بەشا یەکەم: شەنگال دهێتە حەشدا شەعبی کرن

ئێریشا چەتەیێن داعشێ یا د 4 تەباخا 2014 دە ل سەر شەنگالێ و پێڤاژۆیا کو پشترە پێشکەت و مژارا رۆلا ئاکتۆرێن ڤەشارتی و بەرچاڤ ھێژ ژی ژ بۆ کوردان ب تایبەتی ژی بۆ کوردێن ئێزدی باش زەلال نەبوویە. پرسگرێکا کو ل شەنگالێ دقەومە و ھێژی بەردەوام دکە وەکی مژارا “داعشا پاشڤەروو ل دژی ئێزیدیان قرکرنێ پێک تینە” تێ دیتن، بەلێ ئەڤ یەک راستە لێ نە تەنێ ئەڤە.  لێ بەلێ یا کو ل شەنگالێ قەومی، ژ دەستپێکێ ڤە بەشەک ژ پلانێن رێ و خەتێن نوویێن ئەنەرژیێ ل رۆژھلاتا ناڤینە.

چارەسەری ل شەنگالێ ھاتە ئاستەنگکرن

شەنگالا کو ژ ئالیێ چەتەیێن داعشێ ڤە ھاتیە داگیرکرن و قرکرن، د 12-13 مژدارا 2015 دە ب ئۆپەراسیۆنەکا مەزن یا 2 رۆژی بەردەوام بووی ڤە ھات رزگارکرن. ئۆپەراسیۆن د بن فەرماندارییا سەرۆک بارزانی ڤە ھات مەشاندن. داگیرکەریا داعشێ ل شەنگالێ ب ئاوایەکی کو کەسی نە دخوەست و نە ژی ھێڤی دکر ھاتە ب داوی کرن. ئارتێشا ئیراقێ و ھێزێن ئیرانێ د بەرژەوەندیا خوە دە نەدیتن کو ئەو قاس دەمەک زوو شەنگالێ بێ ئازاد کرن و سەروەرییا پێشمەرگە ل دەڤەرێ چێببە. ھێزێن نەفەرمی یێن وەکە پەکەکێ ژی ژ بەر ھەبوونا داعشێ ب وێ ھنجەتێ دخوەست خوە ل ور بکە ھێزەکا رەوا. لۆما ژی ھەول ددن ڤێ ئۆپەراسیۆنا رزگارکرنا شەنگالێ ئاستەنگ بکن.

ب ئۆپەراسیۆنەکا سەرکەفتی شەنگال هاتە رزگارکرن و مەترسییا داعشێ ژ ھۆلێ ھات راکرن. پلانێن ژ نووڤە ئاڤاکرنا شەنگالێ ھاتن دانان و کۆچبەرێن شەنگالێ ھێدی ھێدی دا ڤەگەرن سەر شوونوارێن خوە. لێ ئەڤ پلان ھات ئاستەنگکرن.

د 9 جۆتمەھا 2020 دە حکوومەتا هەرێما کوردستانێ و ئیراقێ رێکەفتنا شنگالێ ئیمزە کرن. رێکەفتنەکا پڕ مفا د بن 3 سەرناڤان دە و ب ناڤەرۆکا 7 خالان ھاتە ئیمزا کرن. ئەڤ رێکەفتنە ل سەر پرەنسیبێن ھەڤپشک، رێڤەبەریا ھەڤپار و بەرپرسیاریا ھەڤپار ھاتە ئاڤاکرن. رێکەفتن ب داخوازا ھەرێما کوردستانێ و پشتگریا ھێزێن ناڤنەتەوی یێن رۆژئاڤایی ھاتیە کرن. لێ ئەو ھێزێن کو دخواستن ئۆپەراسیۆنا ئازادکرنا شەنگالێ ئاستەنگ بکن ئەڤ پەیمان ئاستەنگ کرن.

ھێزا ل پشت ڤان ھەموو نەرێنیان ھەلبەت ئیران و نوونەرێن وێ یێن ل سەر دەستھلادارییا بەغدایێ نە. 

  شەنگال دھێتە حەشدی شەعبی کرن

ھێزێن کو نە ئیستیقراریا ل شەنگالێ ژ بۆ بەرژەوەندیێن خوە سوودمەند دبینن، پەکەکە و حەشدا شەعبی ل شەنگال ب جھ کرن و خوەستن کو کێشەیێن شەنگالێ ڤەگوھەرنە گرێکەکا کۆر و بخەتمینن. ب راستی ژی د ڤی واری دە ئەڤ ھێز سەرکەتی بوون. حەشدا شەعبی و پەکەکە جەماوەرەکێ بچووک و تووندرەو ل دۆرا خوە کۆم کرن و رانتەکی ئابۆری ژ بۆی وان تەرخان کر. لێ ڤان ھەموویان پرسگرێکێن ئێزدیان چارەسەر نەکرن، مخابن پرسگرێکا شەنگالێ ئالۆزتر کر.

