌تا مرۆڤى و پاشه‌رۆژێ دكه‌ت؟
ب ئه‌ڤێ دیتنێ، سازنده و نڤیسه‌ر دبنه ئافرنده‌یێن دو وارێن ژێك جودا، هه‌كه‌ر نه‌بێژم یێن هه‌ڤڕك… لێ كیشك پتر خزمه‌تا مرۆڤى دكه‌ت و كیشك ناڤدارتره؟ ئافرنده‌یێ ئاخڤتنێ یان یێ ماده‌ى.
مرۆڤى، ل سه‌رانسه‌رى دنیایێ، ئه‌ڤ جیهانا هزرى هند كرییه راستییه‌كا ره‌ها، ب خوه ره‌خنه ژى بردیه ناڤ ئه‌وێ جیهانا د كۆكا خوه دا ئاشۆپى!!
هه‌كه‌ر ئه‌م شه‌هره‌وارى یا بهیستنێ، بینینه بیرا خوه، نڤیسینا ئه‌ده‌بى، وه‌كو مه‌كینه‌یه‌كا ئاڤا كرنا ئه‌زموون و سه‌ربۆرێن بهیستنێ، دكه‌ڤته خانا شه‌هره‌وارى یا زمانى یان یا بهیستنێ و ئه‌ڤه ره‌نگه به‌نجكرن یان نه‌خوه‌شكرنا مه‌ژی یه ب خه‌ونه‌كا هۆشیاریێ.
چێكرنا جیهانه‌كا كاملان یان ئێكا به‌رانبه‌رى ئه‌ڤ دنیا ئه‌م تێدا دژین، ل ناڤ زمانى و ده‌رباز كرنا هه‌مى ئالاڤێن ژیانا مادى بۆ ئه‌ڤێ ژیانا ئاشۆپى و ڤه‌گوهاستنا وێ بۆ گوهى، مه بڤێت نه‌ڤێت، دبته زه‌نگینكرنا شه‌هره‌وارى یا گوهی یه لسه‌ر كیستێ شه‌هره‌وارى یا هه‌ستدارێن خودان سه‌ربۆرا ئێكسه‌ر.
و مرۆڤى، ل سه‌رانسه‌رى دنیایێ، ئه‌ڤ جیهانا هزرى هند كرییه راستییه‌كا ره‌ها، ب خوه ره‌خنه ژى بردیه ناڤ ئه‌وێ جیهانا د كۆكا خوه دا ئاشۆپى!! هه‌بوونا ره‌خنه یا ئه‌ده‌بى، به‌لگه‌یه‌كه كو مرۆڤ سه‌ره‌ده‌رى یا راستیێ دگه‌ل به‌رهه‌مێ ئه‌ده‌بى دكه‌ت… ئه‌ڤه ژى ئێك ژ ئه‌نتیكه‌ترین سیفه‌تێن مرۆڤی یه: جیهانه‌كێ د زمانى دا ئاڤا دكه‌ت و ڤه‌دگوهێزت و خه‌لكێ دى ب هه‌مى هه‌ستدارێن دى سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل دا دكه‌ت و وه‌كو راستییه‌كا هه‌بوونێ هلدسه‌نگینت!!
هۆسا، ب گۆره‌ى ئه‌ڤێ بۆچۆنێ، بزاڤێن ئه‌ده‌بى دبنه نه‌ساخ كرنا مرۆڤى ب زمانى یان زه‌نگینكرنا شه‌هره‌وارى یا بهیستنێ لسه‌ر كیستێ راستیێ.
به‌رگومانكرن
پشتى ئه‌ڤێ به‌رچاڤ كرنا هه‌ردو ته‌رزێن سه‌ره‌ده‌رى یا مه‌ژى یێ مرۆڤى دگه‌ل خوه و دۆرماندۆرى، مه ماف هه‌یه هنده‌ك گومانێ بێخینه سه‌ر ئاوایێ ژیانا خوه و سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل سه‌ربۆرا خوه یا مێژوویى و ئه‌م هه‌وجه‌نه رێكێن وه‌رگرتنا زانینێ و ناسینێ و ئاگه‌هێ بێخینه به‌ر هلسه‌نگاندنه‌كا نووتر:
ئه‌رێ ئه‌و كۆما پێزانین و ره‌فتارێن ئه‌ز رۆژانه بكار دئینم، ژ كیڤه هاتینه؟ ژ سه‌ربۆرا من یا كه‌سى یان یا كه‌سێن دى؟ وه‌كو ژێده‌رێ زانیاران، ئه‌ز چه‌ند جهێ باوه‌ریێمه و خه‌لك چه‌ند؟
چه‌ند ژ وان دوباره دبن و چه‌ند مه‌نتیقینه و چه‌ند دكه‌ڤنه خانه‌یا شه‌هره‌وارى یا زمانى؟
ئه‌رێ ئه‌م ب زمانى یان بهیستنێ نه‌ساخین یان نه؟
هه‌كه‌ر هه‌مى رێكێن وه‌رگرتنا زانیاران هندى ئێك جهێ باوه‌ریێ نه‌بن، ئه‌رێ مه شیایه زانیارێن رێكێن به‌رگومان ب یێن جهێ باوه‌ریێ هلسه‌نگینین و ژیانا خوه پێ برێڤه ببه‌ین؟
ئه‌ڤه هنده‌ك پرسیارن، دبت ژبه‌رسڤێن خوه گرنگتر بن، نه‌خاسمه، ل نك مه، به‌رگومان كرنا گوهى وه‌كو ژێده‌رێ سه‌ره‌كه، گونه‌هه‌ك مه‌زنه و هنده‌ك جاران قه‌ده‌خه یه.
له‌و، ئه‌ز گرنگ دبینم، ئه‌م ب هه‌مى شیان لسه‌ر ئه‌ڤێ راستیێ راوه‌ستین و چاره‌سه‌رییه‌كا دروست بۆ ببینین به‌لكو بشێین هه‌ڤسه‌نگییه‌كا دروست بێخینه ژێده‌رێن زانینێ و ده‌رگه‌هێ پاشه‌رۆژه‌كا به‌خته‌وه‌رتر لبه‌ر خوه و رڤێشتێن ئاینده ڤه‌كه‌ین.
