د سالێن 90 دە هەیانی نها د رۆژهلاتا ناڤین دە پێڤاژۆیا هلوەشاندن و ئاڤابوونێ د ناڤا هەڤ دا ب رێڤە دچە، ڤێ کریزێ ژ بۆی کوردان هەم فرسەند و هەم ژی خەتەری چێکر، ڤێ قۆناغا کریزێ کو ناڤەندا وێ ئیراق بوو هشت کو باشوورێ کوردستانێ ببە خوەدی ئاڤاهیەک فەدەرالی، قۆناغا دویەمین کو ناڤەندا وێ سووریە بوو د سالا 2012 دە دەست پێ کر، نها ناڤەندا نیقاشێ ئەڤە کو دێ قۆناغا دویەمین ژ بۆی کوردان چ بینە.

کۆنفەرانسا کوردێن رۆژئاڤا و بەندەواریێن رەئال

دەما کو ئەڤ رستە دهاتن نڤیساندن کۆنفەرانسا یەکیتیا کوردان ل رۆژئاڤا هێژان دەست پێ نەکربوو، و ئەڤ کۆنفەرانس نە ب تەنێ ژ بۆی کوردێن رۆژئاڤا بەلکو ژ بۆی گشت کوردان دبە کۆنفەرانسەکە دیارکەر، ژ ئالیێ عاتفی دە چەند بەندەواریێن مە زێدە بن ژی، لێ د بەندەواریێن حەقیقی دە ئەم نکارین داخوازێن پۆپولەر و پرۆپاگاندایی دەینن پێشبەری خوە. ئارمانج و بریار دڤێت ل سەر رەئال بەر ب چاڤ بە، ئەڤ کۆنفەرانس دکارە ببە بنەمایەک ژ بۆی کۆنگرا نەتەوی کو ژ بۆی هەر چار پەرچەیێن کوردستانێ چێببە، لێ بەلێ ئەرکا وێ یا ئەساسی ئەڤە کو ژ بۆی لێگەرینێن یەکیتیا ئەنەکەسێ و پەیەدێ رێڤەکرنەکێ چێکە، هەر دو بزاڤ ژ ئالیێ رێکخستنی و ستراتیژی و فکری دە پڕ ژ هەڤ جودانە، نها ژی ژ بەر زرووفا پرەنسیبێن هەڤبەش ژ بۆی خوە داتینن.

ئەنەکەسە ژ دەستپێکا پێڤاژۆیا سووریێ دە ل جیهەکی راست سەکنیبوو. ژ بۆی رەژێما ئەسەد نەبوو پشتگر، هیزەکا ئەنەکەسێ یا عەسکەری هەیە، لێ رێکخستن و ئینزیباتا وێ یا پارتیتیێ زەعیفە، ب پشتگریا سەرۆک بارزانی ب ڤی ئاوایێ نها خوە ل سەر لنگان هشتیە، ئیتیهاما پەکەکێ یا کو ئەنەکەسێ ب ئیخانەتێ سووچبار دکە ت راستی ژ بۆی تونە.

پەیەدە ژی ئاڤاهیەکە ڤەقەتیایی یا پەکەکێ بوو کو د سالا 2013 دە هاتبوو ئاڤاکرن. پەکەکە د دەستپێکا پێڤاژۆیا سووریێ دە لگەل ئەسەد و ئیرانێ ب جی بووبوو، و ب رەنگەکی سرووشتی پەیەدێ ژی لگەل پەکەکێ جی گرت، لێ دەما ئامەریکا و دەولەتێن رۆژئاڤا تەڤلی پێڤاژۆیێ بوون، کراسێ رەژێما سووریێ هێدی هێدی ل سەر وان چرییا، واتە هەرچەند پەیەدەیا پێشبەری مە ب دەستێ پەکەکێ ژی هاتبە دامەزراندن، لێ بەلێ ب دەستێ ئامەریکایێ و شەرت و مەرجێن هەیی بەرێ وێ هات گوهەرین. لێ بەلێ دیسا ژی ژ 100 جیهان ڤە ب پەکەکێ ڤە گرێدایی یە، لێ ئەم نکارن هیزا وێ یا لەشکری و دیسپلینا وێ یا رێخستنی بەرچاڤ وەرنەگرن.

وەکە کو ئەم دبینن ئەنەکەسە ل جیهەکێ راست راوەستیایە، لێ بەلێ نیزام سست و کێمە، پەیەدە ل جیهەکی شاش راوەستیایە، لێ نیزام و دیسپلینەک خورت هەیە.

