بووبێ ئەسەر
ل باکورێ کوردستانێ و ب ئاڤاکرنا زیندانا دیاربەکرێ، دیرۆکەک نوو ھاتبوو دەستپێکرنێ، بێیی کو مە ھای ژێ ھەبە. لۆما دڤێت ئەم زیندانا دیاربەکرێ وەکە میلادەکێ ب ناڤ بکن. ژ بەر کو ب راستی ژی ئەو میلادا بێدەنگکرن و تونەکرنا ھەمی کوردان بوو. پلان پشتی 1965 ھاتبوو دانین. ب ڤێ پلانێ هاتبوو دیارکرن کا دێ چاوا تەڤگەرێن باکورێ کوردستانێ یێن نەتەوەیی بەری کو پەیمانا لۆزانێ بقەدە، ژ ھۆلێ راکن و شۆرەش یان سەرھلدانێن پەرچێن دن تێک ببن.
د زیندانێ دە، ژ بەر سەدەما ترس و ئێشکەنجەکرنێ، ب بەرتیل یان رەحەتیەکێ ل ور، گەلەک دکرن زلامێن خوە ئانگۆ دکرن سیخور. ب ڤێ و ب سایا وان سیخورێن خوە، چ ل قاویشان دقەومی زێرەڤانان ژ وان سیخورێن خوە دگرت و ئەو دگھشتن بەردەستێ ئیدارا زیندانێ. ژ بۆنا ژ سیخورێن خوە ئاگاھداریان بگرن، ناڤێن وان دھاتن خوەندنێ، وەکە پارێزەرێن وان ھاتنە، ژ قاویشان دەردخستنە دەرڤە. ژ وان دھاتە پرسین کو ل قاویشێ چ دبە، کی چ دکە؟ وان ژی ژ بۆ زێرەڤانێن زیندانێ چ دیتبوون یان بھیستبوون، دگۆتن. زێرەڤانان ژی ل گۆر ئەمرێ رێڤەبریا زیندانێ، ب کەسان ئێشکەنجە دکرن یان دبرن حوجرەیان. ل ور یان ئەو دبوون زلامێ وان یا ژی سەرێ خوە دچەماند. کەسێن سەرێ خوە نەچەماندبا دەمەک دوور و درێژ ل حوجرەیان دھشتن. ئێدی چ دکەت حالێ وان ھوون ب خوە بفکرن.
شەرێ پەکەکێ ژی ل گۆر ھەلوەستا وێ زیندانێ ژ لایێ داگیرکەران ھاتبوو ئۆرگانیزەکرن و دەستپێکرن. پلان و پرۆژەیێن شەری ل گۆر نیزاما وێ زیندانێ ھاتبوو دیزاینکرن ئانگۆ دانین. لۆما دەما مرۆڤ ل تەڤگەرا پەکەکێ شکل و کارێ وێ یێ لەشکەری بدە بەرھەڤ، مرۆڤ دێ تێبگەهە کو ئەو ژ زیندانێ گرتنە. ھەلبەت یێن نەکەتبوون وێ زیندانێ، ئەڤ رەوشە فێم نەکرن و ناکن.
چاوا؟
د زیندانێ دە پرانیا زێرەڤانان ژ کەسێن نەخویندەوار پێک ئانیبوون. وان کەسێن نەزان و جاھل ژی ژ بۆنا ئافەریمەکێ یان چەند رۆژان بێهنڤەدانێ وەربگرە، چ میتۆدێن نە مرۆڤانی ھەبوون ل سەر سەرێ مە گرتیان دجەرباندن. کێفا وان دھات کو ئەو ل پارێزگەرەکی، خوەندەڤانەکی زانینگەهێ، سەرۆک و رێڤەبرێ پارتیەکێ، ددان بەر لێدانێ.
سەرۆکێن مەفرەزەیێن پەکەکێ ژی پرانیا وان ژ کەسێن نە خیندەوار و جاھل پێک دھاتن. وان ژی ل سەر ناڤێ شۆرۆشێ(!) چ خەرابی و مال وێرانی دانین سەرێ گوندیێن رەبەن، نھا تێ فێمکرنێ.
