ھەڤسەرۆکا مەسەدێ (مەجلیسا سووریا دەمۆکرات) ئیلھام ئەحمەد ب کۆدناڤێ (رۆناھی) ژ بۆ رۆژنامەیا Sanchicaexteriorior سانچا ناتالا ئاخڤی. د ھەڤپەیڤینا خوە دا ئەحمەد، پەیوەندیێن لگەل رژیما سووریێ و لگەل ئامەریکا دا و رەوشا رۆژئاڤا نرخاند. د ھەڤپەیڤینێ دا، پێناسەکرنا رێڤەبەریا خوەسەر گەلەکا بالکێش بوو. ئەحمەد گۆت، رێڤەبەریا خوەسەر نە مۆدێلا کوردییە.
رۆژنامەڤان سانچا دپرسیت: “ھوون سەرخوەبوونێ ناخوازن، ھوون خوەسەریێ دخوازن. ھوون ب ڤی مۆدێلی میناکا رێڤەبەریا ھەرێما کوردستانێ ئەساس دگرن؟ ” ئیلهام ئەحمەد بەرسڤەک بالکێش دا ڤێ پرسێ. بەرسڤا رۆناھیێ وەھا بوو: حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ مۆدێلەکا کوردی یە، پرۆژەیا مە نە پرۆژەیەکا کوردی یە. پرۆژەیەکا پر-ئەتنیکی د خزمەتا ھەمی مرۆڤێن کو ل ڤێ ھەرێمێ دژین دایە. جوداھیەکا دی ئەڤە کو ژن ل ڤێرە رۆلەکێ گرنگ دگێرن، لێ ژن ل وێرێ ھەمان رۆلی ناگێرن. ھەروەھا، سیستەمێ ئیراقێ ناڤەندییە و ژ بەر ڤێ یەکێ گرێدایی بەغدایە، ئەم ئادەمی مەرکەزیبوونێ ئەساس دگرین. وەکو میناک، مامۆستایێن باشوور ب بەردەوامی مووچەیێن خوە ژ بەغدایێ وەردگرن، ژ بەر ڤێ یەکێ حکوومەتا ئیراقێ دکاریت ھەر دەمەکێدا وان شەلەلی بکەت. “
بۆچی ناڤێ کوردستانێ د ھێتە رەد کرن؟
رێڤەبرێن رۆژئاڤایی د ھەر دەرفەتی دا دبێژن کو ئەم نە مۆدێلا کورداینە، ئەم مۆدێلا گەلان ئەساس دگرین. ئەڤ مژارا کو ب گشتی د ناڤ کوردان دا نەرازیبوونێ ئاڤا دکەت. ھندەک دەردۆرێن نێزیکی پەکەکێ دبێژنە خەلکی: “ئەڤ ھەلوەستەکا پۆلیتیکە ژ بۆ کو داگیرکەران نە ترسینن” لێ راستی نە وەسایە. ژ بەر کو رێڤەبەریا رۆژئاڤا یا پەکەکێ د جەوھەر دا سییاسەتەکا ناسنامەیا کوردی ڤەدەرکەر دمەشینیت و ناخوەزیت ناسنامەیا کوردی دەرکەڤیتە پێش.
ژ بەر سییاسەتا رێڤەبەرییا رۆژئاڤایا دژی-کورد دەمۆگرافیا باژارێن کوردستانێ ل رۆژئاڤا ھاتنە گوھەرین.
رێڤەبەریا رۆژئاڤا کەمبەرا عەرەبی گەلەک بەرفرەھ کر
د 24ێ خزیرانا سالا 1974ێ دا رەژیما بەعسا سووری ب ناڤێ “کەمبەرا عەرەبی” پێڤاژۆیەک ل دژی کوردان دا دەستپێکرن، ئارمانجا وێ گوھەرتنا دەمۆگرافییا کوردستانێ بوو. ل ئەردێ کوردستانێ ب درێژیا 350 کم و فرەھیا 15 کم عەرەب لێ ھاتن بجیھکرن. پرۆژەیا کەمبەرا عەرەبی نێزیکی 150 ھەزار جۆتکارێن کورد ژ وارێن وان کۆچبەر کرن، و نێزیکی 2 میلیۆن ھێکتار ئەرد ب عەرەبان ھاتە دایین. ژ بەر ڤێ سەدەمێ، ھەرێمێن کو کورد لێ دژین ژ ھەڤ ھاتنە قەتاندن. د ناڤبەرا ھەرێمێن عەفرین، کۆبانێ و جزیرێ دا نفوسا عەرەبا گەلەک بوو. واتە ب ڤێ پرۆژەیێ گوند و باژارێن کوردان وەکو گزیرتەکێ مانە د ناڤا عەربان دا.
