سمکۆ عەبدولعەزیزی

بەری هەر تشتی سلاڤ ل سەر گیانێ پاکێ وان جانگوریێن کو جانێ خوە یێ پاک دکن قوربانی ژ ئاخا خوە رە، ب تایبەتی ل سەر جانێ وان بێ گونەهێن کو ب هەر شێوەیەک ژ شێوەیان ژ بۆی قادێن شەر تێن برن و کەسێن سڤیلن و دبن جانگوریێن وەلاتێ خوە.

ب مەرتالکرنا سڤیلان نە کارەکی نوویە، بەلکو پێش نها د دیرۆکا مرۆڤاهیێ دە پر جاران ئەڤ یەک هاتیە ئەنجامدایین، پرانیا جاران ژی ئەو ئالیێن کەسێن سڤیل د شەران دە دکن مەرتال، هێزێن سیاسی یێن ئایدۆلۆژی “چەپ، راست”ن.

ژ بۆی ئیسپاتا ڤێ ئاخافتنا خوە ئەزێ هن میناکێن زیندی باس بکم:

میناکا یەکەمین: د دەما شەرێ جیهانی یێ دویەمین دە، ئارتەشا ئەلمانیایێ پڕ جاران سڤیل وەکە مەرتالێن زندی بکار ئانینە، ب تایبەت د شەرێن بەرخوەدانا ل دژی هێزێن سۆڤیەتێ و هەڤالبەندێن وێ دە. د سالا 1944ن دە هێزێن نازی سڤیلێن پۆلۆنیایێ و هن ولاتێن دن وەکە مەرتال ژ بۆی پاشڤەڤەکشیا خوە ل همبەر ئارتێشا سۆر یا سۆڤیەتێ بکار ئانین.

میناکا دویەمین: د پەڤچوونێن د نێڤبەرا فەلستین و ئیسرائیلێ دە، هەر دو ئالیان هەڤدو سووچبار کرن ب بکارئانینا سڤیلان وەکە مەرتالێن زندی. د شەرێ 2008-2009ان دە، د شەرێ غەززەیێ و شەرێن پاش وێ دە، راپۆرێن ناڤنەتەوی وسا خویا دکن کو کۆمێن چەکدارێن فەلستینی ژ جیهێن نێزی دبستان و مالان مووشەک بەر ب ئیسرائیلێ ڤە ئاڤێتنە، دەما ئیسرائیلێ ژی جیهێن مووشەکان هەدەف دگرتن، مەدیایا فەلستینێ و عەرەبی بەردەوام ئیسرائیل ب ڤێ یەکێ سووچبار دکر کو سڤیلان ئارمانج دکە.

میناکا سێیەمین: کۆمکوژیا رۆوەندا د سالا 1994ان دە، د ڤێ کۆمکوژیێ دە میلیشیایێن چەکدار سڤیل وەکە مەرتالێن زندی بکارئانین هەیا کو بکاربن پێشڤەچوونێن هێزێن دژبەر ئانکو ئارتێشا وەلاتپارێزێن رۆوەندا بسەکنینن. ڤان میلیشیایان سڤیل دخستن ناڤا “دبستان، دێر، نەخوەشخانە و هتد…” دە و خوە د ناڤا وەن دە د ڤەشارتن، د ئەنجام دە نێزی 800.000 سڤیل بوونە قوربانی.

میناکا چارەمین: د شەرێ دویەمین یێ جیهانی دە، د نێڤبەرا سالا 1942-1943ان دە، د یەک ژ شەرێن هەری دژوار د دیرۆکێ دە، هێزێن ئەلمانیا و سۆڤیەتێ سڤیل وەکە مەرتالێن زندی بکارئانین، ئارتێشا ئەلمانیایێ ب هەزاران سڤیلێن سۆڤیەتێ خستن ناڤا مال و ئاڤاهیێن پیشەسازی دە هەیا کو ئەو جی نەهێن بۆمبەبارانکرن و ئارتێشا وان بێ پاراستن، ب هەمان ئاوایی سۆڤیەتێ ژی ژ بۆی پاراستنا ئارتێشا خوە ژ ئێریشێن ئەلمانیایێ، سڤیلێن ئەلمانیایێ دخستن ناڤا چەپەرێن خوە یێن شەر دە، د ئەنجام دە ژی هەژمارەکە هەری زێدە ژ سڤیلان هاتن کوشتن.

 ژ ئەگەرێ قوربانیکرنا سڤیلان، چەندین پەیمانێن ناڤدەولەتی هاتنە ئیمزەکرن ژ بۆی قەدەغکرنا بکارئانینا سڤیلان وەک مەرتالێن زندی د شەران دە، گرنگترین و ب ناڤ و دەنگترین پەیمان ژی، پەیمانا جنفێ یا چارێ یا سالا 1949ان، د خالا 28ان دە ب زەلالی هاتیە دیارکرن کو نابە سڤیل وەکە مەرتالێن زندی بێن بکارئانین.

هەر وەها د سالا 1977ان دە زیدەهیەکە دن ل سەر ڤێ یەکێ تێ کرن و ل گۆری خالا 51ان، “نابە ژ بۆی پاراستنا بنگەهێن لەشکەری ژ ئێریشان، یانژی ئاستەنگکرنا ئۆپەراسیۆنێن لەشکەری، سڤیل وەرن بکارئانین، گەر ئەڤ یەک بێ کرن وێ وەکە تاوانێن شەر وەرە حەسباندن.

د ڤێ دەربارێ دە چەندین رێکەفتنێن دن هەنە کو باس ل قەدەغەکرنا بکارئانینا سڤیلان وەکە مەرتالێن زندی د شەران دە تێ کرن، ل گۆر هەموو رێکەفتنان ژی ئەڤ یەک وەکە تاوان تێ حەسباندن. مەبەست ژ تەڤ لهەڤهاتنێن هاتنە کرن ژی پاراستنا سڤیلانە د شەران دە.