ئیرۆ سالڤەگەرا شۆرەشا ئیلۆنێ یە کو د 11 ئیلۆنا 1961 دە ل باشوورێ کوردستانێ د بن سەرۆکاتیا رێبەرێ نەمرێ کوردان مەلا مستەفا بارزانی دە دەست پێ کر. ئەڤ شۆرەشە بەرخوەدانەکا مەزن، شۆرەشەکا ڤەژینێ و پێنگاڤا دەستپێکێ بوو ل دژی پلانێن ھەرێمی و ناڤنەتەوەیی یێن ژ بۆ تنەکرنا نژادا کورد.
شۆرەشا ئیلۆنێ نە تەنێ ل دژی رەژیما بەعس، ل دژی ئیخانەتا د ناڤا کوردان دە ژی ھاتە مەشاندن. پشتی 62 سالان ئەم دبینن کو دیرۆک خوە دوبارە دکە. دەولەتا ئیراقێ دیسا ل ھەمبەری کوردان شۆڤەنیستە و ڤێ جارێ ژی پەکەکە بوویە پێشەنگا خەتا ئیخانەتێ یا ئیبراھیم ئەحمەد. چاوا کو ئیبراھیم ئەحمەد ل کێلەکا رەژیما بەعس ب چەکان ئێریشی شۆرەشا ئیلۆنێ کر، ڤێ جارێ ژی پەکەکێ و نەڤییێن وێ ھەمان ئەرک گرتنە سەر ملێ خوە.
ڤەگەرا بارزانییێ نەمر یا کو قەدەرا کوردان گوھەرتی
مەلا مستەفا بارزانی کو د سالا 1946 دە سەرفەرماندارێ کۆمارا کوردستانێ بوو، پشتی تێکچوونا کۆمارێ لگەل پێشمەرگەیان دەست ب مەشا درێژ کر، ل چەمێ ئاراسێ بۆرین و دەرباسی کۆمارا سۆڤیەتی بوون.
دەما کو ل کوردستانێ و ل دەرڤەیی کوردستانێ خەباتێن نەتەوی بەردەوام بوون، د سالا 1958 دە ل ئیراقێ ب باندۆرا تەڤگەرا کوردستانێ گوھەرتنەک ئیداری یا حکوومەتێ پێک ھات. عەبدولکەریم قاسم دەست دانی سەر ئیادەرەیا دەولەتێ. رێڤەبەریا ئیراقێ یا د بن سەرۆکاتیا عەبدولکەریم قاسم دە راگھاند کو ئەو دێ د سەری دە ب پرسگرێکێن بنگەھین یێن ئیراقێ و ب تایبەت چارەسەریا پرسگرێکا کورد-کوردستانێ رە مژوول ببن. ژ بۆ ڤێ یەکێ ژی سەرۆکێ کوردستانێ مەلا مستەفا بارزانی ڤەخوەندبوو ئیراقێ. ھەر چقاس گومانێن مەلا مستەفا بارزانی ل سەر ڤێ ڤەخواندنێ ھەبوون ژی ب جەسارەت قەبوول کر. و جەنابێ وی ڤەگەریا ئیراقێ.
ڤێ ڤەگەرا بارزانیێ نەمر نە تەنێ باشوورێ کوردستانێ، چارەنووسا ھەر چار پارچەیان گوھەرت. ڤەژینا ل ھەر دەرێ، رۆژئاڤا و باکورێ کوردستانێ ژی د ناڤ دە، ب پێڤاژۆیا کو بارزانیێ نەمر ل رۆژھلاتا ناڤین دایە دەستپێکرن ڤە گرێدایی یە.
زمانێ کوردی بوو زمانێ فەرمی و دەستوور گوھەری
پشتی کو سەرۆکێ کوردستانێ مەلا مستەفا بارزانی ھاتیە کوردستانێ، حکوومەتا ناڤەندی یا ئیراقێ پەدەکە وەک پارتیەکا فەرمی و یاسایی قەبوول کر. دەستوورا بنگەھین دە گوھەرتن پێک ئانی. د دەستوورا نوو دە ل شوونا دەولەتا یەکگرتی، سیستەما دەولەتەکا نەمەرکەزی، پرئالی ھات قەبوولکرن. ھاتە قەبوولکرن کو ئیراق ژ نەتەوەیا عەرەب و کورد پێک تێ و زمانێ عەرەبی و کوردی ژی دو زمانێن فەرمی یێن دەولەتێ نە.
ل گۆری ڤێ دەستوورا نوو کورد ل کوردستانێ دکارن سەروەرییا ئیداری بکن. ئەڤ دھات واتەیا کو خوەسەریا کوردان قەبوول دکن.
ئەڤ پێشکەتن دھات واتەیا دەستکەفتەکا مەزنا سیاسی یا نەتەوەیا کورد، پەدەکە و سەرۆکێ وێ بەریا شۆرەشا ئیلۆنێ ئەڤ ب دەست خستبوو.