نھا ژی ھەول ددن کو ڤێ رەوشێ ئالۆزتر بکن. ل گۆری ڤێ یەکێ ژ گەلێ شەنگالێ تێ خوەستن کو ب تەڤاھی ببن حەشدا شەعبی. د ڤی واری دە دەولەتا ئیراقێ پلانەکا بەرفرەھتر خستیە دەورێ. یەکینەیێن نوو یێن حەشدا شەعبی تێن ئاڤاکرن. بریار ھات دایین کو ل شەنگالێ ژ بۆ ھێزێن حەشدا شەعبی دو تابوورێن نوو بھێن ئاڤاکرن.

 ڤەگەرا پەنابەرێن شەنگالێ و خەفکا حەشدا شەعبی بوونێ

ئیراقێ ئالیکاریا ژ بۆ ئێزدیێن ل کامپان قوت کر. ئێزدیان بێچارە دکن کو ئەو ڤەگەرن شەنگالێ. تێ پلانکرن کو گەلێ ئێزدی یێ فەقیر بەشداری ڤان ھەر دو تابوورێن نوو یێن حەشدا شەعبی بکن. ژ بۆ ڤێ ژی کۆتایەک ب پەکەکێ ھات دایین. پەکەکێ بانگ ل جوانێن شەنگالێ کو دگھێژن وان دکە و دبێژە “وەرن، کارێ وە ئامادەیە، کارەکی نە زەحمەتە، مەھێ 15 رۆژان بخەبتن، دێ مەعاشێ وە هێت دایین.” ژ بەر پرسگرێکێن ئابۆری-بێکاریێ جوان زوو دکەڤن ڤێ خەفکێ.

ژ ئالیێ دن ڤە ھات زانین کو ئیراقێ ھەمان ئەرک دایە سەرکردەیێ تەڤگەرا بابلیۆن یا ئاشوورییێن حەشدا شەعبی یا ب سەرکردایەتیا رەیان کلدانی ژی کو ڤێ خەفکێ جێبەجێ بکە.  د چاپەمەنیێ دە ھات راگھاندن کو رەیان کلدانی یێ شۆفینیست کو دژمنێ سۆندخواری یێ کوردانە و ئەو دبێژە ئاخا کوردستانێ یا ئاشووریانە، ئەرکا ئاڤاکرنا ھێزەکا حەشدا شەعبی یا ژ 1000 کەسان پێک تێ ل دەشتێن نەینەوایێ رێکبێخە. رەیان کەلدانی دخوازە ڤێ ھێزێ ژ ئێزدیان پێک بینە. ھات دیارکرن کو کلدانی گۆتیە دەردۆرا خوە “ئێزدی ژ مسلمانان حەز ناکن دێ هێن گەل مە.” ب ڤێ پلانێ ئێزدی ھەم دبن حەشدا شەعبی و ھەم ژی پارچە دبن.

ئەز ڤێرێ نیشانەکی دانم؛ وەزیرا کۆچ و کۆچبەران یا ئیراقێ ئیڤان فایەق جەبرۆ، ب کۆتایا رەیان کالدانی بوو پارلەمانتەر. ب تایبەتی د قوتکرنا ئالیکاریێن ژ بۆ کامپێن ئێزدیان دە رۆل لەیست. واتە ئیڤان فەیاق ھاریکارییێن وارگەھێن ئێزدییان قود دکە، رەیان ژی چەکداران بۆ حەشدا شەعبی کۆم دکە.

گەلۆ ل پشت دوورخستنا شەنگالێ ژ کوردستانێ چ ھەیە؟

سەدەمێن دیرۆکی و جڤاکی-چاندی یێن دخوازن کو شەنگال و ئێزدیان ژ کوردستانێ ڤەقەتینن گرینگن. ئێزدیتی شانەیا بنگەھین یا جڤاکا کوردی یە. جوداکرنا ئێزدیان ژ ھەرێما کوردستانێ بەشەکە ژ ئێریشا ل سەر ناسنامە و چاندا رەسەنا کوردی و سیاسەتا ژناڤبرنا ھەرێما فەدەرال یا کوردستانێ. لێ جوگرافیا شەنگالێ ژی ڤان ئێریشان زێدەتر دکە.

