سالڤەگەرا کۆمکوژییا باژارۆکێ عاموودێ ژ بال چەکدارێن پەیەدێ ڤە
حه‌فت سال ل سه‌ر كۆمكۆژییا باژارۆكێ عاموودێ ده‌رباس بوون، ئه‌و كۆمكۆژییا ژ پال چه‌كدارێن په‌یه‌دێ ڤه ل خزیرانا سالا 2013ان هاتییه پێكئانین، وه‌ختا كو ب ئاوایه‌ك هۆڤ ئه‌ڤ باژارۆك دۆرپێچ كری و گولله‌یێن راسته راست به‌ردانه گه‌لێ سڤیل و ب وێ سه‌ده‌مێ 6 كه‌س شه‌هید كه‌تن، چه‌كدارێن په‌یه‌دێ ب ڤێ تاوانێ رازی نه‌بوون، به‌لكو وان نه‌هشت مالباتێن شه‌هیدان ژی جه‌سه‌دێن جوانێن خوه بن ئاخ بكن.
باژارۆكێ عاموودێ ئیسال ژی كۆمكوژییا سالا 2013ان ل بیر ئانی و مالباتین قوربانییان د په‌یامه‌كێ ده، به‌حسا وێ سته‌م و زۆرداریێ كرنه كو چه‌كدارێن په‌یه‌دێ ل رۆژێن 27 و 28 خزیرانا وێ سالێ د راستا گه‌لێ بێ گونه‌هـ ده ئه‌نجام دایین.
ده‌ستپێكا بوویه‌رێ، یا كو ره‌ژیما به‌شار ئه‌سه‌دی نه‌كری، په‌یه‌دێ كر
پاش كو گه‌لێ عاموودێ ته‌ڤلی شۆرشا سووریێ بووی و ب ئاوایه‌كی ئاشتیخواز خوه‌پێشاندان رێخستین، ره‌ژیما به‌شار ئه‌سه‌د هه‌ولێن مه‌زن كرن ژ بۆ كو وان بێده‌نگ بكه، لێ وه‌ختا كو نكارین ڤێ كاری ئه‌نجام بدن، ئه‌ڤ ئه‌رك ب په‌یه‌دێ دا، له‌وما په‌یه‌ده ل په‌ی بانگه‌وازییا ره‌ژیمی دچه و ل شه‌ڤا 27 سه‌ر 28 خزیرانا سالا 2013ان ب سه‌ر باژارۆكێ عاموودێ ده دگره و قه‌تلعام ل ور پێكئانین.
بوویه‌رێن عاموودێ ب دۆرپێچ كرنا باژار ده‌ست پێ كرن، وه‌ختا كو پێتر 400 چه‌كدارێن په‌یه‌دێ ده‌ریێن باژار گرتین و كه‌تینه ناڤا گه‌ل ده، وان هه‌ر تشت بێ رومه‌ت كر، چالاكڤانێن خوه‌پێشاندانان بن چاڤ كرن، بریندار كرن و كوشتن، تو تشته‌ك ژ وێ ئێریشا هۆڤ رزگار نه‌بوو، ژن، زارۆ و پیر، به‌لكو تاوان گها ئاسته‌كی وها كو چه‌كدارێن په‌یه‌دێ گولله‌یێن راسته راست ل خوه‌پێشانده‌ران به‌ردان و هه‌ژماره‌كه هه‌مولاتیێن سڤیل شه‌هید و بریندار بوون.
مالباتا قوربانییان ئیسال د بیرئانینا وان ده گۆتن كو، چه‌كدارێن په‌یه‌دێ سته‌مه‌ك هه‌ری زۆر ل وان كربوو، وان نه‌ته‌نێ جوانێن عاموودێ شه‌هید كرن، به‌لكو نه‌هشتن جه‌سه‌دێن وان ژی وه‌رن بن ئاخ بكن، نه‌هشتن بریندارن وه‌رن ته‌داوی كرن و ب ده‌هان كه‌س بن چاڤ كرن و د زیندانان ده ئێشكه‌نجه دان.