ئەڤ گوھەرتن و دەستوورا نوو ل سەرانسەرێ کوردستانێ بوو جھێ کێفخوەشیێ و ب جۆش و خرۆش پشتگری لێ ھات کرن.
شۆرەشا ئیلۆنێ ل دژی شۆفینیزما عەرەبان دەسپێکر
مخابن 2 سالان پشتی چێکرنا دەستوورا نوو، نژادپەرەستیا عەرەبێن ئیراقێ دەست ب دژایەتییا پەیمانێ کر و فکرا دەولەتەکا عەرەبی یا یەکبوویی ژ نوو ڤە زندی بوو.
پەدەکە ژ بۆ ڤان گەشەدانان ئامادە بوو، د 11 ئیلۆنا 1961 دە د بن سەرۆکاتیا مەلا مستەفا بارزانی دە شۆرەشا مللی یا ئیلۆنێ دا دەستپێکرن. شۆرەش نە تەنێ د قادا لەشکەری دە، د قادا دیپلۆماتیک، چاندی و سیاسی دە ژی ھاتە مەشاندن. نە تەنێ کورد، کرستیان و پێکھاتەیێن دن یێن ل کوردستانێ دژین، کو دخوەستن ژ بندەستیا دەولەتا عەرەبی یا ئیراقێ رزگار ببن، پشتگری و تەڤلی بوونەک مەزن دان ڤێ شۆرەشێ.
شۆرەشا ئیلۆنێ سەرکەفتنێن مەزن ب دەست خستن. لێ مخابن نەکاری خوە ژ خیانەتا ناڤخوەیی رزگار بکە و سەرکەفتنێن وێ سینۆردار مان. د سالا 1966 دە ئالیەکێ ب نیقاشێن چەپگرێن کو دخوەستن د ناڤا پەدەکێ دە ناکۆکیان چێبکە و دەست ب خیانەتا سالا 1966 کرن. ئەڤ کۆما ب سەرۆکاتیا ئیبراھیم ئەحمەت و جەلال تالەبانی ل کێلەکا دەولەتا ئیراقێ ل دژی شەرڤانێن شۆرەشا ئیلۆنێ چەک بکار ئانین.
تەڤی کو ھەڤسەنگیا ھێز و خیانەتا ب رەژیما ئیراقێ رە، شۆرەشا ئیلۆنێ یا ب پێشەنگیا پەدەکێ رێڤە چوویی دەولەتا شۆفینیستا ئیراقێ تێک بر. د 11 ئادارا 1970 دە پشتی تێکۆشینا 9 سالان یا شۆرەشا ئیلۆنێ ژ بۆ کوردستانا باشوور خوەسەری ب دەست خست.
دەولەتا ئیراقێ و ھەڤکارێن وێ یێن ناڤدەولەتی خوەسەرییا کوردان یا کو ب شۆرەشا ئیلۆنێ ب دەست خستبوو ب پەیمان جەزایرا 1975 ژ ناڤ بر، لێ پەدەکێ پشتی سالەکێ شۆرەشا گولانێ دا دەسپێکرن و ئەم گیھاندین ڤێ قووناغا دەولەتبوونێ.
خەتا ئیخانەتا 1966 ئان ژی ددۆمە
لێ چ دبە بلا ببە، شۆرەشا ئیلۆنێ بوو بنیاتێ ھەموو شۆرەشێ کورد و نەتەوەیا کورد ژ گۆرێ دەرخست و زندی کر. ئیرۆ بلندبوونا دەنگێ کوردان ل رۆژھلاتا ناڤین ھەبوونا خوە دەیندارێ شۆرەشا ئیلۆنێ یە.
لێ ئیرۆ پشتی 57 سالان ئەم دبینن کو دیرۆک ژ نوو ڤە خوە دوبارە دکە. دەولەتا ئیراقێ ھێ ژی ب زھنیەتەکا شۆفینیست دخوازە دەستکەفتیێن کوردان ژ ناڤ ببە. خەتا ئیخانەتێ یا ئیبراھیم ئەحمەد ژی ژ ئالیێ یەنەکێ و پەکەکێ ڤە تێ دۆماندن. خویایە کو تەڤگەرا بارزانی و پەدەکێ دێ دیسا دەست ب پێڤاژۆیەکا شۆرەشگەری ل دژی خەتا خییانەتێ بکە. وێ سەردەمێ رەغمێ شۆفینیزما عەرەب و خییانەتا ناڤخوەیی شۆرەش چاوا سەرکەفتی بوو؛ ئیرۆ ژی ب ھەمان ئەرک روو ب روو یە و دێ خەتا ئازادی و سەرخوەبوونخوازا کورد بسەرکەڤە.
