نەهەمین کۆنگرەیا پەیەدێ ب داوی بوو. د کۆنگرەیا کو ل حەسەکێ ھاتبوو لدارخستن دا ب قاسی کو د چاپەمەنیێ دا جھ گرتی 700 کەس بەشدار ببوون ب رۆژان یا بەردەوام بوو. د کۆنگرەیێ دا سالح مووسلم و ئاسیا عەڤدللا ژ بۆ ھەڤسەرۆکاتیێ ھاتن ھلبژارتن. چاپەمەنیێ بالکشاند سەر کۆنگرەیێ کو پشتی دو دەورەیان سالح مووسلم و ئاسیا عەڤدللا وەکی ھەڤسەرۆک ھاتن ھلبژارتن. د راستیێ دا واتەیا کۆنگرەیا پەیەدێ چیە زێدە نەھات نیقاشکرن. لێ بەلێ ژ بلی ناڤێ ھەڤسەرۆکان، د کۆنگرەیا پەیەدێ دا ھندەک ئالیێن کو پێویستی ب ل سەر راوەستانێ هەیی ھەنە. کۆنگرەیا نەهەمین یا پەیەدێ نیشان دا کو پشتی کارێن دیپلۆماتیک دیسا چووڤە سەر خەتا خوەیا کۆنگرەیا دامزەراندنێ یا 17ێ جۆتمەھا 2003یێ.

درووشما کۆنگرەیێ: ئەم دێ سووریایەکا دەمۆکراتیک ئاڤا کن

وێنەیێ عەڤدللا ئۆجەلان ل سەر دکا ھۆلا کۆنگرەیێ و ل کێلەکا وێ ژی سلۆگانا کۆنگرەیا پەیەدێ ھات ھلاویستن. د کۆنگرەیێ دا درووشما “ئەم دێ ب شەرێ گەلێ شۆرەشگەری داگیرکەریێ تێک ببن و سووریاکا دەمۆکراتیک ئاڤا کین” وەکە درووشم ھاتە دیارکرن.

ھەبوونا عەڤدللا ئۆجەلان تەنێ ب وێنەیێ وی یێ ل هۆلا کۆنگرەیێ دا سینۆردار نەبوو. د دەستپێکا بریارنامەیێن کۆنگرەیێ دا “ژ بۆ ئازادیا فیزیکی یا رێبەر ئاپۆ بلندکرنا تێکۆشینێ” ھاتە نڤیساندن. یانی کارێ یەکەمێ پەیەدێ ئازادیا ئۆجالانە و ھەتا بریارا سەرەکی یا بەریا دۆزا کوردستانێ یە. ھەر وھا دەما مرۆڤ ل بریارنامەیێن کۆنگرەیێ دنێرە، دکارە ببینە کو پرسگرێکا کورد-کوردستانێ پر قەلس و د ناڤا مژارێن بێ واتە دا تێن قەبوولکرن و بکارئانین. د ناڤا نیقاشێن کۆنگرەیا پەیەدێ دا یەک گۆتن دەربارێ کۆلۆنیالیزمێ ناھێتە کرن.

ھەبوونا نەتەوەیا کورد ل کێلەکا ھەموو پرسگرێکێن دن یێن سووریێ وەکە پرسگرێکەکا بچووک ھاتە نرخاندن. د داخویانیا کۆنگرەیێ دا تەکەزی ل سەر چاوانیا چارەسەرکرنا پرسگرێکا کورد ل گەل دەولەتا سووریێ و داخوازا کوردان نەھات کرن، بەلاڤۆکا کۆنگرەیێ دا “دیالۆگا لگەل حکوومەتا شامێ دا و ل سەر بنگەھا دەستوورێ بنگەھین، دەمۆکراتیک چارەسەرکرنا دۆزێن نەتەوی، ب تایبەتی دۆزا کوردی، وەکە وەلاتەکی دادپەروەر بهێتە قەبوولکرن.” ژ دەرڤەیی ڤێ ھەڤۆکێ ل سەر پرسگرێکا کورد و رێبازێن چارەسەرییا وێ بەحس نەھاتە کرن. ل سەر کێشەیا کوردان چەند ھەڤۆکێن گرۆڤر ھاتن بکارئانین.

یانی د کۆنگرەیا پەیەدێ دا پرسگرێکا کوردێن رۆژئاڤا وەکە پرسگرێکا دەمۆکراتیکبوونا سووریایێ ھاتە دیارکرن.

