بوورۆکراتێ بریتانیی «ئەدموند بورک» کو رۆژەکێ ل پارلەمەنتۆیێ روونشتبوو ل رۆژنامەڤانان نێری و گۆت، “ل ور ھێزا چارەمین، یا ژ ھەموویان گرینگتر روونشتیە.” ئانگۆ، وی بەحسا ھێزا ھەری گرینگا کو دەولەتەکێ زندی و سەرلنگا دھێلە، کر. بورک ئەڤ چەندە د سالا 1787ێ ل سەر گرینگییا رۆژنامەگەرییێ گۆت. ژ وێ دەمێ و ڤر ڤە تێگینێن چاپەمەنی، مەدیا، پرۆپاگاندا، رەوشەنبیر، ئینتەرنەت و مەدیایا جڤاکی ژ نوو ڤە ھاتن پێناسەکرن و ب ھەڤ ڤە ھاتن گرێدان. لێ ھێزا چارەم (راگاھاندنێ) وەکە هێزا ژ هەموویان گرینگتر چ جاران رۆلا خوە وندا نەکریە. ب تایبەتی ھێزا ئینتەرنەت و مەدیایا جڤاکی ئەوقاس زێدە بوویە کو ئابۆری و سیاسەت بێی ڤان ھەردویان نە موومکن بوویە. ئارتێش ب رێیا مەدیایا جڤاکی ھەول ددن کو شەران ب سەر بخن.
کورد ژ ھەرکەسی زێدەتر پێدڤی مەدیایێ نە
ژ بەر ڤێ یەکێ ھوون دکارن ببن خوەدی ئارتێش، خوەدی ئابۆری، سیستەمەک ئیداری، لێ گەر وە مەدیایا باش نەبیت، لنگەکێ وەیێ ئەساس کێم دبە. ئانگۆ دێ لاشە سەقەد بە. خەباتا چاپەمەنی، وەشان و مەدیایێ کارەکێ وسا ستراتەژیک و ژیانییە.
ب تایبەتی ژی مەدیایا ملەتەکێ وەک مە کوردان، ب هەبوونا گەلەک دژمن و خاینان، ب ئاوایەکێ خوەزایی پێدڤییە گەلەک بهێزتر بە. دەما کو ژ ھەر ئالی ڤە ئێریشەک ب ڤی رەنگی ل سەر ھەرێما کوردستانێ تێ کرن، ھەتا ژ ئالیێ ناڤخوەیی ڤە ژی، پیدڤییە د سەری دا ل دژی دژمنان راگەهاندن رۆلێ خوە بگێریت. یانی پیدڤییە ل کوردستانێ خەباتکارێن مەدیایێ ژ بۆ ئاژانسان نووچەیان بەرھەڤ نەکەن و چەند بوویەرێن پۆپولیست دەرنەخن پێش. خەباتکارێن راگھاندنێ یێن ل ھەرێما کوردستانێ ل ھەمبەری ئێریشێن ل دژی وەلاتێ مە وەکە فیدایی کار بکەن و بەرسڤێ بدن. مخابن د ڤی واری دا کێماسیێن گەلەک مەزن ھەنە.
چاپەمەنیا کوردستانێ ژ ئالیێ خوەیێ ھزری، خەتا سیاسی، ئەرکێن خوە، یا کو پێدڤییە بپارێزە دا لاوازە. بەلێ، ئەم نەھەقیێ نەکن، ل کوردستانێ خەباتکارییا مەدیایێ نە ھێسانە و د مەدیایێ دا ناڤێن پر ھێژا و وەلاتپارێزێن رەسەن ژی ھەنە. لێ ھەستێن پاک ھەر دەم تێرێ ناکن. پێویستە کو خوە پەروەردە بکە، ھشیار بە، پلان بکە، ستراتەژیەک دیار بکە و د سەری دا ژی نەکەڤە ناڤا خەفکان.