گرتیێن ب گۆتنا ئیدارا زیندانێ ئانگۆ دەستھلاتا گرتیگەھێ نەکربان، پرانیا وان دبرن حوجرەیان. ل ور ئێشکەنجەیێن خەراب ب وان دکرن دا کو داخوازا کاربدەستێ زیندانێ قەبوول بکن. گەلەکێن سەرێ خوە نەدچەماندین کوشتن. ھەلبەت د ڤردە ژی ھەر چقاسی کێم ژی بە ب سەر کەتن.
گوندیێن ب گۆتنا پەکەکێ نەکربانا پرانی دھاتن کوشتن. خانیێن وان ب سەر وان دە دھەدماندن ئانگۆ خەراب و وێران دکرن. وان ئاغایێن وەلاتپارێز ددان بەر بۆکس و شیماکان و ترانێن خوە ب وان دکرن. مالێن وان ل گەل زارۆک و مالیان ددان بەر گولەیان.
گوندیێن باوەر دکرن دێ رۆژەکێ پەکەکە وەلاتێ وان ئازاد بکن، ژ وان حەز دکرن. پەرە یان خوارن ددان وان. ڤێ جارێ ژی پۆلیس و لەشکەرێن دەولەتێ، ب سەدەما ئالیکاریا پەکەکێ دکن، ل وان ئێشکەنجە دکرن. گەلەک دھاتن کوشتن. ب سایا ڤێ شانۆگەریا پەکەکێ و دەولەتێ، گوندی مەجبوور دمان کو گوند و وەلاتێ خوە بتەرکینن. ژ بەر لیستکا ڤێ شانۆگەریێ زێدەیی 4000 گوند ڤالا بوون. نێزی شەش ملیۆن کورد دبە کو زێدەتر ژی بە ل باژارێن مەزن یێن ترکیێ ب جھ بوون. ب قاسی تێ گۆتن نێزی شەش ملیۆن کورد تەنێ ل ستەنبۆلێ بوونە نشتەجھ. کەسێن ل باژارێن مەزن یێن ترکیێ مان ژی زمان و عادەتێن خوە ژ بیر کرن. زارۆکێن وان ب ترکی مەزن بوون. واتە پرۆژەیا ترکبوونێ گاڤەکێ ب سەرخستن.
گەلەک دەولەت ھەنە کو ب نفووسا خوە کێمی شەش ملیۆنانن. ب سایا وێ شانۆگەریا پەکەکێ و دەولەتێ دلیستن، ئارمانج ژ وێ، ڤالاکرن و گوھەراندنا جۆگرافیا کوردستانێ بوو. ژ بەر وان زانیبوون کو د داویا سەدسالا پەیمانا لۆزانێ دە دێ ئەڤە ژ بۆی وان نەمینە…
لێ، لیستکێن پەکەکێ و دەولەتێ ب ڤێ ژی نەسەکنین. ژ بۆنا سیاسەتمەدارەکی زیرەک و ژێھاتی ل وەلات نەمینن، پەکەکێ ب ناڤێ سیخورێ دەولەتێ یان ھەڤالبەندێ وێ یە دکوشتن. دەولەتێ ژی پرانیا کەسێن ژیر و ژێھاتی کو ل وەلات بوون دخستن گرتیگەھێ. د ڤردە ژی دەولەت و پەکەکە بێ ھەڤ تەڤنەدگەریان. یێن کو پەکەکە نکاریبوون بکوژن تەسلیمێ دەولەتێ دکرن. دەولەتێ ژی کەسێن دخوەستن بکوژن دیاری پەکەکێ دکرن. وان ژی ئەو دکوشتن و وەکە شەھید رادگھاندن.
