ئۆپەراسیۆنا«پەنچە کلیل» یا کو دەولەتا ترک د 18ێ نیسانێ دا دابوو دەستپێکرن،دێ د ڤێ ھاڤینێ دا ژ ئالیێ کوردان ڤە ب ئاوایەکێ بەرفرەھهێتە نیقاشکرن. ژ “ئۆپەراسیۆنا بریاربوونێ” یا کو د سالا 2018ێ دا دەست پێ کریوێڤە ئەڤە5 سالن کو ئەم ژ بھارێ ھەتا پایزێ ھەمان ھەڤۆکێن رووتین دبھیزن. دەولەتا ترک دبێژیت”مە تەرۆرژناڤ بر، ئەم ب سەرکەتین”. ل ئالیێ دن ژی پەکەکە گۆتنا”شەھیدێن مەیێنقەهرەمان د شۆپا رێبەر ئاپۆ دا بەرخوەدانەکا مەزن نیشان دان” دوبارەدکەت. دێ ئیسال ژی د تەڤاھیا2022یێ دا رەوش وھا بەردەوام بیت. لێڤێ جارێ شەر دێ خەتێن نازکێن رۆژھلاتا ناڤینھەژینیت و ب ئیحتیمالەکا مەزن دێ رێڤەچوونا شەر و باندۆرا وێیا سیاسی ژ ھەر سال زێدەتر بیت.
دەما مرۆڤ ل داخویانیێن رێڤەبەرێن پەکەکێ و ھەلبەت مەدیایا وان دنێریت، ب زەلالی دهێتە دیتن کو ئێریش نە ل سەر پەکەکێیە، ئێرش ل سەرحکوومەتا ھەرێما کوردستانێ و تەڤگەرا بارزانییە. دەولەتا ترک وەکە ھەر جارێ د رۆلا مێتنگەریێ دایە. ل ئالیێ دن پەکەکە ژ دەولەتێ زێدەتر پەدەکێ تێخیتە رۆژەڤێ و درەوان بەلاڤ دکەت. رێڤەبرێن پەکەکێ داخویانیان ددەنە چاپەمەنییێ و خەباتکارێن چاپەمەنییێ ژی ژ بۆ ئاخڤتنێن رێڤەبەرێن خوە مادەیان ئامادە دکەن. گەلەک زەحمەتە کو مرۆڤ راستیێ د بن ھیپنۆتیزەکرنا پەکەکێ دا ببینیت. ژ بۆڤێ ژی پێویستە کو مرۆڤ ھەردەمبەرێ خوە بدەتە سەرپێھاتییێن دیرۆکێ و ل بیرا خوە بینیت.
“ترکیێ د ناڤا 3 دەمژمێران دا بلنداھیێن ھەری ستراتەژیکێن گەلیێ زاپێ گرتن”
ئۆپەراسیۆنا«پەنجە کلیل» یا دەولەتا ترک ژی، ھندەک بەشێن دیرۆکا پەکەکێ تینیت بیرا مە و دراستیێ دا ئێدی پەکەکە شکەستیە، نکاریت گاڤەکێ پێشدا باڤێژیت.
ئۆپەراسیۆنا«پەنجە کلیل» ب پلانا دەولەتا ترکا داگیرکرنا چیایێن ل پەراڤێن گەلیێ زاپێ پێک ھات و د ناڤا 3 دەمژمێران دا بلنداھیێن ھەری ستراتەژیکێن گەلیێ زاپێ گرتن. ئانکو دەولەتا ترک د وارێ عەسکەری دا ھێژ نها ئێدی گەھشتیە ئارمانجا خوە. تەنێ مایە ئەو دەڤەرێن ناڤین پاقژ بکەت. ل گەل ڤێ رەوشا ھەیی ژی چاپەمەنیا پەکەکێ ھەر تم بەحسا بەرخوەدان و سەرکەفتنا خوە دکەت. گەر بەرخوەدان ھەبیت، وێ دەمێ لەشکەرێن ترک چاوا د ناڤا 3 دەمژمێران دا ئەو چیایێن ئەڤە 40 سالن د دەستێ پەکەکێ دا ھەموو گرتن؟ چاوا ژ «ناڤسەرا سینیا ھەتا کورەژاری» ل دەڤەرەکا هندە مەزن لەشکەر لێ ھاتن دانان. «کێرییێ ھۆرە، سەرێ گوندێ شاجا، سێکووچا مازی» هەموو چاوا ھاتنە گرتن؟ گەر ئەڤ دەڤەرە کەتبنە دەستێ ئارتێشا ترک دا وێ دەمێ ھوون بەحسا چ بەرخوەدانێ د کەن؟
“پەکەکە ب نووچەیێن سەختەیێن نووچەگھانێن خوە ھەول ددەت شەرێ کو ل حەفتەنین، شەکیف و زاپێ وندا کری ب سەرکەفتی بدەتە نیشاندان”
بەرخوەدان چیە؟ بەرخوەدان سەرکەفتنە. بەرخوەدان چیە؟ بەرخوەدان گەھشتنا ئارمانجێیە. بەرخوەدان چیە؟ بەرخوەدان نە ئەوە کو ھوون چار-پێنج زارۆکێن کوردان بکەنە د تونێل و چەپەران دا و وان ب مرنێ رووبروو بھێلن. ئەڤە ئەو شێوازێ بەرخوەدانێیە کو ب بەردەوامی کوردان د دەتە ونداکرن. بەرخوەدان بوویە جھێ ژناڤبرنا جوانێن کورد. دەما ئەو جوان د وان تونێلێن مرنێ دا ژییانا خوە ژدەست ددەن، هەڤدەم ژی ل سەر وان ڤیدیۆ-کلیپان چێدکەن و وان وەکە ئاموورەکێ پرۆپاگاندایێ بکار تینن. پەکەکە مفا ژ مرنێ وەردگریت و کفنی ژ مری ددزیت. پەکەکە ب نووچەیێن سەختەیێن نووچەگھانێن خوە ھەول ددەت شەرێ کو ل حەفتەنین، شەکیف و زاپێ وندا کری ب سەرکەفتی بدەتە نیشاندان. ژ بەر ڤێ یەکێ ئەڤ مەدیایە ئەو قاس بێھش و بێەخلاقە. لێ بەلێ پەکەکێ ژ دەستدا. دەما مرۆڤ ل پێڤاژۆیێن زاپێیێن پەکەکێ دنێریت، کا پەکەکێ چاوا وندا کریە، گەلەک باشتر دهێتە فێمکرن.
ونداکرنا گەلیێ زاپێ ژ بۆ پەکەکێ نە بوویەرەکا ئاسایی بوو. پەکەکە ژ سالا 1982یێڤە ل گەلیێ زاپێ یە. پەکەکێ جارا یەکەم د سالا 1984ێ دا ل کامپا «زێڤێ» دەرکەتیە سەر چیایێن کوردستانێ. بکارئانینا چەکی، ھەیا چاوا ل چیا ب رێڤە دچن، چاوا د بن بارانێ دا چەک دهێتە پاراستن، ساجوور چاوا تێنە داگرتن، چاوا رەخت دهێتە گرێدان، ئاگرێ بێ دووکەل چاوا دهێتەهەلکرن و ھتد پەکەکێ ئەڤە و شەرێ پارتیزانی ژ پێشمەرگەیێن پەدەکێ فێر بوو، کو نھا دژمناتیا پەدەکێ دکەن. ل گەلیێ زاپێ لقا یەک د یەک لێنانگەهێ دا خوارن دخوار. لێ پەکەکە رێخستنەکا بێبەخت و نانکۆرە.
