د دیرۆکا کوردان دە بوویەرێن تەراژەدی وەکە بوویەرا بارزان گەلەک زێدەنە و ل هەموو پارچەیێن کوردستانێ دوژمنێن گەلێ کورد کارەساتێن ب وی ئاوا ب سەرێ کوردان ئانینە. چالاکیێن تەڤکوژی یا گەلێ کورد، چالاکیەکە کو هەیا نها دوژمنێن کوردان ل سەر بەردەوامن و هەر دەما هێزا وان زیدە بە و بکارن ڤێ یەکێ پێک بینن وێ بێ دو دلی پێک بینن.
تەڤکوژییا کوردان ل هەر چار پارچەیێن کوردستانێ ڤەدگەرە سەردەما پشتی چار پارچە کرنا کوردستانێ، پشتی پارچەکرنا ئاخا کوردستانێ دەولەتێن کۆلۆنیالیست ل کوردستانێ دەست ب تەڤکوژییا کوردان کر. وان خوەست ب جینۆساید کرنا کوردان نەتەوەیەکی کو ریهێن وان د کووراهیا دیرۆکا مرۆڤاتیێ دە چوونە خوارێ ب تەمامی ژ هۆلێ راکن و ریهێن وان بقەتینن، وان خوەست ب ڤێ یەکێ کوردان تونە بکن و ئەو ب رەحەتی ل سەر ئاخا کوردان رازن و کەیفێ بکن ل سەر ئاخەکێ کو خوەدا ژ کوردان رە داییە، دەولەتێن کۆلۆنیالیست ب هەموو ئاوایان، ئاوایێ فیزیکی، چاندی، زمانی، دیرۆکی جینۆساید ل همبەر کوردان ئەنجام دان و خوەست ب تەمامی کوردان و نەتەوەیا وان ژ هۆلێ راکن.
ئەڤ هۆڤیتی یا دەولەتێن کۆلۆنیالیست، د دەما سەرهلدانێن نەتەوی یێن کوردان، یان ژی پشتی ڤان سەرهلدانا دگهیشت ئاستا خوە یا ژۆر و ب هێسانی تەڤکوژیا کوردان لدار دخست.
ل باکوورێ کوردستانێ ده‌وله‌تا ترک یا کۆلۆنیالیست پشتی سه‌رهلدانا کۆچگریێ (1919)، سه‌رهلدانا ئامه‌دێ (1925)، سه‌رهلدانا ئاگریێ (1926-32) ل زیلانێ، ل ساسۆنێ کومکوژی پێک ئانین و جێنوسید ب هه‌ر ئاوایی دۆماند.
ل باشوورێ کوردستانێ ژی دەولەتا عیراقێ کۆمکوژییا بارزانیان، فەیلی و گەلێ کورد ل باشوور ب گشتی پێک ئانی و ل ڕۆژهه‌لات و رۆژئاڤا کوردستانێ ژی ژ بال دەولەتێن سەردەست ل وان پارچەیان هەمان تشت دگەل کوردێن وان پارچەیان هات ئەنجامدان.
هه‌رێما بارزان د دیرۆکێ دا بوویه ناڤه‌ندا شۆره‌شا نەتەوی یا کوردستانێ، د ده‌ما دکتاتۆریا سه‌دام دا ژی ئه‌ڤ ناڤه‌ندبوونا خوه یا شۆره‌شا نەتەوی یا کوردستانێ دۆماند. ڕژێما دکتاتۆری یا به‌عسێ مه‌جبوور ببوو کو ب سه‌رۆکێ ملی مسته‌فا بارزانی ڕا په‌یمانێ چێ بکه. 11 ئادارا 1970ان بریار دا ئۆتۆنۆمی ل کوردستانێ ژ بۆ کوردان ئاڤا ببه، کورد ل وه‌لاتێ خوه ده‌ستهلاتدار و سه‌روه‌ر بن، ئه‌ڤ یه‌ک ژ بۆ ڕژێما به‌عس و دکتاتۆر سه‌دام برینه‌کا مه‌زن بوو. لۆما ژی دڤیا بوو کو ژ بارزانیان تۆل بگره و ناڤه‌ندا شۆره‌شا ملی یا کوردستانێ بته‌فینه. ژ بەر ڤێ یەکێ دەولەتا ئیراقێ بریار ستاند داکو ناڤەندا شۆرەشا کوردان ل باشوورێ کوردستانێ بتەفینە و ژناڤ ببە ھێزەکە لەشکەریا ھەری زۆر بشینە دەڤەرا بارزان داکو ل ور کۆمکوژیێ پێک بینن و ڤێ ناڤەندا شۆرەشا کوردان ژ ھۆلێ راکن.