د زیندانێ دە دەست ب پەروەردیا ئەندام و کادرۆیێن سیاسی دکرن کو بکن زلامێ خوە. ب ڤێ رێیێ ژی ھندەک کرن زلامێ خوە و د ھندەک واران دە ب سەر ژی کەتن. لۆما کەسێن وەھا زوو ژ زیندانێ دھاتن بەردان. رێ ڤەدکرن کو وان دەرخن ئەورۆپا. ل ئەورۆپا ژی وەکە پەکەکییێن شەرمین کارێ سیخوریێ دکرن..
پرانیا کادرۆیێن د زیندانێ دە و سەرێ خوە نەچەماندی بوون. پشتی دەرکەتاندنا وان ژ زیندانێ ژ بۆنا تۆلا خوە ھلینن و تەکۆشینا ئازادیا گەلێ خوە بدن، ڤێ جارێ ژی ب داخوازیا خوە دکەتێن ناڤا تەڤگەرا پەکەکێ و دەردکەتن سەرێ چیان. ھندەک ژی د ناڤا باژاران دە مان. چ دەما ل باژارێن کوردستانێ، مەش و خوەپێشاندان دھاتە کرن، د وان خوەپێشاندانان دە کەسێن ژ بۆنا دەولەتێ و پەکەکێ خەتەر بوون، د خوەپێشاندانان دە ب دەستێ کادرۆیێن پەکەکێ یێن زلامێن دەولەتێ دھاتن کوشتن. ھم دکوشتن ھم ژی ل سەر وان دگریان و دکرن قەھرەمان. پرۆپاگاندا خوە ل سەر خوینا وان دکرن.
ژ خوە یێن ژ زیندانێ ھاتبوون بەردان و ل گۆر دلێ دەولەتێ و پەکەکێ بوون. دشاندن شەری و ل ور دکوشتن. پشترە ژی رادگھاندن کو ئەو شەھید کەتیە. ب ڤێ ژی پرۆپاگاندایا پەکەکێ دکرن. ھم دکوشتن ھم ژی دکرن شەھید.
د زیندانا دیاربەکرێ دە دەولەت و کارمەندێن خوە بوونە خوەدی تەجرووبە. لۆما ژی گرتن و پەروەردەکرنا وەلاتپارێزان ھێژ ژی ب وی ئاوایی بەردوامە. ئیجار چ دکن و دکرن؟
کەسێن زیرەک و ژێھاتی دگرتن، تەعدا و زۆر ل وان دکرن دا کو ببن زلامێن وان. ھەلبەت د ڤی واری دە ژی ب سەر کەتن. ئیجار یێن دبوون زلامێن وان، دشاندن ئەورۆپا دا کو د دەرحەقێ خەبات و چالاکیێن ل ور ژی ئاگاھداریێن باش فێر ببن.
ھێژ ژی ئەڤ میتۆد ئانگۆ گرتنا کەسان بەردەوامە. نھا ژی چالاکڤانێن زیرەک و ژێھاتی ددن گرتن. ل ور پەروەردە دکن. گەلەک ژ وان داخوازا دەولەتێ قەبوول دکن. دەولەت ب شەرتێ ئەو ل ئەورۆپا خزمەتا وان بکە، دەردخن دەرڤە. گەلەک ژ وان ژی، خوە وەکە ئالیگرێن پەکەکێ دیار دکن دا کو زوو ب زوو نەیێن ناسکرن.
ل ئەورۆپا و ب تایبەتی ل سوێد کەسێن وەھا گەلەک هەنە. گەلەک ژ وان د مالێن مە دە نە. گەلەک د شین و شاھیێن کوردان دەنە. گەلەک ژ کەسێن وەھا، دبن یێن ھەری چالاکڤان دا کو شکا تشتەکی ل سەر وان نەمینە.
ھلوەشاندنا پارتی و رێخستنێن مە. نەیەکبوون و ب ھەڤرە کارکرنا وان بێتر کەسێن وەھا دبن ئاستەنگ کو یەکرێزیا پارتی و رێخستنێن کوردستانێ پێک نەیێ. ئەڤ ژی وەکە ئەرکەکی دەولەتێ دابوو وان، ب جھ تینن. (وێ بدۆمە)