پشتی هلوەشاندنا رەژێما ئەسەد، سەرۆک بارزانی و هێزێن رۆژئاڤا زەندێن خوە هلدانە ژ بۆی کو ڤان دو هیزان د خالەکا هەڤبەش دە کۆم بکن، واتە د کۆنفرانسێ دە ژ ئیرادەیا هەر دو ئالیان زێدەتر ئیرادەیا دەرڤە زەخت ل سەر وان کریە، کادرۆیێن پەکەکێ یێن وەکە ئالدار خەلیل کو د ناڤا پەیەدێ دە نە، ئەگەر ب وان بوویا کۆنفرانسەکا وەها چێنەدبوو، و روویێن ب ڤی ئاوا د نیقاشین کۆنفرانسێ دە زێدە دیار نەبوون، واتە ئەڤ کۆنفرانس نە تەنێ ل هەمبەرا داگیرکەران، د ناڤا کوردان ژی هندەک دەردۆرێن کو مارژینال و بەرتەنگن، ل هەمبەری وان ژی چێبوویە. دڤێت ئەم ڤان حەقیقەتا ببین و مە ئەڤ بەندەواری نەبە کو ئەڤ کۆنفەرانس ئێدی دێ ببە داویا ناکۆکیێن د نێڤبەرا ڤان دو هێزان دە، ژ بەر ڤێ یەکێ ژی دڤێت ئەم بەندەواریا خوە ل سەر سێ خالان ئاڤا بکن:

• دڤێت رۆژئاڤا ژ بێ ناڤ بوون و بێ ناسنامەبوونێ رزگار ببە.

دڤێت رۆژئاڤا ناڤێ خوە راست دەینە، شوونا تێگەهێن شاش و بێ ناسنامە یێن وەکە باکورێ رۆژئاڤایێ سووریێ حەقیقەتا کورد و کوردستانی ئەشکەرە دەینە هۆلێ، ل دەما دەرباسبوویی ژ بەر سەدەمێن گۆتنێن ئیدۆلۆژیک یێن ب گومان یێن عەڤدللا ئۆجالان و ژ بەر ئاژاندایێن تاری یێن پەکەکێ ناڤێ رۆژئاڤا نەهات بکارئانین. و رەوشەکا وەها چێبوو کو سەرۆکێ گرووپا هەدەپێ ئەحمەد یلدرم د سالا 2017 دە رۆژنامەڤانێن کو ناڤێ رۆژئاڤا بکار ئانین و پرس ژی وی کرین، ژ وان رە گۆت: “نابە ئێدی ناڤێ رۆژئاڤا بکار بینن، ئەڤ دەر باکورێ سووریێ یە.” ئێدی ئەڤ کۆنفەرانس دڤێت خوە ژ ڤێ بێ ناڤ بوونێ خەلاس بکە، دەما ناڤێ خوە راست دەینی دێ داخوازا خوە ژی راست بەیان بکی.

• مۆدێلا کانتۆنان مژوولبوونەک بوو، ئێدی دڤێت فەدەرالیزم وەرە خوەستن.

هندەک دەردۆر دخوازن دەستکەفتیێن رۆژئاڤا وەک دەستکەفتیێن پەکەکێ دەینن پێشبەری مە. ئەڤ نەرین نەراستە، د دەستکەفتیێن رۆژئاڤا دە کەدا شەرڤانێن پەکەکێ هەبە ژی رەوشا رۆژئاڤا ب رەوشەکا ناڤنەتەوی ڤە گرێدایی یە، پەکەکێ ژ سالا 2011 پێڤە خوەست ستاتۆیا سووریێ بپارێزە، و ژ بەر وێ یەکێ ژی ب دەهان شێوازێن جانبازیێ خوەستن ریگریێ ل داخوازیێن کورد و کوردستانی بکن، باش تێ زانین کو دوران کالکان د دەما خوە دە گۆتبوو: “دەما ئەم دبێژن کورد ل دونیایێ بارزانی تێ بیرا هەر کەسی، بلا ئەم ل رۆژئاڤا زێدە گۆتنا کورد بکار نەئینین.”

