جاش یان ژی جەحش، ب وان کوردان تێ گۆتن یێن کو خوە و ولاتێ خوە دفرۆشن و لگەل داگیرکەران د یەک ئەنی دە دمینن و ئالیکاریا دژمنان دکن ژ بۆی زێدەتر داگیرکرنا وەلاتێ خوە. پێش نها جاش وەکە گرووپێن چەکدار تەڤ دگەرین و ب چەکێ خوە ل دژی هێزێن شۆرەشگەر یێن وەلاتێ خوە یێن کو ژ بۆی ئازادکرنا کوردستانێ خەبات دکرن، چالاکی ئەنجام ددان، لێ بەلێ جەحشێن نها وەکە گرووپێن سیاسی تەڤ دگەرن و د بن ناڤێ پارتیێن سیاسی یانژی رۆژنامەڤان یان چالاکاڤانێن سڤیل درێژیێ ب جەحشاتیا خوە ددن. ئەڤ پەیڤ د چاندا کوردان دە وەکە هەقارەت تێ بکارئانین و ژ وان کەسان رە تێ گۆتن کو خوە، وەلات و هەموەلاتیێن خوە ژ بۆی بەرژەوەندیێن خوە یێن شەخسی دفرۆشن دژمنان.
د نیڤا دویەمین یا سەدسالا 20ێ دە، کوردێن کو ئالیکارییا حکوومەتا ئیراقێ دکرن وەکە جاش هاتن ناساندن، هەژمارا وان ژی نە کێم بوو، ئەڤ جەحشە ب هێسانی دهاتن ناسکرن، چەک د دەستێ وان دە بوو و ب ئەشکەرەیی لگەل دەولەتێ کار دکرن، ڤان جەحشان بێی شەرم و فەدی جەحشاتیا خوە قەبوول دکر و ئەنجام ددا، لێ پشتی سەرهلدانا سالا 1991ێ ل باشوورێ کوردستانێ رەوش هات گوهەرتن، ئێدی جەحشێن باشوور ب هەموو ئاوایان هەول دان جەحشاتیا خوە د بن ماسکەیێن جودا دا ڤەشیرن. هەر ئەڤ ژی کرن، کەسێن کو نها جەحشاتیا خوە ل باشوور بەردەوام دکن، هەول ددن د بن ماسکەیا پارتیێن سیاسی، رۆژنامەڤان، سیاسەتمەدار، چالاکڤانێن سڤیل و پەرلەمانتەریێ خوە ڤەدشیرن، لێ بەلێ کار و کریارێن وان روویێ وان یێ جەحشاتیێ د بن وێ ماسکەیێ دە ئەشکەرە دکە.
کریزا مووچەیان و کەتنا ماسکەیێن جەحشان
پشتی ژناڤچوونا رەژێما بەعس د سالا 2003یێ دە، دەولەتا ئیراقێ و رەژێما شیعی عەینی رەژێما سەدام و یێن بەری سەدام ژی نەکاری قەبوول بکە کو کورد ل ئیراقێ نە بندەستن و نەکاری ڤێ یەکێ حەزم بکە و خوەست وەکە داگیرکەرەکێ وەرە و لسەر ئەردێ کوردستانێ روونە. رەژێما شیعە یا ئیراقێ د سالا 2014ێ دە بودجە و مووچەیێ کارمەندێن باشوورێ کوردستانی بڕی. تەڤی کو دەولەتا نها یا ئیراقێ ژی دخوەست ب رێیا لەشکری کوردستانێ داگیر بکە، لێ بەلێ رەوشا هەیی رێ ب وان نەدا وەکە رەژێمێن بەرێ ب چەک ل دژی کوردان بسەکنە، ب نەچاری رێیێن سیاسی و ئابۆری گرتن بەر خوە، هەرچەند د سالا 2017 دە خوەست ب چەک باشوور داگیر بکە، لێ نەکاری.
