87 سال ب سەر سالڤەگەرا دارڤەکرنا رێبەرێ سەرھلدانا دێرسمێ سەیید رزا و ھەڤالێن وی دەرباس دبن. د شەڤا د ناڤبەرا 15 و 16 مژدارا 1937 دە سەیید رزا و ھەڤالێن وی ل قادا بوگدایێ یا ئەلعەزیزێ ھاتن سێدارەدان.
د سالێن 1937-38 دە ل دێرسمێ ژ ئالیێ دەولەتا ترک یا داگیرکەر ڤە قرکرنەکا نەدیتی ھاتە ئەنجامدان. ژ لیدەرێن ل ھەمبەری قەتلیعامێ بەرخوەدان کری، سەیید رزا ژی وھا گۆت: “من نەکاری لگەل دەرەو و حیلەیێن وە روو ب روو بم، ئەڤ یەک بوو سەدەما تێکچوونا من. لێ من ل بەر خوە نەتەواند، بلا ئەڤە ژ بۆ وە ببە دەرد” و ب ڤێ یەکێ سەیید رزا دەرسا ھەری واتەدارا دیرۆکێ دا دەولەتا ترکا قرکەر و قەتلیعامکەر.
د ناڤبەرا سالێن 1937-1938 دە ل دێرسمێ قەتلیعامەک مەزن ھات کرن. کۆمکوژیا دێرسمێ ب ئۆپەراسیۆنا لەشکەری یا کو د 4ێ گولانا 1937 دە ب بریارا لژنەیا وەزیران یا د بن ناڤێ “ئۆپەراسیۆنا توونجەلی یا تەنکلێ” ھات ئەنجامدان، دەست پێ کر. ل گۆری داتایێن سازیێن فەرمی، د کۆمکوژیا دێرسمێ دە 60 گوند ھاتن شەوتاندن، 13 ھەزار و 160 کەس ھاتن قەتلکرن و 11 ھەزار و 818 کەس ژی کۆچبەری پارێزگەھێن رۆژئاڤا ھاتن کرن. چاڤکانیێن ھەرێمی دیار کرن کو د قەتلیعامێ دە دەردۆرا 70 ھەزار کورد بێیی جوداھیا ژن و زارۆکان ھاتن قەتلکرن. ژنێن دوجانی ب ڕۆمان ھاتن پارچەکرن و زارۆکێن کو نەھاتنە دنێ ژی ھاتن قەتلکرن. ئەڤ کارێن دژە مرۆڤاھی نە تەنێ د بیرا گەل دە، د بەلگەیێن دەولەتێ دە و د ئیفادەیێن کەسێن کۆمکوژی کرنە دە ژی ھەنە.
دەرسمیێن کو ل ھەمبەری ڤێ ئۆپەراسیۆنێ، ب گۆتنەکا دن ل ھەمبەری قەتلیعامێ ل بەر خوە دان، وەکە “سەرھلدێر” ھاتن دیتن و ژ وێ دەمێ و پێ ڤە ژ بۆ سەرکردەیێن کو ل ھەمبەری کۆمکوژیێ ل بەر خوە دان، بریارا گرتنێ ھات دایین. سەیید رزا د دەما کو سەرۆکێن عەشیران یەک ب یەک دبوون ئارمانجا بوویەر و ئالۆزیێن دێرسمێ بەرپرسیاریا شۆرەشێ گرت سەر خوە. سەیید رزا ئەو کەس بوو کو ناڤێ وی د راپۆر و داخوازنامەیێن ھایدارکرنێ یێن کو ژ حکوومەتێ رە ھاتنە شاندن دە یەکەم بوو.
سەیید رزا کییە؟
سەیید رزا د سالا 1863 دە ل گوندێ پولور لرتکێ ھاتیە دنێ، لێ دیرۆکا ژدایکبوونا وی تام نە دیارە.
ل گەل سەیید رزایێ 75 سالی کو ب کێمکرنا تەمەنێ وی ھات سێدارەدان، 58 کەس ل دادگەھا ئیستیقلالێ یا کو ل ئەلعەزیزێ ھات ئاڤاکرن ب ئیدیعایا “تەشویقکرنا سەرھلدانێ” ھاتن دادگەهکرن.
سەیید رزا، کورێ وی یێ 14 سالی و 5 پێشەنگێن تەڤگەرا کوردێن وێ سەردەمێ د 15ێ مژدارێ دە ھاتن سێدارەدان. ژ بۆ تومەتبارێن دن ژی سزایێ هەتا هەتا زیندانکرنێ ھات برین.
دارڤەکرنا سەیید رزا د بیرئانینێن ئێحسان سەبری چاگلایانگل یێ کو بەرپرسیارێ ئەنجامدانا سزایی بوو وھا تێ ڤەگۆتن.
“سەید رزا دەما کو مێزکێن قەھوەیێ دیتین، رەوش فێم کر. وی ژ من رە گۆت “تو دێ من سێدارە دەی”، گۆت و بەرێ خوە دا من: “تو ژ ئەنقەرەیێ ھاتی کو من ب دار ڤە بکی؟” جارا یەکەم بوو کو ئەز لگەل کەسەکی کو دھات سێدارەدان روو ب روو دبووم. ب من کەنیا. دۆزگەری پرسی کا ئەو دێ نڤێژێ بکە. وی نەدخوەست بەرسڤ بدە. مە گۆتنا وی یا داوی خوەست. وی گۆت من چل لیرە و ساعەتەک ھەنە، “ھوون دکارن بدن کورێ من”. مە سەیید رزا دەرخست. سار بوو و کەس ل دەر و دۆرا وی تونە بوو. لێ سەیید رزا، وەکە کو قاد یا تژی بت، ئاخڤی و گۆت، “ئەم زارۆکێن کەربەلایێ نە، شەرمە، زلمە، ئەڤ کوشتنە”. موویێن من سیخ بوون. ئەڤ پیرە مێرە رەپ رەپ دمەشیا. وی جەللاد پال دا، کنف ل ستوویێ خوە کر، ب لنگێ خوە ل کورسیێ خست و خوە سێدارە دا.”
د شەڤا د ناڤبەرا 15 و 16ێ مژدارا 1937 دە سەیید رزا و ھەڤالێن وی ئوسەنە سەیدی، فندک ئاغا، رەسک ئوسەن (کورێ سەیید رزا)، عالیە میرزە سلی، حەسەنێ ئیڤرایمی و حەسەن ئاغا ل مەیدانا بوگدایێ یا ئەلعەزیزێ ھاتن سێدارەدان.
