لیژنەیەکا لێکۆلینێ ژ بۆ دیتنا سەدەما شەواتا ل بازارێ لەنگە کو وەک بازارێ دەستێ دویەم یێ ھەولێرا پایتەختا ھەرێما کوردستانێ تێ ناسکرن و تێ دە 166 دوکان ب تەمامی شەوتین هاتیە ئاڤاکرن. لیژنەیێ ھێژ چ داخویانی ل سەر سەدەما شەواتێ نەدانە، لێ رێخستنا ب ناڤێ تەشیکلاتا عەهد-ملی کو ھەتا نھا ناڤێ وی نەھاتیە بھیستن، بەرپرسیاریا چالاکیێ گرت سەر خوە. د داخویانیا رێخستنێ دە ھات راگھاندن کو مووسل، کەرکووک، حەلەب و ھەولێر د ناڤ سینۆرێن پەیمانا نەتەوەیی یا ترکیێ دە نە و ژ بۆ ڤەگەراندنا ڤان جھان ژمارتنا بەرەڤاژی دەست پێ کریە و گەف ل رێڤەبەریێن ڤان باژاران خوارن. خەباتکارێن دارکا مازی ل سەر رێخستنا عەهد-ملی و داخویانیا وێ یا دەربارێ شەواتا بازارێ لەنگە یێ هەولێرێ کو تێ دە گەلەک گومان ھەبوون، لێکۆلین کرن.
گەلۆ ما رێخستنا عەهد-ملی رێخستنەکا نیژادپەرەستا ترکە؟
شەواتا کو ل گەلەک خالێن جودا یێن بازاری دەرکەتبوو، زوو ھات کۆنترۆلکرن و ب ڤی ئاوایی رێگری ل کارەساتەکا مەزنتر ھات کرن. لێ دیسا ژی گەلەک دوکان ب تەمامی شەوتین. لێ نایێ زانین کا شەوات ب مەبەست دەرکەتیە یان نا. ھندەک کەس ئیدیعا دکن کو شەوات ب ئارمانجا تالانێ دەرکەتیە. سەرۆکێ حکوومەتا هەرێما کوردستانێ مەسروور بارزانی ژی ئەشکەرە کر کو ئەوێ ب بالداری ل سەر ڤێ مژارێ راوەستن و زیانێن دوکانداران ژی هێن قەرەبووکرن.
د دەما کو مژار ئەو بوو کو دێ زیان هێن قەرەبووکرن، شەڤا بۆری 28 شباتێ رێخستنا عەهدی-ملی کو ناڤێ وێ هەیا نها نەھاتبوو بهیستن، ب داخویانیەکێ کو تێ دە نەفرەتا ل دژی کوردستانێ دباری، بەرپرسیاریا بوویەرێ گرت سەر خوە. ڤێ رێخستنێ د داخویانیا خوە دە راگهاند، ” ل سووکا کو 2 ھەزار و سێ سەد و پێنجی دوکان لێ هەنە، مە ب گشتی ل 18 خالان، ب تایبەتی ناڤەندا سووکێ، د دەمژمێر حەفتێ ئێڤارێ دە چالاکیێن ھەڤدەم پێک ئانین و د ڤێ چالاکیا مە دە 166 دوکان ب تەمامی ھاتن شەوتاندن، دوکانێن مایی ژ ب ئاوایەکی گشتی راستی زرارێ هاتن.”
د جھ دە نیقاش ل سەر ناسنامەیا ڤێ رێخستنا ب گومان یا کو ناڤێ وێ نەدیار بوو دەرکەت. ژ بەر کو رێخستن ب تەڤاھی ل سەر دژمناتیا کوردستانێ ھاتیە ئاڤاکرن و ھەقارەت ل ھەرێما کوردستانێ کرن. ئەڤ رێخستن دبێژە کو وێ سۆند خواریە کو پەیمانا نەتەوی پێک بینە و دبێژە کو ئەو دخوازن کوردان بکن خزمەتکارێن ترکان.