کریزا مووچەیان وەکە دارەکی د دەستێ ئیراقێ دەیە کو ل دژی باشوورێ کوردستانێ بکار تینە، تەڤی کو جەحشێن ئیراقێ دزانن مووچە نە ژ هەولێرێ بەلکو ژ بەغدایێ تێن، و بەغدا وەک شەرەکی تایبەت هەر مەهێ ڤێ مژارێ ل دژی کوردان بکارتینە و دخوازە ئەڤ یەک هەموو هەیڤێ رۆژەڤا کوردان بە کا گەلۆ مووچە دێ وەرە یان نا و ب ڤێ یەکێ هەموەلاتیێن هەرێما کوردستانێ ب برچیبوونێ تەربیە بکە و وان ل دژی حکوومەتا هەولێرێ دەرخینە و ئیرادەیا سیاسی یا ل باشوور تەسلیم بگرە، لێ بەلێ جەحشێن باشوور ل دژی حکوومەتا ئیراقێ چ هەلوەستەکێ وەرناگرن، نە ب تەنێ هەلوەست وەرناگرن، ب بەرداوامی ب هەولەست و داخویانیێن خوە هێنجەتان ژ بۆی ڤی کارێ حکوومەتا شیعە یا ئیراقێ تینن و بەرپرس و حکوومەتا هەرێما کوردستانێ وەکە ئالیێ سووچبار دەستنیشان دکن.
پڕانییا سیاسی و پەرلەمانتەرێن قاشۆ ل باشوورێ کوردستانێ خوە ب ئۆپۆزسیۆن ددن ناساندن، د ئەساس دە جەحشێن دەولەتا داگیرکەر یا ئیراقێ نە. جەحشاتیا ڤان کەسان ب داخویانی و کارێن وان یێن رۆژانە ب شێوەیەکی زەلال دکەڤە بەر چاڤێن هەر کەسێ، لێ بەلێ ئەڤ جەحشانە د بن ماسکەیێن جودا دە دخوازن ڤێ جەحشاتیا خوە ڤەشێرن.
ئەڤ جەحش دەما ب بەرپرسەک حکوومەتا ئیراقێ رە دجڤن، وی بەرپرسی ب “برێز” ب ناڤ دکن، وەکە کۆلەیەکی گوهداریا ئاخافتنێن وی دکن، سەرێ خوە شۆر دکن و نکارن یەک پەیڤا نە ب دلێ وی بەرپرسی ببێژن، لێ بەلێ ب ت ئاوا ب بەرپرسێن حکوومەتا هەرێمێ رە ناجڤن، دەما د مەدیایێ دە ژی باسی بەرپرسەکی حکوومەتا هەرێمێ دکن ب ئاوایەکی پڕ بێ ئەدەب دئاخڤن، ت باشیەکە حکوومەتا هەرێمێ نابینن، لێ بەلێ خرابیێن حکوومەتا ئیراقێ ژی وەکە باشی دبینن.
بانگا پەدەکێ یا ژ بۆی جڤینا ئالیێن کوردی و نەئامادەبوونا جەحشان ب هنجەتێن نە د رێ دە
هەری داوی حکوومەتا ئیراقێ ب نڤیسارەکە فەرمی حکوومەتا هەرێما کوردستانێ ئاگاهدار کر کو ئەو نەما بکاربن مووچەیێن مەها 5 یا ئیسال ژ بۆی هەرێما کوردستانێ بشینن، ئەڤ یەک ژی ب هێنجەتا کو بەهرا حکوومەتا هەرێمێ د بودجەیێ دە ب داوی بوویە، حکوومەتا هەرێمێ هەر د زوو دە ب داخویانیەکێ ئەڤ کارێ ئیراقێ رەدکر و ب داتایێن فەرمی بەرسڤا وان دا، پشترە پەدەکێ بانگ ل هێزێن سیاسی یێن هەرێما کوردستانێ کر کو ژ بۆی جڤینەکە ئاوارتە و دەربرینا نەرازیبوونا خوە ل هەمبەر ئیراقێ ل مەقەرێ پەدەکێ یێ ل پیرمام ئامادە ببن، لێ بەلێ دیسا وەکە هەر جار ب هێنجەتا کو دڤێت ئالیێن سیاسی ل پەرلەمانێ کوردستانێ بجڤن و بریارێ بدن ئەڤ بانگا پەدەکێ قەبوول نەکرن و ئامادە نەبوون.