مالباتا شه‌هیدان به‌رییا هنه‌ك رۆژان، ب داخوه‌یانییه‌كه فه‌رمی، ئه‌ڤ كارێ هۆڤ یێ په‌یه‌دێ ب تاوانەکە جینائی، سیاسی و ئەخلاقی ب ناڤ كر وان گۆت: «ئەم د ئەساس دە ب باوەر بوون یاکو روودای نە بوویه‌ره‌كه سادە و تاکەکەسی و بێ پیلان بوویە، بەلکو پیلانەکە ڤەهاندی و ب بریارەکە سیاسی بوویە ژ بۆ لێدانا بزاڤا شۆرەشگێری یا کوردان و چیکرنا فتنەیەک کوردی ب دەستێ کوردان ب خوە».
مالباتا قوربانیێن عاموودێ د به‌شه‌كا داخوه‌یانییا خوه ده ته‌كه‌ز دكن كو وان خوه‌ستبوو کۆمیتەیەکا ل دووڤ چوونێ یا کوردی وەرە ئاڤا کرن ژ بۆ دیار کرنا راستییا ڤێ جینایه‌تێ و سزادایینا گونەهبار و تاوانباران و ئه‌ڤ یه‌ك ب نڤیس ب 7 مه‌هان پاش بوویه‌رێ ژ بۆ رایا گشتی راگهاندبوو، هه‌ر وها دابوو خوەدیێن پرۆژەیا دەستپێشخەرێن ئاشتیێ.
دانپێدانان یه‌په‌گێ ب جیانیه‌تا كۆمكوژییا عاموودێ
ب گۆتنا مالباتێن قوربانیێن عاموودێ، پێشی چەند هەفتەیان دەستپێشخەرییەک پۆزەتیڤ و نوو هاتییە بەر چاڤ کرن ژ بۆ لهەڤهاتنێ و دانپێدانەک ئەشکەره ژ ئالیێ یەکینەیێن پاراستنا گەل هه‌یه کو وان ب خوە ئەڤ تاوان ئەنجام داییە و فەرماندارییا وان یا گشتی ئامادەیە ژ بۆ هەر کارەکی د شیان دا بە ژ بۆ تەداویکرنا ڤێ برینێ.
لێ ئه‌و د به‌رسڤێ ده دبێژن: «رێڤەبەرییا خوەجهی دەستهلاتدارە ل ناڤچەیا مه و دەستەیەک دادوەری هەیە، دۆزگەرێ گشتی هەیە کو پێویستە ب ڤان کاران راببە»:
یێك: دادگەهکرنا سەرکرده‌یێن سیاسی یێن په‌یه‌دێ یێن وێ دەمێ کو بریارا ڤێ تاوانێ دانە.
ددوو: دادگەهکرن و سزادایینا سەرکردەیێن لەشکری یێن یەپەگێ یێن وێ سەردەمێ کو ئەڤ تاوانە جی ب جی کرنه.
سسێ: لێبۆرین خوه‌ستن ژ گەلێ عاموودێ ب گشتی و مالباتێن شەهیدان ب تایبەتی.
مالباتێن قوربانییان دبێژن: «هەر دەما کو ئەڤ یەک هات ئەنجام دایین وێ دەمێ وێ پێکهاتن وەرە کرن».
ئه‌ردنیگارییا عاموودێ و ده‌ستپێكا شۆرشێ
عاموودێ باژارۆکەک کوردی یە دکەڤە رۆژئاڤایێ باژارێ قامشلۆیێ ب دووراتییا 30 کیلۆمەترۆیان، د هه‌مان ده‌مێ ده ل گه‌ل ترکیێ هه‌ڤسینۆره، چالاکڤانێن وێ ل دەستپێکا شۆرەشا سووریێ ب خوەپیشاندانێن ئاشتییانە بەشداری چالاکیێن شوورەشێ بوون و هێزێن دەولەتا سووریێ چەندین جاران خوه‌ستن ڤێ شۆره‌شێ ژ ناڤ ببن لێ بەلێ نەکارین، ل داویێ ب نەچاری ئەڤ باژارۆک وەکە ناڤچە و باژار و باژارۆکێن دن یێن کوردان تەسلیمی دەستێ هێزێن سەر ب په‌یه‌دێ کرن.