گۆتنێن کو د داخویانیێ دە ھاتنە بکارئانین دشبهن ئیفادەیێن نژادپەرەستێن ترک. لێ بەلێ مژارا ڤێ یەکێ کو ب راستی ژی رێخستنەکا ب ڤی ئاوا هەیە و خوەدیێ رێخستنێ کیە پرسگرێکەک پر تارییە. پرسا رێخستنەکا ب ناڤێ تەشکیلاتا عەهدی-ملی ھەیە، رێخستنەکا بەلێندەرە یان ژی رێخستنەکا نیژادپەرەستێن ترکە و ب راستی وان ئاگر و شەواتا هەڤلێری پێکئانیە، ھینا نها بێ بەرسڤ مایە. ژ بەر کو داتایێن ل سەر مالپەرا یەکانەیا کو د دەرھەقێ رێخستنێ دە د دەستێ مە دە نە ژی پر ب گومانن.
نووچەیا تەشکیلاتا عەهدی-ملی ژ حەسەکێ ھاتیە بارکرن
مالپەرا کو ل سەر ناڤێ تەشکیلاتا عەهد-ملی ھاتیە ڤەکرن پر بالکێشە. تیما تەکنیکی یا دارکا مازی لێکۆلین ل سەر دیرۆکا مالپەرێ کر. ئەنجام وھا نە:
مالپەرا کو د 26 خزیرانا 2023 دە ھاتیە ڤەکرن، دەمەک درێژ ب رەنگەک چالاک نەھاتیە بکار ئانین. ناڤێ مالپەرێ ژ مالپەرا دوبەی یا ب ناڤێ “رێسەلەر” ھاتیە گرتن، و سەرڤەرێ ئایدیێ ژی ژ شیرکەتا “پارکینگ” کو ناڤەندا وێ ل ئامەریکایێ یە هاتیە وەرگرتن. مالپەر د ڤان تاریخان دە ھاتیە چێکرن، لێ چ نووچە نەوەشاندنە. ھەتا پشتی شەواتا بازارێ هەولێرێ یێ لەنگە ب تەنێ سێ داخویانی ل سەر مالپەرێ ھاتنە بارکرن. خوەندەڤانێن نۆرمال تاریخێن ھەر سێ گۆتنان ژ ھەڤ جودا دبینن، لێ رۆژا کو ھەر سێ نووچە ل مالپەرێ ھاتنە بارکرن 27 شباتێ یە. واتە پشتی شەواتا ھەولێرێ ئەڤ مالپەرە ب ئاوایەکی ئەکتیڤ ھاتیە بکارئانین. بەری شەواتا هەولیرێ چالاکی تونەنە.
خەباتکارێن دارکا مازی دەما ل جھێ کو نووچە لێ ھاتیە بارکرن لێکۆلین دکرن، ژ بەر کو د دەما بارکرنا نووچەیێ دە VPN نەھاتیە بکارئانین حەسەکەیا سووریێ وەک جھێ بکارئانینێ ھات نیشاندان.
دوکانێن بەرێ یێن ل کەرکووکێ هاتین شەوتاندن یێن ترکمەنانن
ل سەر ناڤێ تەشکیلاتا عەھدی-ملی 3 داخویانی د مالپەرێ دە جھ دگرن و ھەر سێ داخویانی ژی ئیدیعا دکن کو هەر سێ شەواتێن کەرکووک و ھەولێرێ ژ ئالیێ وان ڤە ھاتینە پێخستن. لێ یا بالکێش ئەوە کو دوکانێن کو د ھەر دو شەواتێن ئەول یێن کەرکووکێ دە شەوتین یێن ترکمەنان بوون.