هێنجەتا ڤان جەحشان نە د رێ دە یە، ژ بەر کو ئەو ب خوە ژی باش دزانن د پەرلەمانتۆیا کوردستانێ دە ئەو نکارن بریارەکە ئێکلاکەر بدن، ژ بەر کو ئەڤ نە پرسەکە یاساییە بەلکو پرسەکە سیاسییە و دڤێت ب رێیێن سیاسی وەرە چارەسەرکرن. ئەڤ هێنجەتا وان ب تەنێ ژ بۆی ڤێ یەکێ یە کو رەواتیێ ب هەلوەستا خوە یا جەحشتیێ بدن، گەر نە ولو بە ژ کەرەما خوە ژ دەرڤەی پەدەکێ و یەنەکێ بلا ئەو هیز هەلوەستەک توند ل دژی داگیرکەران نیشان بدن، لێ ئەڤ یەک ت جاری پێک نایێ، ئەو ب تەنێ دکارن ل دژی کورد و کوردستانێ هەولەستێن توند و ئاخاڤتنێن نە لاییق نیشان بدن و بکن.
ئەڤ سیاسەتا ئیراقێ سیاسەتەکە داگیرکەرە و جەحشێن کورد ژی زەندێن خوە راکرنە کو ڤێ سیاسەتا ل دژی کوردان ڤەشێرن.
ئیراق پەترۆلا کوردان و هەموو سامانێن کوردان پێشکیشی وەلات و شیرکەتان دکە. بەس ژ بەر کو کورد مافێ خوە یێ نەتەوی بکار نەینن پەترۆلا کەرکووکێ فرۆت شیرکەتا بریتش پەترۆل یا ئینگلیزان. پەترۆلا خانەقینێ فرۆت شیرکەتەکە چینی. رێ ل بەر هناردەکرنا پەترۆلا هەرێما کوردستانێ گرت، لێ ت یەک ژ وان ئالیێن قاشۆ کورد و کوردستانی نە و دخوازن هەر تشت ل گۆر یاسایێ برێڤە بچە دەنگ نەکر، ت داخویانیەک ل دژی ئیراقێ نەدان، بەرەڤاژی هەر رۆژ ل دژی حکوومەتا هەرێمێ داخویانیان ددن و هەر تشێ ب سووچا حکوومەتا هەرێمێ دزانن، جەحشێن نها عەینەن وەک جەحشێن بەرێ دخوازن ناسنامەیا دگیرکەریا ئیراقێ ڤەشێرن.
مەدیایا ڤان ئالیێن جەحش ژ بۆی رەواکرنا کریارێن دەولەتا ئیراقێ کار دکە، نووچەیان چێدکە کو حکوومەتا هەولێرێ، پێشمەرگەیان و بارزانیان بچووک بخینە، ئیراق مووچەیێ کوردستانێ ناشینە، مەدیایا ڤان جەحشان مانشەتان دهاڤێژە و دبێژە بارزانی مووچەیان نادن. مووچە تێ، ڤێ جارێ ژی دبێژن حکوومەتا ئیراقێ مووچەیێن کوردستانێ شاندن. ئەڤ وەفاداریەکا مینا وەفاداریا کووچکانە، ئەرکێ ڤێ مەدیایێ ئەڤە کو ل قەیرانا رۆژهلاتا ناڤین دە ژ بۆی ئیراق ل دژی کوردان سەرکەفتنێ ب دەست بخینە، ئالیکاریا وێ بکە.
ب کورتاسی، ت جوداهی د نێڤبەرا جەحشێن بەرێ و یێن نها دە تونەیە، جوداهیا هەیی ب تەنێ ئەڤە کو جەحشێن نها ماسکەیان ل بەر خوە دکن و روویێ خوە ڤەدشێرن، لێ ت ماسکە نکارن روویێ رەشێ جەحشان ڤەشیرن، و ت گومان تونەیە، ئیرۆ نە سبە وێ تەقەس گەلێ کورد حەسابێ ژ ڤان جەحشان بخوازە.
