دەولەتا ترک ل ھەرێمێن چیایی یێن کوردستانێ ل سەر خەتا زاپ-مەتینا-ئاڤاشین ئۆپەراسیۆنا ب ناڤێ «پەنجە-کلیل» دەستپێکر. ئۆپەراسیۆنا کو د 18ێ نیسانێ دا دەست پێ کری، ژ بەر درەوێن پرۆپاگاندایێ ژ ئالیێ دەولەتا ترک و پەکەکێ ڤە، ھەم ژ لایێ کوردان و ھەم ژی ژ لایێ رایا گشتی ڤە رەوش نایێ فێمکرن.

  گەر ئەم کۆدێن بنگەھین یێن ئارمانج، باندۆر و گەشەدانێن موحتەمەلێن ئۆپەراسیۆنێ د بن چەند تایتلان دا رێز بکەین، دێ هێتە دیتن کو ب راستی د ئۆپەراسیۆنا کلیت دا دێ ئەنجامێن پر گرینگ ھەبن.

ئەڤ ئۆپەراسیۆنا ھەری سەرەکی یە د ناڤ ئۆپەراسیۆنێن پەنجە دا کو ژ سالا 2019ێ هێرڤە ھاتنە مەشاندن. بەریا ھەر تشتی لگەل ئۆپەراسیۆنێ دا جوگرافیا ھەری گرینگا کوردستانێ کو ژ چەلێ ھەتا پشتا شێلادزێ درێژ دبیت، ژ ئالیێ دەولەتا ترک ڤە ئەڤ دەڤەر بوویە دو بەش. ئەڤ بەشا ھەرێما بەھدینان کو پەکەکە دبێژیتێ ھەرێمێن پاراستنا مەدیا، ژ بن کۆنترۆلا پەکەکێ هاتیە دەر و کەتییە بن کۆنترۆلا دەولەتا ترکیێ دا.

دەولەتا ترک حەتا نھا کیڤە گرتیە؟

ب ئۆپەراسیۆنا دەولەتا ترکا شەڤا 18ێ نیسانێ ڤە، گەلەک گرێن ستراتەژیکێن ھەرێما زاپ-ئاڤاشین کەتن دەستێ دەولەتا ترک دا. جھێن کو ژ لایێ ئارتێشا ترک ڤە تێنە گرتن ژ دو خەتێن کو ب ھەڤ ڤە گرێدایینە پێک دهێت. لەشکەرێن ترک د ناڤا 3 دەمژمێران دا لەشکەر دادان ھەموو گران. پەکەکێ ل ڤان گران هیچ بەرخوەدانەک نیشان نەدا.

یا یەکەم ژ ڤێ رێزێ؛ ژ چیایێ رەش کو ب ھەوایی 5 کم دووری سینۆرێ چەلێ یە، گرێ مەرینا ( گرێ جەھەننەمێ)، زێنییا بێزنۆ، گرێ رووبار، سەرێ وێلە (گرێ شۆرەش) و ھەیا کورەژاری پێک تێ.

خەتا دویەمین ژی دکەڤیتە ھەرێمێن ناڤبەرا زاپ و ئاڤاشینێ دا. ئارتێشا ترک ژ زۆزانێن «خەرەگۆل» دەرکەت و بەر ب «سارکا بێبۆ» و خوە گەھاند کێرییێ ھۆرە. ل ڤر چقەک ئۆپەراسیۆنێ بەر ب دوکەرا مازی، سەرێ شاجا و گەلییێ چەمێجی ڤە چوون.  چقێ دییێ ئۆپەراسیۆنێ چوو «ناڤسەرا سینیا» کو دبێژنێ گرێ شکەفتا بریندارا. ناڤێ شکەفتا بریندارا ژ شکەفتا گوندێ سینیا دهێت. پەدەکێ سالا 1992یێ دا بریندارێن خوە د ڤێ شکەفتێ دا جیکربوون. دژمنی شەڤا یەکەم ل «گرێ سینیا» ب ھەلیکۆپتەرێ لەشکەر پەیا کر. د ھەمان دەم دا ب بەژایی ژی لەشکەر ھلکشیان «ناڤسەرا سینیا و کێرییێ ھۆرە». ئەڤ ھەرێمە ل سەر جوگرافیا د ناڤبەرا زاپ و ئاڤاشینێ دا ب باندۆرە. گرێ «ماھر میرزۆ، بانییا مازی، ھەیا زێنییا گوندێ شاجا» لەشکەرێ ترک لێ ھاتە دانین.