د 10 جۆتمەھا 2023 دە شەواتا بازارا کەرکووکێ: ل گۆری داخویانیا یەکەما رێخستنا عەهدی-ملی، شەواتا کو د 10 جۆتمەھا 2023 دە ل سووکا کەرکووکێ دەرکەتیە ژی ب دەستێ وان هاتیە پێخستن. د داخویانیێ دە ھات گۆتن کو “10عێ جۆتمەھا 2023 د دەمژمێرێن سبەھێ دە مە ئاگر ب سووکا کەرکووکێ بەردا و مە 5 ھەدەف ئیمھا کرن.” تشتا بالکێش ئەڤە کو ل ڤر 3 دوکان ھاتبوون شەوتاندن و دوکانێن شەوتی ژی یێن ترکمەنان بوون. لێ دوکانداران ئیدیعا کرن کو فرۆشکارێن گەرۆک یێن کو ل بەر دوکانێن وان تشت دفرۆشتن ب زانەبوون ئاگر ب دوکانێن وان بەردانە هەیا کو بکارن ب کێفا دلێ خوە تشتان بفرۆشن. ھەر وھا رێڤەبەرێن جەپها ترکمەنان چوون جھێ بوویەرێ و بانگا ئالیکاریێ ژ بۆ کەسێن کو دوکانێن وان ھاتنە شەوتاندن کرن.
شەواتا کەرکووکێ یا د 21ێ چلەیا 2024 دە: د داخویانیا 22ێ چلەیا ل سەر مالپەرێ دە ئەڤ تشت ھاتن گۆتن: “رۆژا سێشەمێ 21ێ چلە ل ھەرێما ئەحمەد ئاوا یا ل ناڤەندا باژارێ کەرکووکێ مە دو دوکان شەوتاندن و ژ ناڤ برن.”
لێ تشتا بالکێش ئەو بوو کو دوکانا ل تاخا ئەحمەد ئاوا ژی هاتیە شەوتاندن یا ترکمەنان بوو. دیسا تەنێ دوکانەک شەوتیە و ئەو دوکانەکا بچووکە کو کنجێن مێران دفرۆشە و خوەدیێ وێ ژی ترکمەن بوویە. ھەر وھا شەوات ژ بەر کۆنتاکا کارەبێ دەرکەتیە.
ئەڤ رێخستن د داخویانیا خوە دە هەر وەها دبێژە، ل بازارێ لەنگە یێ ل ھەولێرێ ل 18 جھان شەوات پێخستنە، لێ بەلێ ئەڤ ئاگاهی ژی نەراستە.
ئاژاوەگیریەکا مەزن ھەیە، دبە کو رێخستنا عەهدی ملی رێخستنەکا سەختە بە.
داخویانیێن ل سەر ناڤێ تەشکیلاتا عەهدی ملی هاتنە پارڤە کرن ددن خویاکرن کو ئەڤ ئاگاهێێن تێ دە هاتینە پارڤەکرن هەموو سەختەنە. دەما کو خەلکێ هەرێما کوردستانێ د ناڤا ئاستەنگیەکا ئابۆری دە دەرباس دبن، شەواتا بازارێ لەنگە دهێلە کو رەوش هێژان گرانتر ببە. خوەدیێن دوکانان ژی دخوازن زرارێن ب وان گشهتنە بێن قەرەبووکرن، ئەگەر نەیێن قەرەبووکرن ئەوێ بەرتەکان نیشان بدن، واتە ئەڤ شەوات ب قاسی زەرارا ئابۆری وەکە شەرەکی دەروونی ل همبەر جڤاکا کوردە، لێ مژارەکە پر بالکێشە کو تام دەما کو دادگەها فەدەرالی یا ئیراقێ بریار ل سەر کورسیێن پارلمانتۆیا کوردستانێ یێن پێکهاتەیان دای ئەڤ بوویەر پێکهاتیە، واتە دەستەک دخوازە کورد و ترکمەنان بینە همبەر هەڤدو، هەگەر کو ئەڤ ئاگر ب دەست هاتبە پێخستن، ئەڤ ژی دبە ئاژاوەگێریەکا جدی.