“پەکەکێ بریارا چالاکیا 15ێ تەباخێ ل کیڤە دایە و نها ئەو جیهـ د دەستێ کیدایە؟”
زاپ جھێ کو پەکەکێ جارا یەکەمن بریارا چالاکیا 15ێ تەباخێ لێدایی یە. بەرێ بریارا ڤێ پێنگاڤێ ل «لۆلانێ» ھاتبوو دان. لێ بەلێ بریارا پلانسازی و پێکانینێ یا پراکتیکی ل مێرگا د ناڤبەرا گووندێ «بێروومان و گوندێ سینیا» (شکەفتا برندارا) ل بن دارا توویێ ھاتەدان. لێ بەلێ شەڤا18ێ نیسانێ ئارتێشا ترک د ناڤا دو دەمژمێران دا ئەو دەڤەر گرت. ئانکو پەکەکە پشتی 38 سالان نکاریبوو وێ دارا توویێ یا کو ل بن سیبەرا وێ بریارا پێنگاڤا 15ێ تەباخێ دایی، بپارێزیت. گەلۆ ما ئەڤ نە تێکچوونا پەکەکێیە؟
“پەکەکێ گەلیێ زاپێ کو 38 سالان داگیر کربوو، نەکاری 38 دەمژمێران ل ھەمبەر ئارتێشا ترک بپارێزیت”
پەکەکە 40 سالان ل گەلیێ زاپێ ژیا، ژ بەر کو پیچەکێ خورت بوو، پێشی ئێریشی پارتیێن دن یێن کوردان کر. سالا 1982یێ ل کامپا پەدەکێ یا «زێوە» فێری شەرێ پارتیزانی و ژییانا چییا بوو. پیشتی 10 سالان ل سالا 1992یێ ل ھەمان دەڤەرێ شەرێ پەدەکێ کر و ئەو پێشمەرگەیێن کو پەکەکە پەروەردە کری شەھیدکرن. سالا 1992یێ هێرڤە هیچ خەباتەکا پەدەکێ و پێشمەرگەیێن کوردستانێ ل دەڤەرا گەلییێ زاپێ چێنەبوویە، پەکەکێ نەدھشت چ گوندیێن دەڤەرێ بچن سەر گوند و وارێن خوە. لێ پەکەکێ گەلیێ زاپێ کو 38 سالان داگیر کربوو، نەکاری 38 دەمژمێران ل ھەمبەر ئارتێشا ترک بپارێزیت. سەدەما کو ئەم دبێژین پەکەکە تێکچوویە ئەڤەیە.
لێ پەکەکێ ھەول ددا کو ل زاپێ کۆمارێ ئاڤا بکەت. د سالا 1996ێ دا ل زاپێ کۆمار ھاتە راگەهاندن. ل گەلیێ زاپێ شکەفتەکا مەزن ھات ئاڤاکرن و مەجلیسا نەتەوەیی یا ل ئەورۆپا خواستن ل ڤێرە بجیهـ بکەن. تەلەڤیزیۆنا پەکەکێ وێ دەمێ ھەر رۆژ ل گەلیێ زاپێ ریکلاما کۆمارا خوە دکر. نەتەنێ ریکلاما کۆمارێ دھاتە کرن، ریکلاما «ترشییێ ھەڤالا ھاجەر» ژی دھاتە کرن. کەسێن ژ رێڤەبەریا «کەنەکێ» ژ ئەورۆپایێ دھاتنە گەلیێ زاپێ دئاخڤتن و درووشم قیر دکرن. ژ بۆ ئۆپەراسیۆنەکێ بنگەھەک مەزن ژ بۆ دەولەتا ترک ھاتە ئاڤا کرن. ب ڤی ئاوایی رێیا ئۆپەراسیۆنا کو دەولەت دبێژیتێ ئۆپەراسیۆنا «چەکووچ» و «حەرەکاتا 14 گولانێ» یا دژی بریارگەھا ناڤەندی یا پەکەکێ ل سەر زاپێ دەست پێ کر.
“ئەو شکەفتا ژ بۆ کۆمارێ ھاتیە چێکرن، «ترشییێ ھاجەرێ» و لۆجستیکا زاپێ ھەموو کەتنە دەستێ دەولەتا ترک”
د14ێ گولانا 1997ێ دا دەولەتا ترک کەتە زاپێ. زاپا کو دڤیا کۆمارێ تێ دا ئاڤا بکەن، د شەڤەکێ دا ھاتەڤالاکرن. کۆمارا پەکەکێ کەت دەستێ لەشکەرێن ترک. ئەو شکەفتا ژ بۆ کۆمارێ ھاتیە چێکرن، «ترشییێ ھاجەرێ» و لۆجستیکا زاپێ ھەموو کەتنە دەستێ دەولەتا ترک. لەشکەرێن ترک بھیستبوون کو «ھاجەر» ترشی چێدکەت. ل سەر دیوارێن شکەفتێ”ئەم ھاتین، مە ترشی دیت، لێ مە ھاجەر نەدیت” نڤیساند بوو. ئۆپەراسیۆن پشتی30 رۆژانب دوماهی هات. لێجارەکا دن و ب حەرفەکێ ژی بەحس ل کۆمارا ل گەلیێ زاپێ نەھاتە کرن. ژ بەر کو کۆمار تەنێ ژ بۆ پرۆپاگاندایا گەل بوو. و پەکەکێ وێ دەمێ بنگەھێ ئێریشێن نھا یێن ئارتێشا ترک ئاڤا دکر.
