سمکۆ عەبدولعەزیزی

تێگەها ئێزدی ئێزدینە پرۆژەیەکە ستراتەژی یێ پەکەکێ یە ب هەماهەنگیا شیعەیێن بەرهەلستکار.

د دیرۆکێ دە ئێزدی راستی 74 فەرمانان هاتنە، ئارمانج ژ ڤان فەرمانان ئەڤ بوو کو ئێزدی چ وەکە نەتەوە کو کوردن و چ وەکە ئۆل کو تایبەتمەندیا خوە هەیە ل سەر ڤێ ئەردێ نەهێلن، پرانیا ڤان فەرمانا ژ ئالیێ دەستهلاتێن ئیسلامی ل دژی ئێزدیان هاتنە ئەنجامدایین، ئەڤجا ئەڤ دەستهلاتا ئیسلامی چ سوننی بە چ شیعە، لێ ڤان فەرمانان ئارمانجێن ڤان ئالیان ب دەست نەئانین، سەدەم ژی رەسەناتیا ئێزدیان و باوەریا وان ب کوردبوونا وان و ئۆلێ وان بوویە.

ئێزدیان رەسەنایەتی و بیرۆ باوەرێن ئێزدیاتیێ یێن فەلسەفی ژ میترایەتیێ وەرگرتنە، گرنگترین خاسیەتێن میترایەتیێ ژی کو ل سەر هاتیە ئاڤاکرن گرێدایی پیرۆزیا ئاخێ، هەوای و ئاڤ و ئاگری یە، ئەڤ پیرۆزی ژی ب زمانەک تایبەت تێن نووژەنکرن و بنەکۆکا ڤی زمانی ژی ڤەدگەرە سەر زمانێ کوردی، گرنگیا زمانێ کوردی ژ ئێزدیاتیێ رە و رەسەنایەتیا وێ بوو سەدەمەک هەرە سەرەکە کو هەر دو پرتووکێن پیرۆز یێن ئێزدیان “مسحەفا رەش و پرتووکا جەلوا” ب زمانێ کوردی بێن نڤیساندن، و د هەموو رێ و رەسمێن خوە دە ب زمانێ کوردی باخڤن و دەربرینێ ژ هزرا خوە بکن، ژ بەر ڤێ یەکێ ژی گەر لەکۆلینێ ل سەر قەولێن ئێزدیان بکین وێ ئەشکەرە ببە کو زمانێ کوردی پشکا شێر وەردگرە، ئەڤ دو تێرمە “ئاخ، ئۆل” کو مەبەست ژ ئاخێ جوگرافیا کوردستانێ یە ب هەر پێنج پەرچەیێن خوە ڤە. زمانێ ئۆلی یێ ئێزدیان کو کوردی یە بوو پالدەرەک سەرەکە کو کلتورێ ئێزدیان “داب و نەریت، جل، زمان، سروشت، تێکلیێن جڤاکی و هتد…” بێن پاراستن، گەر (ئێزدیەک، سریانیەک، جوهیەک، بێ دینەک، سابئیەک، زەردەشتیەک….هتد” ببینی و ل جەم تە رێورەسمێن خوە یێن ئۆلی ئەنجام نەدە، وێ ئەشکەرە ببە کو ژ ئالیێ چاندی و زمانی ڤە وەک هەڤن، ئانکو هەموو د کوردبوونێ دە هەڤبەشن، لێ بەلێ ئۆلێ خوە دە جودانە، ئەڤ چاندا هەڤبەش دبە سەدەمەک زانستی کو د تەڤ چاڤکانیێن دیرۆکی و فەرهەنگی دە مینا (شەرەفخانێ بەدلیسی، رۆژهلاتناسان، فەرهەنگێن جیهانی، تۆمارێن عۆسمانیان و فارس و ئینگلیزان دە…هتد) ئێزدی وەکە کورد بێن ناسکرن و ناساندن. ئەز باوەرم ئەڤ چەن رێز وێ ەبسن بن کو مرۆڤ بزانبە ئێزدی کوردن.

ئانکو فەرمانێن ل سەر ئێزدیان پێکهاتین نەکارین ئێزدیان چ وەکە ئۆل و چ وەکە کورد ژ ناڤ ببن.