گەلۆ باشوورێ کوردستانێ ھاریکاریێ ددەتە ڤێ ئۆپەراسیۆنێ؟

پر گرینگە کو مرۆڤ ڤان ھەر دو قادان ب ھوورگولی د وارێ پیڤاندنا زانیاریێن کو ژ لایێ ھەر دو ئالیان ڤە ھاتینە دایین شرۆڤە بکەت. ژ بەر کو ب تایبەتی چاڤکانیێن پەکەکێ ب ھەموو ھێزا خوە ھەول ددەن ب بەهانەیا ڤێ ئۆپەراسیۆنێ ھەرێما کوردستانێ تەوانبار بکەن. ب راستی ژی کورە ژاری، وەکە کو پەکەکە دبێژیت؛ ھەلکۆپتەر ژ باشوور نەچوونە. ھێزێن ئۆپەراسیۆنێ ھەموو ژ قەزا چەلێ دەرباسی ناڤا ئاخا باشوور بوونە. ب چ ئاوایی ھێزێن باشوورێ کوردستانێ ھاریکاری نەدایە ڤێ ئۆپەراسیۆنێ. دەڤەرێن ئۆپەراسیۆنێ وارێ زنجیرا چییایی و مەسافە دا 20-15 کم ژ گوندێ سەرێسێڤێ (تەکەڤلەر) ئەرش (چایرل) دوورە. 

ژ «سەرێ سێڤێ لاتێن کەوا» ب ھەوایی ھەتا چیایێ رەش 5 کم و د حوکمێ چەکێ گران دایە. ژ سەرێ خەرەگۆل ھەیا ناڤسەرا سینیا ژی ب ھەوایی 7-10 کم.

ھەر وھا بارەگەھێن ستراتەژیک یێن دەولەتا ترک کو ژ سالا ٢٠١٨ێ ڤە تێدا جیھ بوویی ھەنە. ئارتێشا ترک ژ سەرێ دارێ (زۆزانێن دۆسکی ژووری) ھەیا بۆتییا (مزوری  ژووری) بارەگاھێن خوەجھ ئاڤاکرنە. ھەموو لۆتکەیێن سینۆرێ باکوور باشوور ژ شەمزینان ھەیا «قولەبانێ» د دەستە دەولەتا ترک دا نە. ئەڤ بجھ بوونا ترکان ئۆپەراسیۆنێن دەڤەرێ ھێسان دکەت.

ژ بەر ڤێ سەدەمێ، چ راستی بوو نینە کو باشوور ھاریکاریێ بدەتە ئۆپەراسیۆنێ. ھەکە پەکەکە ب ھێز بایە ما ئارتێشا ترک دکاری ل کورەژاری لەشکەران دابەزینیت. ئەڤ ئۆپەراسیۆنە ل قادا شەر جودایە و ل قادا راگاھاندنی جوودایە. پەکەکە وەکە ھەر جار ژ بۆ بنکەتنا خوە ل بەهانەیان دگەریت و چێدکەت.

ئەنجامێن ڤێ ئۆپەراسیۆنێ دێ چ بن؟

ئاڤاکرنا بارەگەھێن لەشکەری یێن دەولەتا ترک ل ڤان ھەرێمان ئەنجامێن خوە یێن لەشکەری، سیاسی و دیرۆکی دێ ھەبن.

ژ ڤان ئەنجامان یا ھەری گرینگ ژی ئەڤەیە کو پەکەکێ تەڤاھیا خەتا ژ زاگرۆسێ ھەتا بۆتانێ کو ژ سالا 1982یێ هێرڤە لێ ب جھ بوویە، ژ بۆ دەولەتا ترک هێلا. نھا د درێژاھیا خاخورکێ، ئاڤاشین، زاپ، مەتینا، حەفتەنینێ دا د چ بلنداھیێن ستراتەژیکێن زاگرۆسێ دا جھێ پەکەکێ نەمایە. یەکانە جھێ بلند کو پەکەکە لێ مابیت تەنێ گارەیە.

ھەر وەھا ب ڤێ ئۆپەراسیۆنێ خەتا مەتینا و ئاڤاشین ژ ھەڤ ھاتن ڤەقەتاندن. دەولەتا ترک رێیێن ل سەر سینۆر ھەموو گرتن.

ئەڤ ھەموو ژی ھەلبەت دێ ئەنجامێن گرینگێن سیاسی و دیرۆکی ل کوردستانێ دیرکەن. ئەڤە ھەموو دێ باندۆرەکا کوور ل تێکلیێن پارچەیێن کوردستانێ وارێ جڤاکی و ئابۆری دا کەن. ھەمان دەم دێ کاارتێکرنێ ل سەر رێیێن ئەنەرژیێ و بازرگانیێ کەت. لێ مژارەک گرینگ ھەیە کو پەکەکە دێ چ کەت.

ژ نھا و پێ دا دێ پەکەکە چ کەت؟

پەکەکە ژ سالا 2018ێ ڤە ھەر سال دەڤەرەکا چیایی یا گرینگ ل سەر سینۆرێن ھەرێما کوردستانێ ژ بۆ ئارتێشا ترکیێ دھێلیت، ئەڤ رەوشە پر ب گومانە و ھەر سال ژی دوبارە دبیت. ھەگەر پەکەکێ ب راستی ژی دخواست رێگریێ ل ئێریشان بکەت، دکاریبوو ڤان دەڤەرێن چیایی ژ بۆ پێشمەرگەیان بھێلیت. ئەڤ یەک دا پێشیا ڤێ رەوشا ھەیی گریت.

