ژ بۆ چارەکرنا «كریزا ئوکراینا»، دڤێت ئەم ژ داویێ دەست پێ بکه‌ین

• تێبینی: وەزیرێ دەرڤەیێ بەرێ یێ ئه‌مەریکا «هێنری کێسنجەر» ئەڤ گۆتاره‌ ل رۆژا 5/3/2014ێ ل رۆژنامەیا «واشنگتۆن پۆست» نڤیسا بوو‌، ئه‌ڤه‌ ده‌قێ وێ یە:

نیقاشا گشتی یا ل ده‌ربارێ ئوکراینا دهێته‌ كرن ل سەر «رووبرووبوونێ» یە، لێ ئه‌رێ ئەم دزانین کو ره‌وش دێ ب چ ئاراسته‌ ڤه‌ چیت؟ ب درێژاهییا سه‌ربۆرا خوه‌، ئەز بووم شاهدێ 4 شەران، 4 شه‌رێن کو پشتەڤانییه‌كا بێهەمپا یا گه‌لێ مه‌ هه‌بوو، دەمێ کو ئەم چووینه‌ د وان شه‌ران دا، دەرکەت کو داوییا وان نەمومکنه‌ د بن کۆنترۆلێ دا بیت، د ئەنجامێ دا مه‌ ته‌كئالی خوه‌ ژ 3 شەران ڤه‌كێشا، د سیاسەتا شەر دا یا گرنگ داوییا وێ یە، نەدەستپێک.

تشتێ د دیرۆكێ دا قه‌ومی دێ دوباره‌ بیته‌ڤه‌!

گەر ئوکراینا وەک مه‌یدانا پەڤچوونێ د ناڤبەرا «بلۆكێن رۆژئاڤا و رۆژهلات» دا بهێته‌ دیتن، پێدڤییه‌ ئوکراینا بێئالی بمینیت دا کو ئارامی و بەختەوه‌رییا خوە بپارێزیت و ببیته‌ پرا گرێدانا د ناڤبەرا هەردو بلۆكان دا، هەولدانا رووسیا کو ئوكراینایێ نەچار بکەت وێ تەسلیمی فەرمانێن خوە بکەت و هه‌روه‌ها هه‌ولدانێن گوهۆرینا نەخشەیا رووسیا، دێ تشتێ کو د دیرۆکێ دا قەومی، ئانكو «پەڤچوونا دگه‌ل ئەورۆپا و ئه‌مه‌ریكا»، دوبارە كه‌ته‌ ڤه‌.

دڤێت رۆژئاڤا تێبگه‌هیت کو ئوکراینا ژ بۆ رووسیایێ نەوەلاتەکێ بیانی یه‌، دیرۆکا رووسیا ژ وی جهی ئاڤا بوویه‌ یێ کو دبێژنێ «کیێڤسکایا رووس» ئان «کیێڤ رووس» و ئۆلا رووسی ژ وێرێ بەلاڤبوویه‌، ئوکراینا ل وی دەمی و بۆ سەدان سالان بەشەک بوو ژ رووسیا و دیرۆکا وێ تەڤلیهەڤ و بهەڤ ڤە گرێدایی یە، شەرێ «پۆلتاڤا» ل سالا 1709ێ کو ب سەمبۆلا ئازادییا رووسیا دهێت هه‌ژمارتن، ل سەر ئاخا ئوکراینا هاتبوو کرن.

د هەمان دەمی ژی دا هێزێن ل دەریایا رەش ته‌نێ رێیەکە ژ بۆ كو رووسیا هێزا خوه‌ ل ده‌ریایا سپی نیشان بده‌ت، ب رێیا چێكرنا گرێبه‌سته‌كا ده‌مدرێژ ل باژارێ «سیڤاستوبول» یێ ناكۆكی ل سه‌ر ل گراڤا كرێمیا، دژبەرێن رووسی یێن هەره‌ ناڤدارێن وەک «ئالیخاندەر سۆلزهەنتسین و جۆسێف برۆدسکی» ژی، دیرۆکا ئوکراینا ب دیرۆکا رووسیا ڤە گرێداینه‌ و ڤی وه‌لاتی ب بەشەکێ بنگەهین ژ رووسیایێ دبینن.

دڤێت ئێكه‌تییا ئه‌ورۆپا، دانپێدانێ بكه‌ت کو هه‌م سیاسەتا وێ یا بیرۆکرات و هەم ژی مه‌حكوومیه‌تا وێ بۆ به‌هایێن ناڤخوەیی د دانوستاندنێن ده‌ستنیشان كرنا ئاوایێ په‌یوه‌ندییا د ناڤبەرا ئوکراینا و ئەورۆپایێ دا، خه‌تا دانوستاندنان بۆ کریزێ گوهارتییه‌، ژ بەر کو سیاسەتا دەرڤە ب «هونەرا دانانا پێشترینییان» دهێت هه‌ژمارتن.