ل شەنگالێ بیرێن پر گرینگ یێن ‌غاز و پەترۆلێ ھەنە. دەولەمەندیا شەنگالێ ھەما بێژە ب قاسی یا کەرکووکێ یە. شەنگال دکەڤە ناڤا پرۆژەیا ھەیڤا شیعە یا ئیرانێ دە. ژ بەر کو شەنگال د ناڤبەرا رۆژئاڤا و باشوور دە یە، دکارە د پلانسازیێن پێشەرۆژێ یێن کوردان دە جھ بگرە. ژ بۆ ڤێ یەکێ ژی وەکە ناڤەندا ژھەڤخستنا کوردان تێ دیتن. ب تایبەتی شەنگال ژ بۆ کو ھەرێما کوردستانێ ژ ھەڤکێشەیا دەستھلاتداریا ئیراقێ بێ دوورخستن تێ بکارئانین.

پرۆژەیا رێیا گەشەدانێ ژ شەنگالێ را دەرباس دبە

رۆژھلاتا ناڤین ژ بۆ رێیێن نوو یێن ئەنەرژی و بازرگانیێ نیقاشان دکە. پێڤاژۆیا تەڤلیهەڤ پیچەکێ ژی ژ بۆ دیارکرنا ڤان رێیێن ئەنەرژییێ نە. ئەم بێژن ئیراق یان ژی سییاسەتا شیعە ب ناڤێ “پرۆژەیا رێیا پێشکەتنێ” بەشداری ڤێ پێڤاژۆیێ دبە. ئیراق دخوازە رێیەکێ کو بەندەرا فاو یا ژ ئالیێ چینێ ڤە ھاتیە چێکرن و تێ پێشبینیکرن ببە بەندەرا ھەری گرینگ و ھەری مەزنا جیھانێ، ب ترکیێ ڤە گرێبدە چێبکە. واتە د ناڤبەرا کەنداڤا بەسرا و ترکیەیێ دە رێیەکا بازرگانی یا گرنگ چێبکە. ژ بۆ ڤێ پرۆژەیێ 17 ملیار دۆلار هاتیە تەرخان کرن. رێیەکا 1200 کیلۆمەتر یا ئۆتۆمۆبیل و قیتارێ یە. بەرھەمێن کو ژ سەر بەسرا- ناسریە- نەجەف- کەربەلا-بەغدا- سامەڕا- مووسل- شەنگال- ئۆڤاکۆیێ بۆ ترکیێ بێن برن، دێ ب رێیا شرنەخ- مێردین- رووحا- دیلۆک- عۆسمانیێ- ئەدەنەیێ را گەهینن بەندەرا مێرسینێ.

لێ بەلێ رەوشەکا وھا ھەیە ئەگەر ئەڤ رێیە د کوردستانێ را دەرباس ببیت دێ حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ گەلەک ب بھێز کت. و دێ دەریێ سینۆری یێ ئیبراھیم خەلیل بیتە ناڤەندەکا بازرگانیێ یا گەلەک مەزن. نە ترکیا و نە ژی ئیراق-ئیران ناخازن کو کورد ل ھەرێمێ ئەوقاس ب ھێز ببن. دخوازن کوردستان ژ ڤێ پرۆژەیێ بهێت بێ بەش کرن. تەنێ رێیا ئاستەنگکرنا ھەرێما کوردستانێ ئەوە کو شەنگالێ ژ ھەرێما کوردستانێ ڤەقەتینن. ژ بەر کو رێ د شەنگالێ را دەرباس دبت.

 سەدەما حەزا ئیراقێ یا ل سەر شەنگالێ چییە؟

نە دیارە کا دێ پرۆژەیا رێیا پێشکەتنێ چاوا هێت جێبەجێکرن و ئالی چقاسی ل سەر پرۆژەیێ دێ لھەڤ بکن. لێ ئەڤ پرۆژە ژ بۆ ئیراقێ خوەدی گرنگیەکا ژیانییە. دەما کو سەرۆکوەزیرێ ئیراقێ سوودانی ل ئالمانیایێ لگەل سەرۆکوەزیر شۆلتز دا ھەڤدیتن پێک دئانی، وان بال کشاند سەر ڤێ یەکێ و گۆت، “مە ل سەر چاوانیا ڤەگوھەستنا غازا سرووشتی گۆتووبێژ کر.”  بێ گومان د سەر ترکیەیێ را ڤەگوھاستن رێیا ھەری کورتە.

دەما کو ئیراق ھەول ددە دەست دانە سەر بیرێن پەترۆلا کوردستانێ و غازا کۆرمۆر، ھەمان دەم ھەول ددە رێیا فرۆتنا سامانێ کوردستانێ ژ بۆ دەرڤە ئاڤا بکە. رەوشا شەنگالێ ژی ب ڤان ھەموو پرۆژەیان ڤە گرێداییە. ل شەنگالێ ل دژی کوردان پیلانگێری و دۆرپێچکرنەکا و دژمنکاری دهێت برێڤەبرن.