د سالڤەگەرا 10ێ دا، رۆبۆسکێ هێژان ژی وەکو برینەکا خوین ژێ دچیت، دیار دبیت. گاڤا کو کارەساتا رۆبۆسکێ قەومی، نڤیسکارەکێ گۆت، “ھەگەر ئەم ژ بیر بکەین، بلا دلێ مە زوها ببیت”. کوردان رۆبۆسکێ ژ بیر نەکر، لێ رۆبۆسکێ ب دەستێن کوردان ڤە بوو بوویەرەک کو کریارێن وێ نەدیار. ئەڤ راستییە “دلێ مە زوها دکەت”
پێڤاژۆ ل رۆبۆسکێ چاوا پێشڤە چوویە؟ ئەرکا ئیمرالیێ چ بوو؟ رۆلا ھەدەپێ چ بوو؟ مە ژ بۆ هەوە بەرھەڤ کر.
34 جەنازەیێن ل سەر پشتا ھێسترا
ل گوندێ رۆبۆسکێ یێ قلابانێ د بۆردوومانا ھەوایی یا دەولەتا ترک دا، کو شەڤا 28ێ کانوونێ ل دەمژمێر 21:39 دەست پێ کر و 46 دەقیقەیان بەردەوام کر 34 کورد شەهید کرن. یێن کو ھاتیە گولەباران کرن ئەو گوندی بوون کو ب قاچاغی ل سەر سنۆری دچوون کو پاریەکێ نانی ژ بۆ مالا خوە بینن. 19 ژ وان د بن 18 سالیێ دا بوون. ل سەر ئاگاھداریا کەسەک بریندار، گوندی چوون و وان ب خوە جەنازە ئانین. چاپەمەنیا ترک ئەڤ بوویەرە پاشگوھ ئاڤێت حەتا کو مالپەرا سەرۆک کۆماریێ یا فەرمی داخویانی نەدایی.
بوویەرا رۆبۆسکێ کێ چێکر؟
هێژان ژی نە دیارە کو بوویەرا رۆبۆسکێ ب راستی چاوا قەومیە. وی دەمی، ئاکەپە هێژان ژی ل گەلەک سازیێن دەولەتێ دا سەردەست نەبوو. د ناڤبەرا کەمالیستان، فەتحوڵاھچییان و ئاکەپێ دا شەرێ دەستھلاتداریێ ھەبوو. بەرسڤا؛ پرسا گەلۆ ئەو مۆئامەرەیا “کۆمپلۆیا” ھەڤبەشا د ناڤبەرا ئالیان دا بوو، هێژان ژی ب تەمامی نەھاتیە دایین. وی دەمی، وەزیرێ کارێن ناڤخوەیی ئدریس نایم، گۆت، “میتێ زانیاریەک وەرگربوو کو دێ کەسەک گرینگ (یێ پەکەکێ)دەرباسی وێ دەرێ بیت.” لێ میتێ ئەڤ ئاگاھی رەد کر.
یا کو ژ ئاوایێ بوویەرێ گرینگتر ئەوە کو ئەو کوشتنا کوردان بریارەک ئەو قاس ھێسان بوو. وەکی دی، چ دبیت بلا ببیت کەمالیستا روویێ گرانیا بوویەرێن د ناڤ کاکلکا دەستھلاتدارا ترکیێ، جەماعەتا فەتحولاگولەن و ئاکەپێ دا چ بیت ژی، لێ ل گۆری بریارێن ئەقلێ دەولەتێ تەڤگەرییان. وان بریار ل سەر بوویەرێ دا.
بارزانی ژ بۆ قەرەبوو کرنێ دەست ب کار بوو
کارێ یەکەمێ دەولەتێ رێگریکرن ل کارڤەدانێن مالباتێن قوربانییێن رۆبۆسکێ و بێ باندۆرکرنا وان بوو. ژ بۆ بێدەنگکرنا مالباتان قەرەبووکرن ھاتە بکارئانین. دەولەتێ گۆت کو ئەو دێ بۆ سەرێ ھەر کەسەکێ 123 ھەزار لیرا قەرەبوویێ دەت و ئەڤ قەرەبویە ژ بۆ پارێزگارێ شەرنەخێ ھاتنە شاندن. مالبات ژخوە فەقیر بوون، چەند کەسان دخواست ڤێ قەرەبوویێ بستینن. مەسعود بارزانی، سەرۆکێ ھەرێما کوردستانێ یێ وی دەمی، ژ رۆژا یەکەم، ب رێکا نوونەرێ خوە پەیوەندی ب مالباتێن رۆبۆسکێ کر. وی گۆت کو قەرەبوویا کو بریارە دەولەت بدەتە مالباتان، ئەو دێ دەتە وان. یاریا پارە بەرامبەر خوینێ یا دەولەتێ تێک چوو. کوردا د ناڤ خوە دا مەغدووریەتا خوە دیت.
