دەستوورێ بنگەهین یێ ترکیێ: ئێكه‌تییا کۆمارێ یان ئینکارا هەبوونێ یه؟
سمكۆ عه‌بدولعه‌زیز
مادده‌یا ئێكێ ژ ده‌ستوورێ تركیه‌یێ دبێژیت: «دەولەتا ترکیێ کۆمارەکا ئێكانه و نەپارچەکرییە، پایتەختێ وێ ژی ئەنقەرەیە».
ب ڤی ره‌نگی مادده‌یا ئێكێ یا دەستوورێ بنگەهین یێ تركیێ دەست پێ دکەت، کو ئێكه‌تیێ وەک پرەنسیبەکێ بێی گوهۆرین رادگه‌هینیت، نە وەک تێگەهەکێ سیاسی لێ وەک “پیرۆزیەکا نەتەوەیی” کو گومانێ، پڕره‌نگی و پڕنه‌ته‌وه‌ییێ یان ژی هه‌لوەشاندنێ قەبوول ناکەت.
لێ ل ڤێرێ ئێكه‌تی دهێته چ واتایێ؟
ما ئەو ده‌ربرینه‌كه سەروەریێ، یان ژی فۆرمەکە ژ بۆ گرتنا دەرگه‌هی ل بەر هەمی جورێن جوداهییێن چاندی و نەتەوەیی؟
ئه‌رێ کوردەک دشێت خوە وەکی بەشەک ژ ڤێ ئێكه‌تیێ حساب بكه‌ت، یان ئەو تنێ “وەلاتیەکێ تەسادوفی” یە کو ژێ دهێته خواستن کو بێدەنگ بمینیت دا کو ب جوداخوازییێ نه‌هێته تاوانبار کرن؟
ئێكه‌تییا کۆماری وەک تێگەهەکێ ده‌ستهلاتداری نە پەیمانی
ئێكه‌تی د سیستەمێن دیمۆکرات دا ژ “رێككه‌فتنه‌كا ئازاد” د ناڤبەرا گەلێن جودا یێن کو كیانێ دەولەتێ پێک دئینن دەردکەڤیت، نە ژ حه‌لاندنا ب زۆری د ناڤ ئێك نەتەوەیێ دا.
لێ مادده‌یا ئێكێ ژ دەستوورێ بنگەهین یێ تركیێ، دەولەتێ وەکی تشتەکێ تەمام کو د ئەزەل دا هەیە دبینیت، هه‌ر وه‌كی کو ئەو “هەبوونەکا ئیلاهی” بیت کو مافێ چ پێکهاتەیەکێ نینه کو وێ راستڤه‌بكه‌ت.
ئەڤ ماددە پێناسەیەکا دەولەتێ نینە، لێ نیشانا ئێك دەستهلاتداریێ یه کو ژ پڕرەنگیێ دترسیت.
ئێكه‌تی ل ڤێرێ نە رێككه‌فتنه‌كا ب دلخوازییە، لێ قەیدەکا زمانی و دەستوورییە کو پشتی شەرێن مەزن یێن ناسنامەیێ هاتیە فەرزکرن و د سەردەما پشتی-ئۆسمانی دا هاتیە فۆرمولەکرن، دەما کو مسته‌فا کەمالی هەول دای کو نەتەوەیەکا پاقژ ژ خرابەیێن ئیمبراتۆرییا ئۆسمانی بئافرینیت… له‌وما ژی نەتەوەیەک ب رێیا ئینکارێ ئافراند، نە ب رێیا پڕرەنگیێ.
کورد د “ئێك کۆمارێ” دا: نه وەلاتی نه
کورد چه‌وا هەست بکەت وەختێ کو ژ وی بهێته خواستن کو ببیته ئەندامێ دەولەتەکێ کو ژ بەندێ ئێكێ راگه‌هاندیه كو ئەو “ئێك” کۆمارە؟
ما ئەو دێ هەست کەت کو ئەڤ ئێكه‌تییه دێ زمان، چاند، بیر و باروه‌ر، بەرخوەدان و نەخشەیا وی یا دیرۆکی هه‌مبێز كه‌ت؟
یان ژی ئەو دێ هەست كه‌ت کو ئەو “ئێكه‌تییا ناسنامەیا ترکی” یە، کو ب ناڤێ مۆدەێرنیه‌تێ ل سەر وی هاتیە فەرز کرن؟
د دەولەتا ترک دا، کورد نە بەشەکن ژ رێككه‌فتنا کۆمارێ، لێ هەبوونەکا پاشگوهـ کرینە، هندی کو ئەو د بێ ده‌نگ بن، یان ژی وەکی رامانوەرێ ئالمان كارل سمێث گۆتی:
“یێ کو ژ لایێ دەولەتێ ڤە وەکی دۆست نه‌هێته دەستنیشانکرن، بێ گومان دژمنە.”
کورد نە دژمنە، لێ مادده‌یا 1ێ ژ دەستوورێ بنگەهین وی دکەته دژمن، ژ بەر کو ئەو دەرگه‌هی ل بەر چ نه‌رینه‌كا دی دەربارەی “وەلاتی” ڤەناکەت.