رۆژئاڤایێ ئوكراینا كاتۆلیكه‌ ب ئوكراینی د ئاخڤن، رۆژهه‌لاتێ وێ ئۆرتۆدۆكسه‌ مه‌یلا رووسیا هه‌یه‌ و ب رووسی د ئاخڤن

د ڤێ دوبەندیێ دا فاكته‌را چارنڤیس ئوکراینی نە، ئانكو ئه‌و گه‌لێن ل وەلاتەکێ خودان دیرۆکەک تەڤلیهەڤ و پرزمان دژین، د سالا 1939ێ دا ب رێككه‌فتنا «ستالین و هێتلەر»، بەشێ رۆژئاڤایێ وێ ب ئێكه‌تییا سۆڤیەت ڤە هاتە گرێدان، کرێمیا كو 60% ژ نفووسا وێ رووسن ل سالا 1954ێ بوو بەشەک ژ ئوکراینا، دەما کو «نیکیتا خرۆشۆڤ» یێ ب ئەسلێ خوە ئوکراینی ده‌ست به‌ردان ژێ كری، ئه‌ڤ یه‌ك د سالڤه‌گه‌را 300ێ یا رێككه‌فتنا ل نێڤبه‌را «رووس و كۆزاكان» دا چێببوو.

ل ئالیێ دی رۆژئاڤایێ ئوکراینا ب گشتی کاتۆلیکە، ئاكنجیێن وێ ب زمانێ ئوکراینی دئاخڤن، پرانییا رۆژهه‌لاتێ وێ ژی ئۆرتۆدۆکسە و مەیلا رووسیایێ هەیە و ب زمانێ رووسی دئاخڤن، له‌وما هەر هەولدانەکا ژ هه‌ر ئالییه‌كێ ئوکراینی ڤه‌ کو هه‌ژموون و باندۆرا خوە ل سەر یێ دی فەرز بکەت، دێ بیته‌ ئه‌گه‌رێ شەرێ ناڤخوەیی یان ڤه‌قه‌تیانێ، هه‌روه‌ها كو ئوکراینا ببیته‌ بەشەک ژ هه‌ڤركییا د ناڤبه‌را بلۆكێن رۆژهلات و رۆژئاڤا دا، بێگومان ئه‌ڤه‌ دێ بیته‌ ئه‌گه‌ر كو ب دەهان سالێن دی رۆژئاڤا و رووسیا ل سەر یەک مێزێ ژ بۆ چێكرنا سیستەمەکێ ناڤدەولەتی ل سەر بنگەهێ هەڤکارییا هەڤبەش، نه‌ روونن.

د ڤێ چارچۆڤەیێ دا، ئوکراینا تنێ 23 سالە سەربخۆیە، ژ بەر کو ژ سەدسالا 14ێ ڤه‌ ئه‌و ل بن چاڤدێرییا بیانی بوو، ئەڤه‌ ل ده‌ستپێكێ د رێبەرێن وێ یێن ڤێ داویێ دا دیاره‌، ئه‌و رێبه‌رێن کو د پره‌نسیپێ هونه‌رێ دانسوتاندنێ دا ئەزموونەک باش ب دەست نەئێخستینە، د ڤی چارچووڤه‌ی دا دیرۆک ژی هاریكارا وان نینه‌، ل گۆری سیاسه‌تێن پشتی سەرخوەبوونێ یێن ئوکراینا، ئەڤ پرسگرێکه‌ بۆ هەولدانێن سیاسەتمەدارێن ئوکراینی یێن خۆ فەرزکرنێ ل سەر بەشێن دی یێن وه‌لاتی کو بەرەڤاژی وانن، ڤەدگەریت.