داخوازا ئەردۆگان یا ھەڤدیتنا ل گەل مالباتێن رۆبۆسکێ
کارڤەدانێن خەلکی ل سەر پرسگرێکا رۆبۆسکێێ نە دسەکنین. رۆژا بوویەرێ، قایمەقامێ قلابانێ ژ جھێ بوویەرێ ھاتبوو دەرکرن. ئەردۆگان ژنا خوە ئەمینە ئاردۆگان فرێکر، دزانی ئەو ب خوە نەدکاری بچیت. ئەمینە ئاردۆغان نە چوو رۆبۆسکێ، لێ حەتا گوندێ بژەھێ چوو.
ل سال 2013ێ، ئەردۆگان هێژان ژی نەکاریبوو کو د ناڤخوەیێ دەولەتێ دا کۆنترۆلا خوە ب تەمامی پێک بینیت. ل ناڤخوە گەلەک نەرازیبوون ھەبوو. ئەو یێ پێدڤی بوو کو ژ بۆ خوە ھێزێ بەرھەڤ بکەت. ئەردۆگان و تیما وی پێدڤی ھاریکارییەکا ژیواری بوون. وی دەمی، ژ ئیمرالیێ گەلەک ھاریکارییێن ژیواری ژ بۆ ئەردۆگان هاتنە پێشکێشکرن. رێکەفتنا ھەڤدیتنا ل گەل مالباتێن رۆبۆسکێ یەک ژ وان بوویەران بوو. عەبدولا ئۆجەلان د مەھا ئادارێ دا کو نوونەراتیا ھەدەپێ چووبوو ئیمرالیێ گۆتبوو دەمیرتاش: گەر ئەم باسی پێڤاژۆیەکا لهەڤهاتنێ بکەین، وی دەمی دێ ھوون شێن مالباتێن رۆبۆسکێ و ئاکەپێ وەکی میناکا ئاشتیەک گشتی بینن جەم ھەڤ. هندی کو ئەز دزانم، پرسگرێکا رۆبۆسکێ ژ بۆ ئاکەپێ گەلەک فەشارەک دژوارە. دێ راستتر بیت کو مرۆڤ ب تاوانبارێن دی یێن کریار نەدیار و بوویەرێن قرێژی، بەحسا ڤێ بوویەرا رۆبۆسکێ ژی کەت. “
رۆبۆسکێ کەنگی بوو “بوویەرا کریار نەدییار”
چار مەھ پشتی ڤان گۆتنێن عەبدولا ئۆجەلان، ئەردۆگان مالباتێن رۆبۆسکێ داخوازکرنا خوارنا فتارێ ل شەرنەخێ. ھەر چەند مالباتان نەخواست بچن ژی، لێ ل سەر هاندان و ئیسرارا سەلاحەدین دەمیرتاش چوون وێ ھەڤدیتنێ. ژ بەر ڤێ یەکێ، ئەردۆگان ب ڤێ ھەڤدیتنێ ڤە د جڤاکی دا دیمەنکێ کو ئەو دخوازیت کێشەیی چارەسەر بکەت، ئاڤاکر.
عەبدولا ئۆجەلان نە ب تەنێ د بوویەرا رۆبۆسکێ دا ھاریکاریا ئەردۆگان و ئاکەپێ کریە د بوویەرا ساکینا جانسز دا ژی، عەبدولا ئۆجەلان دگۆت “ئەز هزر ناکەم کو ھاکان فیدان هایداری ڤێ بوویەرێ بووبیت” و وی بوویەر وەکە مۆئامەرەیا ئەورۆپا بناڤ کر و دەولەتا ترک وەکە بێگوونەھ دا نیشاندان. ب ڤی رەنگی، ئەوی خواست عاجزیا گەلێ کورد راوەستینیت. بێ گومان، ئەڤ تەنێ ئەو ئاگاھینە یێن کەتیە ناڤا مالپەرێن مەدیایێ. بێ گومان لھەڤکرنەک مەزنتر د ناڤبەرا ئاکەپێ و پەکەکێ دا ل سەر رۆبۆسکێ ھاتیە کرن.
نە پێدڤی گۆلەکێ یە کو شەبەکا گۆلێ بقەتینیت
مژارا رۆبۆسکێ بوویەرەکا گەلەک مەزن بوو. ئەڤ مژارە ب رادەیەکێ گرینگە کو د شیاندایە ل سەر ڤێ مژارێ کاربدەستێن دەولەتا ترکیێ ژ بەر تاوانێن شەری یێن ل دژی مرۆڤاھیێ ل دادگەھێن ناڤنەتەوەیی بهێنە دادگەهکرن. ئەڤ بوویەرە دشییا سیستەمێ دەولەتا ترکیێ بھەژینیت. لێ وەها روو نەدا، پەکەکێ رێک نەدا کو بوویەر د سیستەمێ ناڤنەتەوەیی دا بهێتە خویاکرن. پەکەکێ ئەڤە ب دەستێ ھەدەپێ کر.