بەلێ، د ناڤا وان ترکمەنێن ل هەرێما کوردستانێ دژین کەسێن نژادپەرەست هەنە، لێ بەلێ تەڤ ترکمەن نە نیژادپەرەستن، و د هەمان دەمێ دە دبە کو نیژادپەرەستێن ترکمەن چالاکیان ئەنجام بدن و کوردستانێ بخن رەوشەک نەخوەشتر دە، لێ دیسا ژی هەبوونا رێخستنەکا ب ناڤێ عەهدی-ملی گومان ل سەر هەیە و زێدەتر دیارە کو ئەڤە رێخستنەکا سەختەیە.
هەمان دەمێ دە کارکرنا ل سەر ڤێ مژاری د مەدیایا جڤاکی دە ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە پر بالکێشە، پەکەکە ڤێ مژارێ د مەدیایا جڤاکی دە بکارتینە کو ترکمەن و کوردان بینە همبەری هەڤ و وان ل دژی هەڤدو هان ددە، تایبەتی ژی د دەما کو پەکەکە لگەل دادگەها فەدەرالی د ناڤا هەماهەنگیێ دە یە و دخوازە هەولێرێ دۆرپێچ بکن، پەکەکە دخوازە ل هەرێما گارە و برادۆست ئێریشەکا لەشکەری ببە سەر هێزێن پێشمەرگەیێن کوردستانێ، دەرکەتنا رێخستنەکا ب ناڤێ عەهدی-ملی پڕ ب گومانە، و ب گشتی تێ زانین کو پەکەکە نها ئامادەکاریێ دکە کو د بەژاهیێ دە ئێریشەکا عەسکەری ئەنجام بدە و د ناڤا باژاران دە ژی ئێریشەکا ئاژاوەگێری وەکە کوشتنێن پلانکری و خرابکاریان پێک بینە. هەتا هندەک جاڤدێرێن سیاسی دفکرن کو هەگەر ئەڤ بازارە هاتبە شەوتاندن ژی دبە کو دەستێ پەکەکێ ژی تێدە هەبە.
دەما کو رێخستنا عەهدێ-ملی شەواتا ل بازارا لەنگە یا هەولیرێ خستیە سەر ملێ خوە، یەکەم جار کادرۆیێن پەکەکێ ئەڤ نووچە خست د رۆژەڤێ دە، و هەمان دەمێ ئەڤ مژار کرن سەدەما ئێریشا ل سەر پەدەکێ و هەرێما کوردستانێ. لێ بەلێ د مەدیایا خوە یا فەرمی دە هەیا نها باسی ڤێ رخستنێ نەکریە، وەها دیار دبە کو پەکەکە دخوازە ڤێ مژارێ بخە ناڤا چاپەمەنیێ دە و پشترە د راگەهاندنا خوە یا فەرمی دە ژی ڤێ یەکێ باس بکە.
هندەک دەردۆر پرس دکن گەلۆ پەکەکە دکارە کارەکی ئەوقاس خەراب بکە، بەلێ ئەو دکارە بکە. پەکەکێ د 5ێ خزیرانا 2021 دە ل ئامیدیێ کەمین دانی و 5 پێشمەرگە شەهیدکرن، لێ داخویانی دا و راگهاند بالەفرێن شەر یێن ترکیێ ل وان پێشمەرگەیان خستیە، نها ژی دزانە هەگەر کو ل هەولیرێ چالاکیەکی ئەنجام بدە دێ گەل بەرتەک نیشان بدە. ب دەرباسبوونا دەمێ وێ سەدەما ئاگرێ ل بازارێ لەنگە یێ هەولێری کەتی ئەشکەرە ببە، هەر وەها دێ خویا ببە ئەڤ شەوات ب خوە دەرکەتیە یان ژی کەسەکی ئەڤ شەوات پێخستیە.