ب پێشکەتنا رەوشا ل سووریا و رۆژئاڤا یا سالا 2011ێ، رەوشا گزیرتە بوونێ ھاتە دەرباز کرن. ئێدی کورد ل ناڤەندێن باژارێن خوە دا ژی بوونە کەمینە. میناک، بەرێ دا نفووسا کوردان ل قامشلۆ سەدێ 78 بوو، پشتی “شۆرەشا رۆژئاڤا” رێژا نفووسا کورد داکەتیە ژ سەدی 49. عەرەب ل دێرکێ، دربەسیێ و ھتد ل گەلەک جھان بێ کۆنترۆل ھاتنە بجھکرن. ب ڤی رەنگی، گوهارتنا دەمۆگرافی ب ئەساسی سەر دەما رێڤەبەرییا خوەسەر پێک ھات. چاوا کو ترکیایێ دەمۆگرافیا عەفرینێ گوھەراند، پەیەدێ ژی د ھەمان ئاستی دا دەمۆگرافییا ئەردنیگارییا رۆژئاڤایێ کوردستانێ گوھارت. تشتێ حیزبا بەعس ب زۆری ل دژی کوردان ئەنجامدای ئیرۆ پەکەکە-پەیەدە ب دلسۆزی ل کوردان دکەن.
ژ سالا 2011ێ هێرڤە، رێخستنێن نە لسەر پەکەکێ ھەموو ل رۆژئاڤا ھاتنە دەرخستن. شوونا کوردێن کو ھاتینە دەرخستن عەرەب ل کوردستانێ ھاتنە بجیهکرن. پەیەدە ب رێکەفتن و قەرەبۆکرنا ل گەل عەشیرەت و سەرۆکێن عەرەبان خواست دەستھلاتا خوە مکووم بکەت. ب راستی، رێژەیا پشتگریا پەکەکی و رێخستنێن وێ د ناڤ گەلێ رۆژئاڤا دا ناگەهیتە نێڤی ژی. ژ بەر ڤێ سەدەمێ، دخواستن کو ل ھەمبەر پارتیێن کوردان، لگەل عەرەبان دا ببنە سەروەرێ ھەرێمێ. نها ھلبژارتنەک چێببیت دێ کورد ل سەر ئاخا خوە ل رۆژئاڤا کەمینە مینن.
گەلۆ براتیا گەلانە یان ژی ھەڤکاریا ئابۆری؟
میناک، قەرەبۆیێن مەزن ژ بۆ سەرۆک عەشیرێن عەرەباێن ل حەسەکێ و جیهێن دی ھاتنە دایین. ھەیا دەستورا کارپێکرنا بیرێن نەفتێ ب عەشیرێن عەرەب ھاتە دایین. قەرەبۆیێن ئابۆری ھاتنە دایین. وەکی دی، ڤان عەشیرەتان د ئاساییشا گشتی و ھێزێن قەسەدێ دا گەلەک جیھێن گرنگ ب دەست خوە ڤە ئانین. ژ بەر کو مووچەیێن ڤان دەزگەھان ژ ئالیێ ھندەک دەولەتان ڤە دهێتە دابین کرن. خوەدیێ ئیقتیدارێ بەشەک ژ مووچەیێ سەرێ مرۆڤی دهێتە دایین دستینیت. پەکەکە ژ کادرۆیێن خوە یێن د ناڤا قەسەدێ دا پارا دستینیت.
عەشیرێن عەرەبان ژ سەردەما ئەسەد زێدەتر بوون خوەدییێ ئیمتیازێن ئابۆری. نھا ژی، ل گەلەک دەڤەران، کورد ل جھێن وەکی ئاساییشا گشتی دا ژ عەرەبا کێمترن.
ژ بەر ڤێ سەدەمێ، رێکەفتنەکا ئابۆری ھەیە، نە کو مافێ براتیا گەلان. ئەڤ رێکەفتنە ل سەر ئیمتییاز و قەرەبۆیێن نەیاسایی چێبوویە. نە دیارە کا دێ چەند درێژ بیت. پەکەکێ نەخواست لگەل کوردان دا رێکەفتنێ بکەت، لێ ل گەل عەرەبان کەتە ناڤا ھەڤکارییەکا بێ مەبدە و بێ سنۆر.