رەخنەیا فەلسەفی: “ئێكه‌تی” رەواتیا خوە ژ چ وه‌ردگریت؟
ژ لایێ فەلسەفی ڤە، رەواتی نە ل سەر هێزێ، لێ ل سەر ناسکرنێ دهێته ئاڤاکرن، وەکی هیگەل گۆتی.
ئێكه‌تی بتنێ یا پیرۆز نینە، لێ د شیانێن خۆ دا یا پیرۆزى ده‌مێ پڕرەنگیێ بێیی ئینکار قه‌بوول بكه‌ت.
لێ گاڤا کو ئێكه‌تی بۆ باوه‌ریه‌كا نه‌ته‌وه‌په‌رست دهێته گوهارتن، ئەو دبیته ئاموورەکێ زلمێ، نە فۆرمەک ژ بۆ پێكهاتنێ.
مادده‌یا 1ێ یا دەستوورێ بنگەهین یێ تركیێ دەولەتێ دكه‌ته بۆتەکێ ناسنامەیێ، نە رێككه‌فتنا مه‌ده‌نی.
کوردێ کو نه‌هێته د ناڤ ڤێ رێككه‌فتنێ دا ژی، ژێ دهێته خوەستن کو سۆند ژێیاتیێ بۆ ده‌وله‌تێ بخۆت… ئانكو خۆ ئینکار بکەت، هەگەر نە، دێ ب خیانەتێ هێته تاوانبارکرن.
ئۆجالان و خەیالا دەرباسکرنا دەولەتا نەتەوەیی
عه‌بدوللا ئۆجالان هەول دده‌ت کو ڤێ هەڤکێشەیێ ب رێیا تێزا “نەتەوەیا دیمۆکراتیک” دەرباس بکەت. ئەو دەولەتا نەتەوەیی ب خۆ وەکی رامانەکا تێکچوویی دبینیت کو دڤێت بهێته هه‌لوەشاندن.
لێ رەخنە ل ڤێرێ یا پێدڤییە:
ئەم چه‌وا دشێین نەتەوەپەرەستیێ د دەولەتەکا نەتەوەیی دا کو خۆ وەکی دەستوورەک فەرز دکەت ژ ناڤ ببه‌ین؟
و ئەم چاوا داخواز دکه‌ین کو کورد ده‌ست ژ پرۆژەیێ خۆ یێ نەتەوەیی بەرده‌ن، د ده‌مه‌كی دا کو دەولەت هێشتا ژی ب هێزا ماددەیا 1ێ یا دهێته برێڤه‌برن، ئه‌و ژی کۆمارەک “ئێكانه” یا كو نه‌شێت پڕرەنگیێ قه‌بوول بكه‌ت؟
پێشنیارا ئۆجالان ڤێ راستیێ پاشگوهـ دکەت کو کوردان هێشتا پرۆژەیێ خۆ یێ نەتەوەیی ب دەست نەئێخستینە و هەتا وەکی ملله‌ت ژی نەهاتینە ناس کرن. ژ بەر ڤێ ئێكێ چه‌وا ژ وان بهێته خواستن کو ژ نەتەوەپەرەستیێ دەرباس ببن، د دەمەکی دا هێشتا چ مافێن نەتەوەیی ب وان نه‌هاتنه دان؟
ئەڤه گاڤەکا فەلسەفی یا نەئەخلاقییە کو ئینکارکرنێ سه‌ر و ژ و نوی چێدکەت، ل شوونا کو وێ چارەسەر بکەت.
بەر ب ئێكه‌تیه‌كا ب رێككه‌فتن، نە ئایدۆلۆژی
دا كو کورد خۆ وەکی بەشەک ژ دەولەتێ حەساب بکه‌ن، دڤێت “ئێكه‌تییا کۆماری” ژ ناسکرنێ دەرکەڤیت، نە ژ فەرمانەکا سه‌پاندی.
ئەڤ ئێكه پێدڤی دكه‌ت:
ئێكه‌تیێ وەکی “مه‌یدانه‌كا سیاسی یا مه‌ده‌نی” سه‌ر و ژ نوی بهێته پێناسه‌كرن.
ناسکرنا کوردان وەکی ملله‌ته‌كێ خودان ماف.
راستڤه‌كرنا دەستووری ل سەر بنگەهێ رێككه‌فتنێن لۆژیكی، نە ئایدۆلۆژی و نەتەوەپەرەست.
ئێكه‌تییا راسته‌قینه نه ل سەر دەستەسەرکرنێ، لێ ل سەر پڕرەنگییێ ئاڤا دبیت.
ئەنجام: ئێكه‌تییه‌ك کو تە ناس نەکەت، ئێكه‌تییه‌كا ل دژی تەیە.
مادەیا 1ێ، د فۆرما خۆ یا نها دا، نە داخوازیه‌كه ژ بۆ ئێكه‌تیێ، لێ بەردەوامیا ئینکارێ یە.
هەر گۆتارەکا کو پرسا نەتەوەیی ب ناڤێ “سەردەمەکێ نوو” بێیی ناسکرنێ پاشگوهـ دکەت، هەڤکارا خرابیێ یە.
کورد نە جوداخوازن دەما کو چارەسەرییا پرره‌نگیێ د ده‌وله‌تێ دا دخوازن.
لێ، دەستوور جوداخوازە ژ بەر کو ئەو هزرا پڕەنگیێ د ئێكه‌تیێ دا رەد دکەت.