سۆندا کۆنگرەیێ ب عەرەبی ھاتە خواندن

نیشانەکا دن ژ نەدیاریا ناسنامەیا کوردی د کۆنگرەیێ دا ئەو بوو کو د کۆنگرەیێ دا سۆند و راگھاندنا داخویانیا داویێ ب زمانێ کوردی نەبوو. رێڤەبەریا ھلبژارتی د کۆنگرەیێ دا دو جاران سۆندێ دخوینە. دەستپێکی سۆند ب کورمانجی دهێت خواندن. پاشێ ھەمان سۆند ب عەرەبی ب چەند پەیڤێن جودا دهێت خواندن. چما حیزبەکا کوردی، حیزبەکا کو کوردان ئاڤا کریە، ل جھەکێ کو سەروەرییا کوردان لێ ھەبیت، ب عەرەبی سۆند دخوە؟

رێبازێن یاسایی و ھتد ژ بۆ ھەدەپێ ل ترکیایێ وەکە سەدەم تێنە پێشکێش کرن. لێ بەلێ ل باژارەکی کوردان یێ وەکە حەسەکێ، کو سۆند ب عەرەبی بهێتە خواندن و داخویانیا داویێ ب زمانێ عەرەبی بهێت خواندن، بێ گومان ئەڤ یەک ژی نیشان ددە کو کۆنگرەیێ سۆزا خوەیا سووریایی بوونێ دوپادکر.

کۆنگرەیا نەهەمین یا پەیەدێ گەلۆ کۆنگرەیا ژ نووڤە پەکەکە بوونێیە؟

کۆنگرەیا نەهەمین یا پەیەدێ ژی ژ ئالیێ پێکھاتەیان ڤە ژ کۆنگرەیێن 5، 6، 7 و 8 جودا بوو. د ڤان چار کۆنگرەیان دا ھەول د ھات دایین کو پەیەدە د قادا ناڤنەتەوەیی دا بهێت قەبوولکرن کو ئەو پێکھاتەیەک سەربخوەیە. ژ بۆ ڤێ ژی کۆنگرەیا 5 ل ستۆکھۆلمێ ھات لدارخستن و ژ قادا ناڤنەتەوەیی را پەیام ھات دایین کو ئەم نوونەرێن رۆژئاڤایێ کوردستانێ نە.

پەیەدێ کۆنگەریا شەشەمین ل «رمێلان» ل دار خست. ل ور ژ بۆ  یێکگرتنا کو د ناڤا کوردان دا رۆلا خوە بلیزە، گەلەک کەس و لایەنێن سییاسی ھاتن ڤەخواندن. ب تایبەتی پەدەکە، یەنەکە و ھەدەپە ھاتبوون دەعوەتکرن. پەدەکە ب سەرۆکاتیا کەمال کەرکووکی و یەنەکە ژی ب سەرۆکاتیا مەلا بەختیار ب شاندەکا پلەبلند بەشداری کۆنگرەیێ ب بوون.

دیسا ل رمێلانێ کۆنگرەیا حەفتەمین ھات لدارخستن و ناڤێ پەکەکێ و عەڤدللا ئۆجەلان نەھاتە بەحسکرن. ب کورتاسی د ڤان ھەموو کۆنگرەیان دا ب راستی ژی خواست ھەلوەستەک سەربخوە بهێت نیشاندان.

کۆنگرەیا 9ێ یا پەیەدێ وەک ڤەگەرێ بوو ل کۆنگرەیێن 1، 2، 3، 4 د 17ێ جۆتمەھا 2003یێ دا ب تەعلیماتا عەڤدللا ئۆجەلان کو یەکەمین کۆنگرەیا خوە ل قەندیلێ ل دار خست و پەیەدە ھات ئاڤاکرن. سێ کۆنگرەیێن دن راستەراست ل قەندیل و گارێ ھاتن لدارخستن. ناڤێن گرینگێن پەکەکێ یێن وەک جەمیل بایک ژی بەشداری ڤان کۆنگرەیان بوون و ھەر تشت ب خوە برێڤە بر.

د کۆنگرەیا خوەیا 9ێ دا پەیەدێ نە ناسنامەیەکا سەربخوە نە ژی سەکناندنەکا ئازاد ژ بۆ کوردان دیار کر، کو تێدا دیار ببە پەیەدە پارتیەکا ھەرێمی یا رۆژئاڤایێ کوردستانێ یە… پەیەدێ د کۆنگرەیا 9ێ دا وەکە رێخستنەکا سەر ب پەکەکێ ڤە خوە دەستنیشان کر و ڤەگەرییا سەر خەتا خوەیا ئاپۆچی. دیسا وەلیئەمرییا پەکەکێ ب تەڤاھی ل سەر خوە قەبوول کرن. پەیەدە دیسا بوو تێژکێ پەکەکێ.

کادرۆیێن پەکەکێ پرانی د رێڤەبەریێ دا جیدگرن

سیستەما ھەڤسەرۆکاتیا پەکەکێ نە ژ بۆ وەکھەڤیا جنسی، وەکە سیستەمەک کو ئەندامەکێ پەکەکێ ژ بۆ سەرۆکاتیا سازیێ دیار بکە دهێت بکارئانین. پەکەکە د ھەر سیستەما ھەڤسەرۆکاتیێ دا کادرۆیەکێ کو راستەراست ب وێ ڤە گرێدایییە و زێدەتر ناسنامەیا سڤیل وەکە شۆرۆم دەستنیشان دکە جێگیر دکە. ب دەھان کەسێن ب ڤی ئاوا د رێخستنێن وەک ھەدەپێ و کەنەکێ دا ھەنە. ڤێ جارێ ژی پەکەکێ رێبازا خوە نەگوھەراند و ئاسیا عەڤدللا ئەرکدار کر.