دەما پارتیا بەعس یا ئیراقێ هاتیە سەر دەستهلاتێ گەلەکی هەول دا کو ئێزدیان ژ کوردان ڤەقەتینە، گرنگترین هەولا وان ژی ئەو بوو یا کو دد سالا 1977ان دە بریارەک دەرخست و تێ دە راگهاند (ئێزدی عەرەبن)، د بن سێبەرا ڤێ بریارێ دە ئەڤ کار ل دژی ئێزدیا پێک ئانین”

جلێن عەرەبی (دشداش و عەگال) ل سەر ئیزدیان سەپاندن.
پەروەردا وان کرە زمانێ عەرەبی.
نڤێسین و ئاخافتن د سازیێن حکوومی دە کر عەرەبی.
دەڤەرێن ئێزدی لێ نیشتەجی خستن سەر پارێزگەهێن عەرەبان ڤە.

دیسا ب ڤان کارێن شۆفینیستی ژی نەکارین ئێزدیان ژ کوردبوونا وان ڤەقەتینن.

پشتی سالا 2003ان و ئازادبوونا ئیراقێ ژ دەست شۆفینیستێن عەرەب، کوردستانەکە فەدەرال و ئیراقەکە یەکگرتی پەیدا بوو، ئێزدی ئازاد بوون ژ رەفتارێن شۆفینیستێن یێن د دەرحەق وان دە دهاتن کرن، د ئەنجام دە ل هەرێمێن ئێزدی لێ نیشتەجی هەر تشت بوو کوردی و کوردایەتی، ئەڤ یەک بوو خەتەری ل سەر شیعەگەریێ، ئەڤ خەتەری بوون پالدەر کو بەرەیێ بەرهەلستکار یێ شیعەگەریێ رابوون ب دانینا بەرنامەیەکە فکری و پراکتیکی ل دژی ئێزدیان، ب تایبەتی ل شەنگالێ، بەرنامەیێ بەرهەلستکارێن شیعەگەریێ ب ڤی ئاوا بوو:

شیعە رابوون ب دروستکرنا دیرۆکەک چێکری کو تێدە دیار کرن دەما ئەنفال ب سەرێ مالباتا “عەلی بن ئەبی تالب” سلاڤێن خوەدێ ل سەر بن هاتی، یێن ژ وێ کۆمکوژیێ رزگار بووین هاتنە شەنگالێ و ل وڕ بنەکۆکا خوە دانی و پشترە بەر ب شامێ چوون، چ بنەمایەکە زانستی ژ ڤێ دیرۆکێ رە تونەیە، لێ ئارمانج ئەڤ بوو کو هەژمارەک ببە پالپشتەک بۆ دانینا هەژمارەک مەزارێن شیعەیان ل سینۆرێ شەنگالێ، ئەڤ کار هات ئەنجامدایین و نها مەزار نها بوونە جیهێ سەرەکە یێ بەلاڤکرنا شیعەگەریێ ل ڤێ هەرێمێ.
ئەم هەموو دزانن کو شیعەیان رۆلەکە سەرەکە د ناڤا داعشێ دە دگێرا، ژ بەر کو د شیعەگەریێ دە مەتۆدەک هەیە ژێ رە دبێژن (التقیە)، د ڤێ مەتۆدێ دە نابە روویێ مرۆڤ ببە سەدەمێ خویاکرنا ناڤەرۆکێ، لۆما ژی دەما مرۆڤ ب رۆکەش ل داعشێ دنێرە ب ئاوایێ سەلەفیێن سوننە خویا دکن، لێ د ناڤەرۆک دە داعش پەیرەوا سیاسەتا شیعەگەریێ دکە. کارێ داعش پێ هاتیە راسپاردن ئەڤ بوو کو کۆنترۆلا هەرێمێن سوننەیان بکە و ئێزدیان ژی د بنەکۆک دە ژ ناڤ ببە، د ئەنجام دە فەرمانا ب سەرێ ئێزدیان ئانی هەر کەسێ ب چاڤێ سەرێ خوە دیت.