ب تەنێ تربا 6000 هەزار کەسان هاتیە دیتن
“پڕ زوو بوو، سەرێ سبێ بوو، هێژان ئاسیمان وەکە رۆژێن دن رووهن نەبووبوو، و گەرمایا رۆژێ هەر ژ سەرێ سبێ زوو خەبەرەک ناخ هەژین پێ بوو ژ بۆ بارزانییان. دەما لەشکەران ب پۆستالێن خوە یێن گەمار پێ خوە خستی د ناڤا کۆلانێن بارزانێ دە و دەرگەهێن مالان هەژاندی، بێ جوداهی دەست ب گرتنا زارۆ، جوان، خۆرت و پیرۆکالان ژ هەر دو رەگەزان کر. خوە “کەسێن دین و ئاستەنگدار” ژی بێ بەش نەبوون ژ وێ تاوانا پڕ کارەسات، ئەڤ ئاخافتنێن بارزانیەکی نە کو ل سالا 1985ان دە ژ بۆ راگهاندنێن جیهانی باس ل چەوانیا دەست پێ کرنا کۆمکوژیا بارزانیان دکر.
8000 بارزانی بەر یەکەم پێلا هۆڤیتییا حکوومەتا بەعس یا عیراقێ کەتن و هاتن جینۆساید کرن، ب ئاوایەکی وەها هۆڤ ئەڤ کار هات پێکئانین کو هەیا نها ژی کو 37 سال ب سەر ڤێ کارەساتا مەزن ڤە دەرباس دبن لێ هێژان ب تەنێ تربا 6000 هەزار کەسان هاتیە دیتن و هەیا نها تربا 2000 کەسان نەهاتینە دیتن و نها لاشێ وان یێ پیرۆز کو فێری بایێ هین یێ چیا و دۆل و زنارێن چیایێن کوردستانێ یە، د بن ئاخا هشک و گەرما دەشتێن عەرەبانە.
ل مەها 7 ئا سالا 1983ان دە دەولەتا عیراقێ دەست ب گرتن و رەڤاندنا زەلام و خۆرتێن بارزانی کر
37 سالان پێش نها ل ساعەت 7ی سەرێ سبێ، ل سالا 1983ان دەولەتا عیراقێ دەست ب وێرانکرنا گوندەوارێن کوردستانێ، و شەوتاندنا زەڤییێن چاندنیێ ل دەڤەرا بارزان کرن و 8 هەزار کەس ژ بارزانییان برن و ئەو جینۆسایدکرن.
ل مەها 7 ئا سالا 1983ان دە دەولەتا عیراقێ دەست ب گرتن و رەڤاندنا زەلام و خۆرتێن بارزانی کر، ئەو بارزانیێن کو بەرا هنگی ل کامپان دە هاتبوون بجی کرن، پشتی گرتنا وان ئەو هاتن رەوانەکرن ژ بۆ باژارێن باشوورێ عیراقێ وەکە باژارێ مووسەنا. پشتی ڤێ یەکێ کۆمکوژییا بارزانییان، ئەو کۆمکوژییا تێدە 8 هەزار بارزانی هاتن قەتیلعامکرن دەستپێکر، ئەڤ کۆمکۆژی یا دەولەتا عیراقێ دەستپێکا کۆمکوژیەک مەزنتر بوو ژ بۆ ژناڤبرن و تونەکرنا کوردان ل باشوورێ کوردستانێ.