ئاسیا عەڤدللا کادرۆیەکا پەکەکێ یا باژارێ دێرکێیە کو د سالا 1992یێ دا تەڤلی ناڤا رەفێن پەکەکێ بوویە. ئاسیا عەڤدللا د سالا 2017ێ دا ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە ب بەهانەیا کو سەرخوەڤە چوویە و کادرۆیێن باکورێ کوردستانێ قەبوول ناکە، ژ ئالییێ پەکەکێ ڤە ژ بۆ چییا ھەتە ڤەگوھازتن. پشتی کو ل قەندیلێ د ناڤا پەروەردەیا پەکەکێ و پەژاکێ دا مای، پشتی پێڤاژۆیا خوەرەخنەکرنێ ژ نوو ڤە شاندن رۆژئاڤا. بەلکی یا راست ئەو بیت کو مرۆڤ سالح مووسلم (ئەبوو وەلات) وەک چاڤدێرێ پەکەکێ یێ د ناڤا پەیەدێ دا ھاتیە دانان ب ناڤ بکە و ببینە.

بێگومان د ناڤا  پەیەدێ دا ژ بلی ھەڤسەرۆکێن ھاتین ھلبژارتن، قەیوومێن پەکەکێ ئەرکدارکری ژی ھەنە. نە شاشە کو د رێڤەبەریا نوو دا کادرۆیێن وەک ئالدار خەلیل، زاخۆ زاگرۆس (فۆزا یووسف) جیھان عەفرین، شەرڤین دێرک وەکە قەیوومێن پەکەکێ یێن د ناڤا پەیەدێ دا ھاتین ب جیهـ کرن ببنە.

د ئەنجامێ دا

کۆنگرەیا 9ێ یا پەیەدێ نیشان ددە کو ئەڤ 4 سالن پەکەکە د شەرێ خوەیێ ل دژی کادرۆیێن رۆژئاڤا و بەرژەوەندیێن رۆژئاڤا دا سەرکەفتییە، ئانکو رۆژئاڤا نکارە ژ بۆ پێشەرۆژا خوە ژ پەکەکێ ڤەقەتە و سەربخوە تەڤبگەرە. مخابن ئەڤ یەک نیشان ددە کو پێڤاژۆیا بەرەڤاژی یا رۆژئاڤا یا کو ب داگیرکرنا عەفرینێ دەست پێ کری، دێ ھێژ زێدەتر ب لەز و بەزتر بکە. ژ بەر کو پەکەکێ وەریسێ رۆژئاڤا گرتیە دەستێ خوە دا.

ئەڤە دەمەک درێژە رزا ئالتون، سەبری ئۆک و مستافا قاراسوو د مەدیایێ دا نەخویانە. ئەڤ رێڤەبەرێن پەکەکێ د ناڤبەرا شام و تەھرانێ دا بزاڤێ دکەن. بریارێن ئیستیخباراتا سووریایێ موخابەرات و ئیتیلاعاتا ئیرانێ رادگەھینن پەکەکێ و پەکەکە ژی ھەمان بریارێ ل سەر سازیێن رۆژئاڤا دسەپینیت. ئانکو ئەو رۆژئاڤایا کو وەکە رەچەتەیا رزگاریێ و مۆدێلا دەمۆکراسیێ پێشکێشی جیھانێ ھاتی کرن، مخابن ب فەرمانا ئیستیخباراتێن ھەرێمی و پەکەکێ ڤە دهێتە خەندقاندن. ژ بەر ڤێ یەکێ کەسێن وەکی ئەندامێ دەستەیا رێڤەبەرا رۆژئاڤا یێ ب ناڤێ «فەرھاد شبلی» ل کەلار ژیانا خوە ژ دەست دا. پەکەکە ل گۆر کو دەزگەھێن ئیستخباراتێ فەرمانێ پێ دکەن، کوردێن رۆژئاڤا ژ بۆ ئێرشکرنا سەر ھەرێما کوردستانێ بکار تینە. پەکەکە رۆژئاڤا دکە قوربانا خوە و وان ژی وەکە خوە تەرۆریزە دکە.

 گەر ئەم بێژن قەدەرا رۆژئاڤا ئاغایێن قەندیلێ دیار دکن دێ راست بە. و دیرۆکا پەکەکێ ئەڤ یەک نیشانی مە دایە کو پەکەکێ ژ بۆ گەل، ژ بۆ ناسنامەیا گەل چ داخوازی نینە. پەکەکە ل گۆری ئەجیندایێن ئیستخباراتا ھەرێمێ و بەرژەوەندییێن خوە ھەر تشتی و دەسکەفتی دکە قوربانی. پەکەکێ د کۆنگرەیا 9ێ دا ل سەر روحا پەیەدێ فاتیحەیا وەفاتێ خواند.