ئەڤە 13 سالن نیزاما خوەسەریا دەمۆکراتیک و کانتۆن ل رۆژئاڤا تێ بکارئانین، ئەڤ یەک ب پێویستیا پەکەکێ یا بێ ستراتەژی هشتنا رۆژئاڤا ڤە گرێداییە، ئەڤ مۆدێلا دەم درێژ نەکاری دەستکەفتێن کوردان بکە وەکە سازیەکێ، رێڤەبەرییا پەیەدێ ژی ئێدی ئەشکەرە دبیژە داخوازا فەدرالیزمێ دکین، لێ نابە ژ بیرا مە بچە کو ئەڤ 13 سالن ب کوردان دایی وەنداکرن. ژ بۆی پێشەرۆژا رۆژئاڤا چارەسەرییا هەری حەقیقی ئەڤە کو داخوازا فەدرالیزمێ وەرە پێش، فەدرالیزم هەم ئەولەهیەکا دەستووری و هەم مخاتەبیەکا هەرێمی و هەم ناڤنەتەوی ژ بۆی رۆژئاڤا ددە چێکرن، ئاڤاهیێن فەدرال دێ بهێلن کو کورد د ناڤا پێڤاژۆیا ئاژوەگێریێ دە خوە بپارێزن و ژ بۆی پێشەرۆژێ ژی خوە حازر بکن.

• شوونا هەڤرکیێ هاریکاری، شوونا رەشکرنێ باوەری دڤێت وەرە ئاڤاکرن.

پۆلیتیکایا رەشکرنا حەرەکەتا بارزانی ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە هێژان بەردەوامە، د ناڤبەرا پەیەدێ و ئەنەکەسێ دە هەڤکاریەکا راست نەیێ ئاڤاکرن، یەکرێزی ب جی نابە. نابە ئالیەک ببێژە ئەم خوەدی هەر تشتین، شوونا ڤێ هەڤکاری و باوەری دڤێت وەرە سازکرن، هەڤرکییا سیاسی تشتەکی جودایە، پێنگاڤێن گوهەرتنا قەدەرا کوردان تشتکی جودایە، ئەڤ کۆنفەرانس پێویست بوو بەری 2013 هاتبا سازکرن، ئەگەر د سالا 2013 دە رێکەفتنا هەولێر و دهۆکێ هاتبا جیبجیکرن ئەنجام نها جودا بوو، بە داخەوە پەکەکێ هەموو ئالی سەختە کرن و رێیا هەڤگرتنێ قەپات کر.

ژ وێ شووندە یا راست ئەڤە کو رۆژئاڤا ب خوە قەدەرا خوە دیار بکە، نابە رۆژئاڤا ببە قوربان ژ بۆی پەرچەیەک دن یا کوردستانێ یان ژی ژ بۆی پارتیەکێ. ژ بۆ ڤێ یەکێ، دڤێت پەکەکە بەری ھەر تشتی دەست ژ ئیدیعایێن ماف و خوەدیبوونا خوەیا ل سەر رۆژئاڤا بەردە. حەرەکەتا سیاسی یا بازرانی د نیزامێ فەدەرالی و کۆنفەدرالی دە کەڤنەشۆپیەکا کەڤن هەیە، هێشتا دەستپێکا سەدسالێ 20 دە چارەسەریەکا فەدەراتیف دانیە هۆلێ، ب هەموو کێموکورتیێن خوە ڤە مۆدێلەکە کو هەر کەس دکارە ژێ سوود وەرگرە، ژ بە ڤێ یەکێ ژی دڤێت ئەم ببینن د خەتا رۆژئاڤا و هەولێرێ دە هەڤکاری ژ بۆی کوردان دێ ئازادیێ بینە و هەمان دەمێ د دەمۆکراتیک بوونا رۆژهلاتا ناڤین دە دکارە هێڤیەکێ چیکە.

ئەنجام: خەتایێن کەڤن دڤێت راست وەرن تەحلیلکرن و پێشەرۆژەکا هەڤبەش وەرە ئاڤاکرن، ئەڤ کۆنفەرانس دڤێت بەریا 13 سالان چێبوویا لێ بەلێ هێژان ژی ئەم دکارین ڤێ پێڤاژۆیێ تەلافی بکن، دیارە کو ئاکتۆرین سیاسی یێن رۆژئاڤا ل سەر چارەسەریەکا فەدەرال هەڤبەشن، پێنگاڤەکا دەرەنگە لێ پڕ هێژایە، ئەڤ هەولدانە و ئەڤ کۆنفەرانسە ژ بۆی تەڤاهیا کوردان و تایبەت ژی ژ بۆی گەلێ رۆژئاڤا کو بەدەلەکە مەزن دای بلا پیرۆز بە، دلێ هەموو کوردان ل بەر بایێ ئازادییا رۆژئاڤا هینک دبە.