یەک ژ بارزانیان د هەڤدیتنەک رۆژنامەڤانی دە ل سالا 1985ان دە ب ڤی ئاوا باس ل بوویەرێن وێ دەمێ یێن دەست پێکرنا کۆمکوژیا بارزانیان ل سالا 1983ان دکە و دبێژە: “هات هین بوون کو ئەو زلامێن دخوەست بچن کار بکن زوو ڤەدگەران کامپێ ژبەرکو دەردۆرا کامپێ ب لەشکەرێن ئیراقێ هاتبوو دۆرپێچکرن، ساعەت 7ی سەرێ سبێ لێگەرینا لەشکەران د ناڤا مالان دە دەست پێ کر و وان کور و زلامێن ژیێ وان 10 سال هەیا دگهیشت 70 سال گرتن، لەشکەرێن دەولەتا عیراقێ خوە کەسێن ئاستەنگدار و دین و نەخوەش ژی دگرتن و دبرن”.
ئەڤ جینایەتا هۆڤ بۆ سەدەما بەرخوەدانا پێتر ئا کوردان ل باشوورێ کوردستانێ
ڤی کەسێ بارزانی هەر وەها ژ رۆژنامەیان رە راگهاندبوو: “لەشکەران ژ خەلکێ رە راگهاند کو وێ وان ببن هەلێرێ داکو ل وێ دەرێ بشوغلن، وان هەشت جاران مالا من تەفتیش کرن لێ وان ئەز نەدیتم ژبەرکو من خوە ل باغەکی کو ل بەرامبەری مالا مە بوو ڤەشارتبوو، ل ساعەت 10:30 هەموو کەس ل وەساییتێن لەشکری کرن و ئەو ژ بۆ جیەکی دوور و نەدیار هاتن ڤەگوهاستن و تو جاران ئەو نەڤەگەرین، پشتی ڤێ یەکێ دەولەتێ جەرەیانا ئاڤ و ئەلەکتەریکێ ل سەر کامپێ قوت کر”.
یاکو ئەڤ کەسێ بارزانی ڤەدگوهێزە ب تەنێ بەشەکی بچووک ژ وێ تاوانا مەزنە یا کو دەولەتا عیراقێ ل همبەر کوردێن باشوورێ وەلات ب گشتی و ب تایبەتی بارزانییان ئەنجام دایی، داکو گەلێ باشوور ژ بەرخوەدانێن بەردەوام ژ بۆ رزگارکرنا ئاخا خوە یا بن دەست و سەرخوەبوونا کوردستانێ پووشمان بکن، لێ بەلێ ب ڤی کاری دەولەت نەکاری کوردان ل باشورێ کوردستانێ سست و بێ ئیرادە بکە، بەلکو ئەڤ جینایەتا هۆڤ بۆ سەدەما بەرخوەدانا پێتر ئا کوردان ل باشوورێ کوردستانێ هەیا گهشتی ئاستەک وەها کو بکارن ستاتۆیەک کوردستانی ل ڤێ پارچەیا کوردستانێ ئاڤا بکن کو ببە سەیوانەک ژ بۆ هەر کوردەکی ولاتپارێز ل هەر قونجیکەکێ ڤێ جیهانێ دە.
سه‌رۆکێ ڕژێما به‌عسێ سه‌دام ب شەخسێ خوە و ب دەڤێ خوە ئیتیراف ب ڤێ کۆمکوژیێ کر و ئه‌ڤ کۆمکوژیه نەڤه‌‌شارت و 2 مه‌ها شووندا گه‌له‌ک ڤه‌کری ئه‌ڤ کۆمکوژیه ئەشکەرە کر وگۆت کو “وان ب توندی جه‌زایێ خوه وه‌رگرتن و مه ئه‌و ئاڤێتن دۆژه‌هێ”.