ئیسپاتا ھەری مەزنا ڤێ یەکێ ژی ئەو بوویەرن کو ل مەتینا و حەفتەنینێ قەومینە. تەڤی ھەموو گڤاشتنێن مەدیایی یێن پەکەکێ، ھێزێن کوردی و پێشمەرگەیێن سەر ب پاسەوانێن سینۆری یێن ئیراقێ ل ھندەک جھان ب جھ بوون. گەر ب دەھان ھەرێمێن وەکە باتوفا ل حەفتەنینێ و کەلا قومرییێ و سەرێ مەتینا نەھاتبا گرتن، ب ئیحتمالەکا مەزن ئیسال دا ئەڤ لۆتکە ژی ھەموو د دەستێ ئارتێشا ترک دا بن. لێ بجھبوونا پێشمەرگە پێشییا ڤێ مەترسییێ ل ھندەک دەڤەران گرت.

پەکەکە ئێدی نکاریت ببیتە خوەدی وێ ھێزێ کو ئارتێشا ترک ژ ڤان بلنداھیان دەربێخیت. ئارتێشا ترک ژ سالا 2018ێ و ڤر ڤە ب دەھان بارەگەھ ئاڤا کرینە و پەکەکە نەکارییە یەک بھۆست ئەردێ ڤێ دەڤەرێ ژ ترکان بستینیت. لێ بەلێ ب شەبەکەیێن تونەلان یێن کو پەکەکێ د ناڤا سالەکێ دا ل سەر زنارێن گەلیێ زاپێ د کووراھیا 20 کم دا ئاڤا کری، جار جاران چەند گولـلەیان بەرددەتە دژمنی، لێ نکاریت وێ ھێزا ل دەڤەرێ بجھ بوویی دەربێخیت. دەولەتا ترک دێ ل ڤان ھەرێمان ب تەمامی ب جھ بیت. ئەڤ یەک ژ بۆ جوگرافیا کوردستانێ ئەنجامێن گەلەک مەترسیدار درتێخیت ھۆلێ.

ل ئالیێ دن پەکەکە دێ ل جوگرافیێ دا کەڤیتە تەنگاسیەکا مەزن دا. د رەوشا خوەیا نھا دا ژ بلی گارێ جھەک دی نینە کو پەکەکە ب رحەتی لێ بگەریت. ژ بۆ ڤێ خەتماندنێ دەرباس بکەت، دێ ھەول دەت ل سەر خەتێن نوو ل باشوورێ کوردستانێ ب جھ ببیت. لێ ھەما ھەموو دەڤەرێن چیایی یێن ھەرێما بەھدینان-برادۆست ژ دەستێ پەکەکێ دەرکەتن و کەتنە دەستێ ترکیێ دا. ژ بۆ ڤێ ژی پەکەکە دێ ھەول دەت ژ چیایێن کو ل سەر دەشتێنە، داکەڤیتە ھەرێمێن نیڤدەشت.

ئەڤە دێ ل سەر چەند دەڤەران هێتە ئەنجامدان.

ئارمانجا پەکەکێ: دەڤەرا بارزان و وەلات ژێری

ھەرێما بارزان و وەلات ژێری یەک ژ وان دەڤەرانە کو ھەتا نھا پەکەکە ژ بەر نەرازیبوونێن خەلکی نەکارییە دەرباسی ناڤ وێ دەڤەرێ ببیت. یەک ژ سەدەمێن کو پەکەکە ئەو قاس مالباتا بارزانی دکەتە ئارمانج ئەوە کو ئەگەر پێویست بکەت ریسکا کەتنا بارزانێ گرتیە بەر چاڤ. د دەمێن پێش دا پەکەکە دێ ھەول دەت بچیتە ھەرێمێن نزارێ چییایێ شرین. دێ ھەول دەت ل ھەرێما ب ناڤێ وەلاتێ ژێری دهێتە ناسکرن کو گوندێن عەشیرا مزیری یێن ژوورییە وەکە گوندێ تێل، شنگێل، داوتکا، بابسێڤا، ھیزان ب جھ ببن. ئەڤ یەک تێ واتەیا کو پەکەکە ژ بۆ سالا بھێت دخوازیت ئارتێشا ترک بکێشیتە دەڤەرا بارزان چییایێ شرین.

خالێن دی یێن کو پەکەکە دخوازیت لێ ب جھ ببیت ئەڤەنە؛ خەتا سێکووچا بارزان-ئاکرێ-خەلیفان ژ بەر ڤێ سەدەمێ دبیت کو تەڤگەرا پەکەکێ ل ڤێرە زێدە ببیت.