یەپەگێ گەلەک بزاڤ کرن کو دەستێ خوە دانه سەر چالاکیێن شۆره‌شگەری یێن خۆرتێن ڤی باژارۆکی، لێ بەلێ د تو یەک ژ وان بزاڤان دە سەرکەتن نەئانی، هەیاکو رۆژا دوشەمی 17/6/2013ان.
ل ساعەت 3:30ێ سەرێ سبێ هێزەکە چەکدار کو هەری کێم ژ 400 چەکدارێن یەپەگێ پێک دهاتن، ب سەر باژارۆکی دە گرت و رێکێن وێ ئێن سەرەکە و دەرگەهێن باژارۆکی داخستن و ژ هەر کەسێ چوون و هاتن دکر ناسنامە د خوەست و ب ڤێ رێکی 3 چالاکڤان گرتن یه‌ك ژێ، «ئەحمەد عەبدو ئەلنەجاری» كو ئەندامێ هەماهەنگییا عاموودێ بوو و ل ده‌ریێ رۆژهلات هاتبوو گرتن، هه‌ر وها «دێرسم ئەدهەم عومەر» ل جیێ کارێ وی ل سەر ئاموورێ گەنم درینێ، چالاكڤانێ سسێیان ژی ب ناڤێ «ولات ئیسماعیل ئۆمەری» بوو كو چالاکڤانێ کارێن شۆرەشێ بوو و ئه‌و ژی ل جیێ کارێ خوە ل جاددەیا حەسەکێ هات گرتن.
گره‌ڤا برچیبوونێ و مه‌رجێ په‌یه‌دێ
پاش كو ئەڤ 3 کەس تێن دەستەسەر کرن، چەکدارێن یه‌په‌گێ ل ور نەمان و زڤرین قامشلۆیێ و ئەو چالاكڤان ل ور زیندان کرن، ئەڤ زیندان ژ ئالیێ ئاساییشا په‌یه‌دێ ڤە تێ برێڤەبرن، پاش زیندان كرنێ، وان 3 چالاكڤانان دەست ب گرەڤا برچیبوونێ کر.
پشتره ل باژارۆکێ عاموودێ رۆژانە خوەپیشاندانێن ئاشتیانە ل دژی رەفتارێن یەپەگێ هاتن ئەنجام دایین و ل رۆژا چارشەمی 19/6/2013ان 3 چالاکڤانێن دن یێن عامۆدێ ب ناڤێن «ئەنەس ئەحمەد شێخی، ئیسماعیل عەلی شەریف و ئدریس محەمەد خەلەف» وەکە هەڤخەمی دگەل هەڤالێن خوە یێن زیندان کری دەست ب گرەڤا برچیبوونێ کرن.
د هەمان رۆژ دە هەژمارا کەسێن كو کەتین د گرەڤا برچیبوونێ ده، گهیشتن 8 کەسان و په‌یره بوونە 24 چالاکڤان.
ل رۆژا چارشەمی یا 26/6/2013ان و پاش دانوستاندنا د ناڤبەرا هنەک کەساتیێن مەجلیسا لۆکالی ئەنەکەسێ و هنەک ئەندامێن پەیەدێ، پەیەدێ ب ئەنەکەسێ رە گۆت كو مەرجێ مە ژ بۆ ئازادکرنا ڤان گرتییان ئەڤە کو دەست ژ گرەڤا برچیبوونێ وه‌ره به‌ردان، پشتره یەک ژ چالاکڤانان ب ناڤێ «دێرسم ئەدهەم عۆمەر» سەربەست هات بەردان و یێن دن ب سووچا بازرگانیکرنێ ب مادەیێن هشبەر د زیندانێ دە هشتن، له‌وما گره‌ڤا برچیبوونێ و خوەپیشاندان بەردەوام بوون.