گۆتنا دوران کالکان یا ناڤدار: دەما کو بەحسا کوردان دهێتە کرن کی دهێتە بیرا مرۆڤی؟
ئەڤە راستیەکە کو پێڤاژۆیا بێ کورد کرنا رۆژئاڤا ژ ئالیێ ئەسەد، ئیران و ترکیا ڤە ب کەیفخوەشی دهێتە مێزەکرن. رەغمێ کو پشتگریا گەلێ کوردا ل چار پارچەیان ژ بۆ پارچا رۆژئاڤا چێ بوو، لێ مخابن رۆژئاڤا وەکو دەڤەرەکا کوردستانی خویا ناکەت. دهێتە دیتن کو ئیلھام ئەحمەد د ھەڤپەیڤینا خوە دا پەسنا ڤێ سیستەما نەکورد ددەت.
د دەستپێکا پێڤاژۆیا رۆژئاڤا، دوران کالکان گۆتبوو، “ئەم ل رۆژئاڤا نابێژین کورد، ژ بەر کو د قادا ناڤنەتەوەیی دا پەیڤا کورد بارزانی تینیتە بیرا مرۆڤی و ئەم ل پاشڤە دمینن.” داخویانیا کالکان سەدەمەکا گرنگا ل پشت ئاخافتنا ئیلھام ئەحمەد ئاشکەرا دکەت.
راستیا سەرخوەبوونا ئابۆری چیە؟
رێڤەبرێن پەکەکێ ب گشتی د وارێ سیستەم و خەباتێ دا پرۆژەیێن خەیالی پێشنیار دکەن. ئەو دبێژن کو سیستەما کو ئەو پێشنیار دکەن د جیھانێ دا یەکەمە. لێ بەلێ، سیستەما کو ئەو پێشنیار دکەن سیستەمەکە کو گەلەک جاران ھاتیە جەرباندن. وەکی دی، رێڤەبرێن پەکەکێ د چارچۆڤەیا پرۆپاگاندایێ دا ب پرسگرێکێن سیستەمی ڤە مژوول دبن. ل شوونا سیستەمەکێ کو د شەرتێن راستین دا ھاتیە بجیھ کرن، ئەو ژ بۆ پرۆپاگاندایێ چ پێدڤی دکەت وێ دبێژن. رەوشا ژن و ئابۆریێ ژی مەسەلەیەکا وەھایە.
ئیلهام ئەحمەد د ئاخافتنا خوە دا رەخنەیان ل حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ دگریت کو مووچەیێن مامۆستایان ژ بەغدایێ دستینیت. لێ ھەموو مامۆستا و کارمەندێن دەولەتێ یێن ل رۆژئاڤا هێژتا ژی ژ ئالیێ رەژیما سووریێ ڤە مووچەیان دستینن. وەکی دن، ھندوک ھێزێن ناڤدەولەتی مووچەیێن ھێزێن لەشکەری ددەن. ھندەک رێخستنێن هاریکارییێ ژی مووچەیێ سازیێن سڤیل ددەن. وەکە دی، ھەر چەند نە دیارە کا دێ پێشەرۆژا رۆژئاڤا چاوا بیت، لێ رێڤەبەرییا خوەسەر حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ بچووک دبینیت و نێرینەکا گەلەک خەلەت پێشکەش دکەت. خوە وەکو ھەڤرکێ سیستەما باشوور دبینیت.
کاراکتەرێ پەکەکێ دژی کوردانە
نێزیکبوونێن رێڤەبریا پەیەدێ ژ بۆ دەستکەفتییێن کوردان د ئاستا ناڤدەولەتی دا د چارچۆڤا بەرژەوەندییێن حیزبی دایە. ھەموو دەستکەفت وەکو ئاموورەکی پرۆپاگاندایی دهێنە بکار ئانین. ئەڤ نێزیک بوونە بنگەھێ خوە ژ کارەکتەرێ پەکەکێ وەردگریت. پەکەکە د دیرۆکا خوە دا چ جاران ل گەل حیزبێن کوردان د ناڤا ھەڤپەیمانی و کۆۆردیناسیۆنەکێ دا کار نەکریە. پەکەکێ ل ھەر دەڤەرا کو کورد لێ نە، دژاتییا کوردان و دژمناتیا وان کریە. ب گشتی، د پراکتیکا پەکەکێ یا د دەربارێ کوردان دا ھەلوەستەکێ دژ-کورد دیارکەرە. ئەڤ ھەلوەستا پەکەکێ یا دژ-کورد ھەڤدیتنێن کورد-کوردێن ل رۆژئاڤا ژی ئاستەنگ دکەت.