“یێ لایەنگر نە دێ وندا بە”
یەک ژ شاشییێن فکری و سیاسی کو مەدیایا کوردستانێ تووشبوویێ ئەوە کو دبێژە “ئەم مەدیایەک بێ لایەنین، ئەم ژ بۆ ھەر کەسێ د ھەمان دووراتیێ دا نە”. بنیاتێ “بێ لایەنیێ” تەنێ د مژارێن جڤاکی دا واتادارە. د مژارێن سیاسی دا بێ لایەنی نینە. د راستیێ دا، یێ بێ لایەن بە دێ وندا بە.
ل کوردستانێ خەباتکارێن رووداوێ پێشەنگێن ڤێ خەتێ نە. دەما کو رووداو ئیدیعا دکە کو دەنگێ ھەر کەسییە، جارنا ژ بلی کوردان د بیت دەنگێ ھەر کەسی. د راستیێ دا دەم ب دەم د رایا گشتی یا جیھانێ دا کوردان رەش دکە.
د بەشا ئینگیلیزی و ترکی یا رووداوێ دا د ڤی واری دا جودابوونەکا جدی ھەیە. بەشا ئینگلیزی ب بەردەوامی ب بوویەرێن نەرینی یێن ل کوردستانێ ڤە مژوول دبە. کەسێ کو رووپەلا ئینگلیزی یا رووداوێ بشۆپینە، دێ وسا بفکرە کو کوردستان تەنێ جھێ کوشتنا ژنان و جنایەتانە. رووداو کو دکاریت ببە روویێ ڤەبوونا ھەرێما کوردستانێ ژ بۆ جیھانێ و دکارە کوردان ب ئاوایەکی ھەڤسەنگ نیشانی جیھانێ بدە، لێ مخابن بەرۆڤاژی ڤێ یەکێ دکە.
بەشێ رووداوێ یێ ترکی، مخابن قاسی کو بوویە دەنگێ دەولەتا ترک، رەجەب تەییب ئەردۆگان، پەکەکێ، ھەدەپێ و هتد… نکاریە ببە دەنگێ پێشمەرگە و دەنگێ ھەرێما کوردستانێ. یا بالکێش ئەوە کو رووداو ھەر رۆژ ژ ئالیێ پەکەکێ و ھەدەپێ ڤە ب سیخورتیێ دهێت تەوانبار کرن و ئێریش ل سەر وان تێ کرن.
چاوا کو د ئارتێشەکێ دا ھەر سەرەکێ دەنگەک ژێ دەرنەکەڤە و ھەر کەس ل گۆری نێرینا حەرەکەت نەکە، ل راگاھاندنێ دا ژی پێدڤییە ھەر کەس ل گۆری فکر و نێرینێن خوە نووچەیان چێنەکە.ھەر کەس نکارە ل گۆری رایا خوە د مەدیایەکێ دا تەڤبگەرە. رووداو یان ژی مەدیایەکا دن جیاوازی نینە، لێ پێدڤییە کارمەندێن وێ د سەر ھەموو تشتی را ھەبوونا ھەرێما کوردستانێ ئەساس بگرن. ئەم ژ بیر نەکن کو کوردستان مالا مە ھەموویا نە. گەر ئەم نکاربن مالا خوە بپارێزن، نە مەدیا د مینە نە ستودیۆ و نە ژی تشتەک دن. ژ بۆ ڤێ ژی پیدڤییە ئەم ھەموو ببن ئالیگر. پێدڤییە ئەم ھەموو ئالیگرێ پاراستنا ھەرێما کوردستانێ بن.
مەدیایا کوردی کییە؟
مەدیایا کورد و کوردستانی ھەر دەم دکارە دەستھلاتا سیاسی، تاکەکەسێن سییاسی، گەندەلی و بێعەدالەتیێ رەخنە بکە. ئەڤ ژی ئەرکا وایە. لێ ھندەک ھەنە کو ھەر چقاس کورد بن ژی لێ ئەو نە مەدیایا کوردی نە.