شەیتانکرنا پوتین نە ئاقلمەندی یه‌

دڤێت ئه‌مه‌ریكا ب ژیراتی سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل ئوكراینا بكه‌ت، دڤێت زه‌یتێ ب ئاگری دا نه‌كه‌ت

بنگه‌هێ پرسگرێكێ ژی د ناكۆكییا ناڤبەرا «ڤیکتۆر یانوکۆڤیچ» و هەڤرکا وی، «یولا تیمۆشەنکۆ» دیار دبیت، ئه‌ڤ هه‌ردو كه‌س نوونه‌راتییا باسکێن هەڤرک یێن ئوکراینا دكه‌ن و ئه‌و نه‌ئامادەنە دەستهلاتداریێ دابه‌ش بكه‌ن، له‌وما سیاسه‌تا ژیر كو ئه‌مەریکا ل هەمبەر ئوکراینا بكه‌ت ئه‌وه‌، دڤێت هەول بدەت هەڤکاری و هه‌ماهه‌نگییا زێدەتر د ناڤبەرا هەر دو پارچەیێن ئۆكراینا دا چێبكه‌ت، دڤێت ئەم هەول بده‌ین نێزیكاتیێ د ناڤبه‌را هه‌ردو پا‌رچه‌یێن ئۆكراینا دا چێبكه‌ین، نه‌كو ئه‌م زه‌یتێ ب ئاگری دا‌ بكه‌ین.

رووسیا و رۆژئاڤا و ئالیێن هەڤرک ل ئوکراینا گوهـ نەدان ڤێ پرەنسیپێ و هەر ئێك ژ وان ب سەرێ خوە ستران گۆتن، نموونه‌: دگۆتن رووسیا نه‌شێت دەستوەردانا لەشکەری د ئوکراینا دا بکەت، ژ بەر کو ئەو دێ دێ خوە چارچووڤه‌ «ئیزۆلە» كه‌ت، نەخاسمه‌ کو سنۆرێن وێ د بنگەهـ دا نەئارامن، دەربارێ رۆژئاڤا ژی، شەیتانکرنا ڤلادیمیر پوتین نە ئاقلمەندییا سیاسی یە و به‌هانه‌یه‌ کو ئه‌و ژ رێیا دانوستاندنان بهێته‌ دوور ئێخستن.

د سه‌ر عاجزبوون و دلگرانییا خوە را، دڤێت سەرۆک پوتین كاره‌كێ لەشکەری نەکەت کو ببیته‌ ئه‌گه‌را شەره‌كێ سار یێ نوو، ژ ئالیێ خوە ڤە دڤێت ئه‌مەریکا رووسیایێ نەچار نەکەت و وێ نه‌ئێخیته‌ ژێر رێسایێن خوه‌، ل گۆری بنگەها دیرۆکا رووسیا پوتین ب كه‌سه‌ك ستراتیژی دهێته‌ هه‌ژمارتن، لێ تێگه‌هشتنا به‌هایێن ئه‌مه‌ریكا یان پسکۆلۆژییا کو وان به‌هایان پێک دئینیت نه‌ یه‌ك ژ تایبەتمەندیێن وی نە، هه‌روه‌ها تێگه‌هشتنا دیرۆک و پسکۆلۆژییا رووسیایێ ژی وه‌هایه‌ کو نه‌‌خاله‌كا بهێزه‌ ل جه‌م سیاسەتمەدارێن ئامه‌ریكا.

دڤێت ئوكرانیا نه‌بیته‌ ئه‌نداما ناتۆیێ

د داویێ ژی دا، هه‌موو سەرۆک دڤێت ل شوونا هه‌ڤركیێ، چارەسەرییان چێكه‌ن، ل ڤێرێ تێگه‌هشتنا من یا کو دڤێت هەر کەسه‌ك ژ بۆ به‌ها و بەرژەوەندیێن ئێمناهیێ بکەت ئەڤەیه‌:

پرسگرێك نه‌ بدەستئێخستنا ئاشتییا ره‌هایه‌، لێ به‌لێ نەبوونا ئاشتییەکا هەڤسەنگە

وەکی دی، ئه‌ڤ پرۆسه‌ دێ نه‌زه‌لالییا هه‌بوونا هێزێن رووسیا ل ده‌ریایا ره‌ش ل «سیڤاستۆبۆل» ڤه‌ره‌ڤینیت.

یا کو من بەحس کری پرەنسیپن، نە چارەنە، هەر ئالییه‌ك ل هەرێمێ دزانیت کو ئه‌و ژ هێلا ئالیێ به‌رانبه‌ر ڤه‌ ناهێته‌ قه‌بوول كرن،

پرسگرێکا هەره‌ مەزن نە بدەستئێخستنا ئاشتییا موتلەقە، لێ به‌لێ نەبوونا ئاشتییەکا هەڤسەنگە، هه‌گەر ژی ل سەر ئەساسێ ڤان پرەنسیپان لهەڤکرنەک چێنەبیت، د دەمەکێ نێزیك دا هەموو ئالی دێ کەڤنه‌ د ناڤا رووبرووبوونەکا حه‌تمی دا.