“فەرماندارێ بریارگەھا ناڤەندی و سەرۆک کۆمارێ زاپێ چاوا بازدا؟”
د ئۆپەراسیونا «چەکووچ» یا ئارتێشا ترکییێ دا تەنێ «ھاجەر» نەرەڤیابوو. کەسەکێ دن ژی ژ زاپێ رەڤییا بوو. ئەو ژی فەرماندارێ بریارگەھا ناڤەندی و سەرۆک کۆمارێ زاپێ «جەمیل بایک» بوو. فەرماندارێ بریارگەھا ناڤەندییا ھێزێن چەکدارێن پەکەکێ«ئارگەکێ» جەمیل بایک، دەما بھیستی لەشکەر ژ قەرەقۆلا«سەرێ سێڤێ» بەر ب زاپێڤە دچن، ب زێرەڤانێن خوەڤە ژ زاپێ رەڤییا. هەلبەت جەمیل بایک زڤستانا1996-1997ێ ل زاپێ پێڤاژۆیا”پارتیبونێ” دەسپێکربوو. نێزیکی سەد کەسان ب بەهانەیا شەخسیەتا وان نە شۆرەشگەریە هاڤێتن زیندانا دا و ئەڤ کەسە هاتنە ئیشکانجەکرن. ژ ڤان نێزیکی 40 کەسان ب فەرمانا جەمیل بایک ھاتن کوشتن و جەنازەیێ وان هاڤێتن ئاڤا زاپێ دا. ڤی جەمیل بایکێ کو زارۆکێن کوردا ب بەهانەیا ڤێ یەکێ کو نە شۆرەشگەرن کوشتن، دەما دەنگێ پێیێن دژمنی ھێشتا نە ھاتی رەڤیای و چووی.
“دەما عەڤدلا ئۆجەلان ب رێکا جیھازێ گۆتی، ” فەرماندارێ بریارگەھا ناڤەندی رەڤیایە” جەمیل بایک نەچار ما کو ڤەگەریتە گارە”
دەما کو ھێزێن دن یێن پەکەکێ یێن ل زاپێ دەرکەتی و بەر بی ئاڤاشین و گارەڤە د چوون سەرۆک ئەرکانێ «ئارگەکێ» جەمیل بایک چییا ل پەی خوە ھشتن و چوو دەشتێ. ھاتە کەمپا پەنابەرێن باکور (کو نها ل مەخموورن) یا ب ناڤێ کەمپا «نینۆڤا» ل پشتا شێخان. ل ور ڤەشارتی بن چادرەکێ دا دما. ھێزا کو فەرماندارێن وێ دادکەڤیتە دەشتێ، ل چیایان وێران دبیت. عەڤدلا ئۆجەلان ب رێکا جیھازێ (بێ تەلێ) خواست جەمیل ڤەگەرینیتە چییا لێ فایدە نەکر. ھەری داوی عەڤدلا ئۆجەلان ب رێکا جیھازێ گۆت،” فەرماندارێ بریارگەھا ناڤەندی رەڤیایە” جەمیل بایک نەچار ما کو ڤەگەریتە گارێ گوندێ ئەرگەنێ.
ھەلبەت، خواندەڤانێ ھێژا، ھوون ژ ڤان سەرپێھاتییێن مە گۆتی ھەموویان گەلەک کێم ژێ دزانن. پرانیا کەسێن جوان ڤێ یەکێ نزانن. ژ بەر کو پەکەکێ ھەموو بەلگە ژناڤ برن و دیرۆکەک درەو نڤیساند. جەمیل بایکێ کو شەرڤانێن خوە هێلاین و رەڤیای، “بانگا بەرخوەدانەکا قەهرەمانی” ل گەلێ کورد دکەت. پەکەکێ گەلیێ ب ھەیبەتێ مینا زاپێ کو 38 سالن د دەستێ وان دایە، د رۆژەکێ دا چۆل کر، خوە وەکە بەرخوەدێر نیشان ددەت. کەس ناڤێ کۆمارا زاپێ ژی نزانیت. گەلەک کەس نزانن کو ھەم کۆمارا زاپێ و ھەم ژی ھەرێما پاراستنا مەدیا ژ بۆ دزینا رۆلا تەڤگەرا بارزانی بوو. وێ دەمێ ژی ل زاپێ هیچ بەرخوەدانەک نە بوو و ئیرۆ ژی نینە. لێ وەکە ھەر جار دیسا شەر د کەڤیتە سەر ملێن کۆما ئاوازێن چییا و چاپەمەنییا پەکەکێ، سترانێن بەرخوەدانا خەیالی و نووچەیێن درەو.