ئەڤە نە جارا یەکێ بوو کو ئەڤ چەندە دھاتە کرن. بەری نھا ژی ئەندامێ ھەدەپێ ئەرتوغرول کوورکچی گۆت “پێش نووکە ژی ھەدەپێ رێگری ل پێڤاژۆیا شۆپاندنێ یا ل سەر ترکییێ کربوو” و وھا بەردەوام کر: “ئەم نە ل دووڤ وێ گۆلێینە یا کو شەبەکێ د قەتینیت”ئارمانج ئەڤەیە کو مرۆڤ دەریێ چارەسەریەک ئاشتیانە و دەمۆکراتیک ڤەکەت. یا کو ل رۆبۆسکێ ژی قەومی ئەڤە بوو.
بۆچی بەلگە ناهێنە تەمام کرن
پێنگاڤێن بەتالکرنا کەیسا رۆبۆسکێ ژ پێڤاژۆیا دادگەھێ ل گۆری رێکەفتنا ئاکەپێ-پەکەکێ بەردەوام کر.
د کەیسەکا گرنگ یا وەکو رۆبۆسکێ دا کو ب سەدان پارێزەرێن کەیس دشۆپاند، ژ بەر نەبوونا ھەموو بەلگەیێن ڤێ کەیسێ، کەیس ھاتە رەد کرن. سەرەرای ھشیاریێن AHİM “دادگەها ئەورۆپا یا مافێن مرۆڤان” و “دادگەها دەستووری یا بنگەهین”ێ AYM دیسا بەلگە وندا دبن، دادگەھا ئەورۆپا ھەر دەم زەخت ل ترکیێ دکرن ژ بۆ رێکرنا بەلگەیان لێ چ جاران بەلگەیێن دادگەھێ نەھاتنە تەمام کرن. نەراستە کو مرۆڤ ڤێ رەوشێ تەنێ وەکی خەلەتیەکێ ببینیت. حەتا کو رێڤەبەرێ ھەدەپێ ئایھان بلگەن د 28ێ چریا دویێ یا 2018ێ دا دەست ژ پۆستێ پەیڤدارێ پارتیا خوە و ئەندامێ MK ێ بەردای، گۆت ئەڤ ناهێتە قەبوول کرن.
ھەدەپێ د پەرلەمانی دا ژی کارڤەدانەک جدی نیشانی بوویەرێ نەدا. بەرپرسێ کۆمیسیۆنا یاسایی یا ھەدەپێ و پەرلەمانتەر مەرال دانش بەشتاش ل سەر بوویەرێ وەکو ھەر ھەموەلاتیەکێ دی کارڤەدان نیشانی بوویەرێ دا و کەسێن دی تاوانبار کرن.
مەرال دانش بەشتاش، سەرۆکێ کۆمیسیۆنا یاسایی یا ھەدەپێ، بارۆیا شرنەخێ، بوو سەدەم کو کەیس ژ لایێ دادگەها ئەورۆپا یا مافێن مرۆڤان ڤە بهێتە رەد کرن، بەرپرسیاریا پارێزەرێن کو د کەیسا رۆبۆسکێ دا مژوول دبن هندی یا بکەرێن کۆمکوژیا رۆبۆسکێ گرانە. ھەکە ڤێ پێڤاژۆیێ ل ئیمرالیێ دەست پێ کربیت ژی، ئەو کەسێن ھەدەپێ تەڤلی ڤێ پێڤاژۆیێ کری تاوانبار پاقژکرن.
رۆبۆسکێ هێژان ژی برینەکە کو خوین ژێ دچیت
رۆبۆسکێ جەوھەرێ نێرینا دەولەتا ترکا ل سەر کوردانە. تەنێ بوویەرا رۆبۆسکێ دشێت ئیسبات بکەت کو گەلێ کورد ملەتەکێ بن دەست و بێ سەمیانە. نیشان ددەت کو راست و چەپێن دەولەتا ترک دشێن ل ھەمبەر کوردان ھەمان ھەلوەستێ نیشان بدەن.
وەکی دی، بوویەرا رۆبۆسکێ دشێت تێکەلیێن ئەکتەرێن سیاسی یێن کورد یێن باکورێ کوردستانێ لگەل دەولەتێ دا، باش ئیسبات بکەت. بوویەرا رۆبۆسکێ نیشان ددەت کو دڤێت سیاسەتا کوردێن باکور ژ نوو ڤە بهێتە ئاڤاکرن و دییار دبیت کو سییاسەتا ل باکوور ھەیی ل پشتا دەولەتا ترکیێ یە.
رۆبۆسکێ د ھەمان دەم دا ئیسبات دکەت کو گەلێ کورد کارەساتا رۆبۆسکێ ژ بیر نەکریە، سەرەرای کەسێن کو خوە وەکو پێشەنگ دیار دکەن ژی، لێ گەلێ کورد ژ وان ب بریارتر و کوردستانیترە.