ب دۆشكا ل سه‌ر بانێ پیكئاپێ ته‌قه ل خوه‌پێشانده‌ران هات كرن
پاشان و ل رۆژا 27/6/2013ان خوەپیشاندانان دەست پێ کر، چەندین ئه‌ره‌به‌یێن کو چەکدارێن یەپەگێ تێدە بوون هاتن پێش بارەگەهێ پەیەدێ و جاددەیا پێش بارەگەهێ ب تەمامی داخست و گوللەیێن دۆشکی بەردان ئاسیمان و پشتره لۆلیێن دۆشکان ئاراسته‌ی خوه‌پێشانده‌ران كرن و گوللە بەردانێ، د وێ دەمێ دە چەندین خوەپیشاندەر بریندار بوون و خوه‌پێشاندان به‌لاڤه بوو، ل ڤر هنه‌ك ژ برینداران ژ بۆ ته‌داویكرنێ ژ بۆ مالێن نێز هاتن راكرن، لێ به‌لێ د ئه‌نجامێ ده 3 خوه‌پێشانده‌ر ب ناڤێن «نادر مەحموود خەلۆ، سەعه‌د عه‌بدولباقی سەیدا و شێخموس محەمەد عەلی حەسەن» شەهید کەتن.
ناڤێن شەهیدێن كۆمكوژییا عاموودێ و كانێ یه‌په‌گێ ب تو ئاوا شه‌هید كرنه
1. سەعه‌د عه‌بدولباقی سەیدا ته‌مه‌ن 17 سال:
وه‌ختا كو ئه‌و ژ خوله‌كه پەروەردێ ڤەدگەره مال، ب گوللەیا یەکەمین تێ شەهیدکرن و تێ ڤەگوهاستن ژ بۆ نەخوەشخانەیا عاموودێ.
2. شێخموس محەمەد عەلی حەسەن (جالی)، ته‌مه‌ن 60 سال:
ل دەما خوەستی شەهید سەعد راکە نەخوەشخانەیێ گوللە ب وی ژی دکەڤە و شەهید دبە.
3. به‌رزانی عه‌بدولره‌زاق شێخی (قرنۆ) ته‌مه‌ن 21 سال:
د کەمینەکا ئاساییشێ دە تێ شه‌هید كرن، دو کەسێن دن دگەل وی ده بوون ئه‌و ژی ب دژواری بریندار کەتن، گوللە ب سەرێ به‌رزانی کەتبوو، هەڤالێن وی خوەست ژ بۆ تەداویکرنێ وی دەرباسی ترکیێ بکن، لێ دەولەتا ترکیێ ئەو بۆ دەما 3 ساعەتان ل سەر سینۆر هشتن و رێ ب وان نەدا دەرباسی ترکیێ ببن هەیا کو جانێ خوە ژ دەست دای.
4. نادر مەحموود خەلۆ، ته‌مه‌ن 15 سال:
هەر چەنده كو ئه‌و خۆرتەک بچووک بوو لێ هەر د دەستپێکێ دە ته‌ڤلی خوەپیشاندانان ببوو، گوللە ب به‌ر سەرێ وی ژی کەت و شەهید بوو.
5. ئارام مەجدەل بنکۆ، ته‌مه‌ن 36 سال و ب ئاراس بنکۆ تێ ناسکرن:
ئەو ل سەر بانێ بارەگەها یه‌كێتیێ بوو، وی ب تەلەفۆنێ دگەل مەرۆڤێن خوە یێن ژ دەرڤە دئاخفت و ب وان رە دگۆت ئەم ب سەلامەتن، چەکدارێن پەیەدێ هەر ژ دەمێن دەستپێکێ یێن ڤێ کۆمکوژیێ ب سەر بارەگەهی دە گرت و ئەڤ کەس ب گوللەیان بریندار کر و پشتره د بانی ده ئاڤێت خوار و ل خوارێ ژی گوللەیەک ل سەرێ وی دان.