ژ بۆ کو ببە مەدیایا کوردی، پێویستە دەستپێکێ مافێن کوردان بپارێزن. مەدیایا کوردی نە ئەون کو ھەر رۆژ ب گۆتنا “سەددام باشتر بوو” بێھێڤیتیێ د ناڤا خەلکێ دا بەلاڤ بکن و پرۆپاگاندایێ بکن و بێژن ئەگەر ئەم کوردستانێ ب بەغدایێ ڤە گرێبدەین و بەغدا پەترۆل و ئابۆرێ ئیدارە بکە ئەم دێ ئارام تر بن. ژ بۆ ڤێ ژی کەسێن کو د مەدیایا جڤاکی دا دژمناتیا کوردستانێ دکن، نکارن وەک مەدیایا کوردی بێن ناڤکرن. ھەروھا مەدیایا پەکەکێ ژی وەک مەدیایا کوردی نایێ دیتن. چاپەمەنیا پەکەکێ کو ھەر رۆژ لەعنەتا ل دەستکەفتیێن باشوورێ کوردستانێ دکە، دیرۆکێ بەرۆڤاژی دکە، ژ حەشدا شەعبی بگرە هەتا دگەهە هەموو جورەیێن مرۆڤان، ژ بۆ تێکبرنا ستاتوویا ھەرێما کوردستانێ، فکر و ھەستێن دژمناھیێ د مەدیایێ دا بەلاڤ دکە.
ژ بەر ڤێ یەکێ، ئەم ژ وان تشتەکێ ھێڤی ناکن. ب ئاوایەکێ خوەزایی دەما کو بەندەواری نەبە پێدڤیی رەخنەیێ ژی نینە. ژ بەر کو ل دژی بەرژەوەندیێن کوردستانێ رادوەستن. ب راستی ژی ئەرکا چاپەمەنیا کوردیا رەسەن ئەوە کو ڤێ راگاھاندنا دژمنکار بسەکنینە.
کورد و کوردستان د بن سیڤانا حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ دا ببن خوەدی ستاتویا سییاسی و ناڤدەولەتی. لێ دەولەتێن کۆلۆنیالست و جەحشێن وان ئانکو ئەنیا دژ-کورد ناھێلە ئەڤ دەستکەفتا زێرین باش جێبەجێ ببە. دژمنێن مە گەلەکن. ئەم نە وەکە وەلاتەکێ سکاندیناڤیایێ نە. سینۆرێن مەیێن نەتەوی و سیاسی نەیێن ئەولەهن. ئەم نکارن ل کوردستانێ ڤی مۆدەلا سکاندیناڤیایێ ب کار بینن. پێدڤییە کورد ل دژی هەموو جورێن دژمنێن ناڤخوە و دەرڤەیێن کو ئێریشی ھەبوونا وان دکن تێبکۆشن. ئەڤە نە تەنێ ئەرکێ رێڤەبەریا سیاسی و پێشمەرگەیە. ژ بەر کو مەدیا ھێزا چارەمینە. پێدڤییە مەدیایا نەتەوەیی د بابەتێن گەل و وەلات دا یەک دەنگ و یەک رەنگ بن. ھەر سەرەکێ دەنگەک ژێ نەھێ. راگاھاندن و چاپەمەنییا باشوورێ کوردستانێ د بن سازییێن پارلەمەنتۆیا کوردستانێ دا ژ ئالییێ کۆمیتە یان ژی سازییەکێ ڤە بهێنە چاڤدێریکرن و مەشاندن. د ڤێ سەردەمێ دا چاپەمەنی، ئارتێشا ھەری مەزن و گرینگە.
ئەم ل رۆژھلاتا ناڤین دژین، دۆرا مە ب دژمنان ھاتیە دۆرپێچکرن. ئەڤە نە وەلاتەکێ سکاندیناڤیایێ یە کو مافێن خوەیێن نەتەوی، سینۆرێن سیاسی و ھەبوونا خوە مسۆگەر کر بە. ئەڤ دەر کوردستانە. وەلاتەکە کو بوویە چار پارچە و ھێژ ژی مێتنگەر ل بەندێ نە کو مە بەلاڤ و تونە بکن. پێدڤییە دەمۆکراسیا مە ل گۆری شەرت و مەرجێن وەلاتێ مە و راستییا جڤاکا مە بە.