6. عەلێ عەبدی خەلەف، ته‌مه‌ن 64 سال بوو و ب عەلی رەندی دهات ناس کرن:
ل دەما چەکدارێن پەیەدێ قەدەغەیا چوون و هاتنێ ب زۆرێ سەپاندی ئەڤ کەس رۆژا پاشتر سەرێ سبێ دچە داکو نانی ژ خوە رە بکرە پشترە چەکدارێن پەیەدێ گوللەیان بەرددن وی و ب گرانی بریندار دکن، مالباتا وی دخوازن وی راکن نەخوەشخانەیێن مێردینێ ل باکورێ کوردستانێ، عەلی رەندی ل ور شەهید دبە.
هنەک خالێن گرینگ کو مرۆڤ دکارێ فۆکسێ بێخە سەر
رۆژا پاش کۆم کوژیێ ئاساییشا پەیەدێ، مالا «باڤێ عەبدوی» شه‌وتاند ب بەهانەیا وێ یەکێ کو ژ مالا ناڤبووری بەر دهێن ئاڤێتن، لێ ئەڤ ده‌رەوەکا ئەشکەرا و زەلال بوو، ژ بەر کو مال یا ڤالا بوو و خوەدیێ مالێ ئه‌و پێتری ساله‌كێ بوو ل لبنانێ، یا راست بەرێن كو ب ئه‌ندامێن ئاساییشێ دکەتن پرتێن دیوارێ بالەکۆنا مالا جیرانان بوو کو ژ ئەنجاما تەقەیا ئاساییشێ ب چەکێ دۆشکێ ب سەر ئه‌ره‌به‌یێن وان ده د بارین.
دەما کو خوەپیشاندەران جەسەدا شەهید «شێخموس و شەهید به‌رزانی» ل ئەرەبەیێ خستی، ئاساییشێ گوللە بەردانێ و ل ور ژی خۆرتەک ب ناڤێ «ئیبراهیم محەمەد عەلی» بریندار کر.
هه‌روها وه‌ختا کو خوەپیشاندەران «عەزیز قەرنۆ» بری جەم دختۆری، ژ بەر گرانیا برینا وی، دختۆری بلەز ئەو رەوانەی قامشلۆیێ کر، دەما کو ئەرەبە نێزی دەریێ رۆژهەلاتێ باژارۆکێ عاموودێ دبه داکو بەر ب قامشلۆیێ ڤه بچە، چەکدارێن یەپەگێ گوللە ل سەر ئەرەبەیێ ره ئاڤێتن، ئەو ناچار بوون بەرێ خوە بدن ئالیێ ترکیی.
ل سەر سینۆرێ ترکیێ، لەشکەرێن ترکیێ رێ نەدا کو ئەو دەرباسی ترکیێ ببن و 3 ساعەتان «به‌رزانی قرنۆ» ل سەر سینۆر هشتن و رێ ب وان نەدا دەرباس بن، ئیبراهیم ژی دەمەک درێژ ل سەر سینۆر هشت، هەرچەند کو برینا وی پڕ دژوار بوو، ژ بلی ڤێ یەکێ چەکدارێن پەیەدێ پتر ژ 10 کیلۆمەتران ب دووڤ وان رە چوون هەیا کو گهشتی نێزی سینۆرێ ترکیێ، پاش کو لەشکەرێن ترکیێ گوللە بەردانه ئاساییشا پەیەدێ، ئه‌و شووندە زڤرین.
ئاساییشێ زۆری ل دختۆر «ئەحمەد داری» خوەدیێ نەخوەشخانەیا داری کر، ژ بەر کو ڤی دختۆری پێشوازی ل بریندار و شەهیدێن خوەپیشاندانێ کر و ل نەخوەشخانەیا خوە ته‌داوی كرن.
یه‌په‌گێ نه‌هشت نه‌خوه‌شخانه برینداران ته‌داوی بكن
نێزی 3 بەشێن برینداران کو برینا پڕانییا وان د دەست و لنگێن وان ده بوو، یان نەچوون چ نەخوەشخانەیەکا ناڤ عاموودێ یانژی ب ئاوایەک نهێنی بەر ب نەخوەشخانەیێن ترکیێ ڤە چوون، ژ بەر کو ترسا وان ژ وێ یەکێ هەبوو کو پاش تەداوی کرنا وان د ناڤا نەخوەشخانەیێن عاموودێ دە، چەکدارێن پەیەدێ بخوازن وان سزا بدن.
ل وێ شەڤێ چەکدارێن پەیەدێ چوون ب سەر مالان دە گرت و دەست دانا سەر هنەک بارەگاهێن پارتیێن کوردی پشتره ئەو بارەگوهـ شەوتاندن، ژ وان بارەگاهێ «پارتییا دەمۆکراتیک یا کوردی ل سووریێ» (ئەلپارتی) و بارەگەها «پارتییا یەکیتیا کوردی» و هەر وەها ناڤەندا جوانێن عاموودێ كو ل 1ی تیرمه‌ها سالا 2019ان شەوتاند.
چەکدارێن پەیەدێ ل ڤر نه‌راوه‌ستان، به‌لكو ب سەر باره‌گه‌ها ئەنەکه‌سێ دە ژی گرت وه‌ختا كو ئەنەکەسه د جڤینه‌كێ دە بوو و پێشهاتێن عاموودێ نیقاش دكر، هەموو کەسێن د وێ جڤینێ دە گرتن، هه‌ژمارا هەموو گرتییان د ڤێ شەڤێ دە دگەل گرتیێن رۆژا پاشتر ئانكو یێن پاش راگهاندنا قەدەدغەیا چوون و هاتنێ ژ 80 کەسان دەرباس بوو و هەموو گرتی ژی هاتن ئێشکەنجەدان، ب ئاوایەک وها کو هەستیێن سینگا دو ژ وان شکاندن.
ناڤێن هەژمارەک ژ برینداران:
عەزیز ئیبراهیم شێخی (قەرنۆ)
سوار سەیفەددین حتۆ
ئدریس عیدە
عه‌لام خزێم
مزگین قچوو
مەحموود عامر دەقۆری
ئەحمەد عیدی
محەمەد نائیف
ئەحمەد محەمەد محەمەد (ئەحمەد که‌رمی)
دارا حەسەن داری
ئیبراهیم محەمەد عەلی
گۆلان شڤان یوونس كو (چەکدارێن پەیەدێ ب عەرەبەیا خوە ل سەر جەسەدێ وە رە چوون).
ئەڤ دەما 5 سالانە پەیەدە دانپێدانێ ب ڤێ تاوانێ ناکن وان هەرتم دگۆت «به‌ره‌یا نوسرە» ئەڤ کارە ئەنجام داییە و ب کارێن بازرگانی کرن ب مادەیێن هشبەرێ ڤە گرێدا بوو، د ڤان سالێن رابووری دە گەلەک دەستپێشخەری هاتن کرن لێ بەلێ تو یەک ژ وان نەگهیشت ئارمانجان و لهەڤهاتن پێکنەهات، بریارا مالباتێن شەهیدان ئەو بوو کو كۆمیته‌یه‌كا کوردستانی وەرە سازکرن و کەسێن بریارا ڤێ کۆم کوژیێ دای و یێن کو ئەڤ کارێ هۆڤ ئەنجام دای بچن بەر دەم دادگەهەکە دادپەروەر و ئەو وەرن سزادایین، نها ژی بریارا مالباتێن شەهیدان هەمان بریارە.
كۆمیته‌یه‌ك نها هاتییە پێکئانین د ناڤبەرا مەزلووم عەبدی و کۆمیتەیا ئەنەکەسێ ل عاموودی و مالباتێن شەهیدان ل سەر ڤێ یەکێ رازی نەبوونە و ئەو هایداری ڤێ لهەڤهاتنا د ناڤبەرا ڤان دو ئالییان دە نینە و دخوازن دادگەهـا تاوانباران پێش هەرتشتەکێ دن وەرە ئەنجامدان.
