سمکۆ عەبدولعەزیز

پراگماتییا ئوجه‌لان:

جەمیل بایک وسا خویا دکە کو دارێشتنا پێڤاژۆیا دانینا چەکان ژ ئالیێ ئۆجالان ڤە دبە دەستپێکا پرۆسەیا سیاسی، ڤێ پرۆسەیا سیاسی ب کارەکی مۆعجیزە و دەرباسکرنا مەنتقێ شۆرەش و بزاڤێن شۆرەشگەری یێن جیهانێ ددە ناساندن. لێ بەلێ، دەما مرۆڤ خاندنەکە فەلسەفی و دیرۆکی ددە ڤێ پرۆسەیێ، خویا دبە کو ناکۆکیێن بنەرەتی د ڤێ پرۆسەیێ دە هەنە. یەک ژ ناکۆکیێن بنەرەتی ئەڤە کو دەما شۆرەشەک دەست ژ هێزا خوە یا بنەرەتی بەرددە، پێش کو پشتراست ببە ئاموورێن سیاسی یان دەستووری ب دەست ئانینە، ئەو بزاڤ نابە شۆرەشەکە ئازادیخواز، بەلکو دبە پرۆژەیەکی بێ بنەما و چارەنڤیسا مللەتەکێ دخە د دەستێ دەولەتەکە زۆردار دە.

د هزرا سیاسی یا کلاسیک دە، هەر د سەردەما ماکیاڤێلی هەیانی دگەهە ماکس فیبەر، تەکەزی ل سەر وێ یەکێ تێ کرن کو ئاموورێن سیاسی ب تەنا سەرێ خوە نابن ئاموورێن بێ ئالی، بەلکو بەشەکە سەرەکی نە ژ بۆی جیبجیکرنا ئارمانجێ.

چەک هلگرتن د بزاڤا ئازادیخواز یا کوردان دە نەبوویە جوانکاریەک کو تاکێ کورد د رێخستنەکە سیاسی دە بکار بینە، بەلکو هەرتم کوردان چەک هلگرتنە ژ بۆی گارانتی کرنا مافێن خوە ل هەمبەر داگیرکەرێن کوردستانێ و هەرتم ب ڤێ یەکێ دژمنێن خوە ئانینە وێ ئاستێ کو ب نەچاری دانپێدانێ ب مافێن گەلێ کورد بکە، دەما ئەز ڤێ یەکێ دبێژم ب وێ واتەیێ نایێ کو ئەز پشتگیریا هلگرتنا چەکی دکم، بەلکو بەرەڤاژی ڤێ یەکێ ئەز دفکرم، لێ ژ بەر کو چ داگیرکەرەکی کوردستانێ باوەری ب دەمۆکراسی و داوەریێ تونەیە هلگرتنا چەک کارەکی دروستە  رووبروو بوونا دژمنێن شۆفینی و رەگەزپەرەست، لۆما هەر ژ دەستپێکێ یان نابە چەک وەرە هلگرتن یانژی گەر هاتە هلگرتن و بکارئانین وێ دەمێ دانینا چەکان بێی بدەستخستنا هەڤسەنگیێ یان وەرگرتن و دانپێدانا ب مافێن نەتەوی دبە خوەکوژی و تەسلیمبوون. د ڤێ دەربارێ دە هیگل دبێژە، “ژ دەستدانا ئاموورێن سیاسی پێش بدەستخستنا ئارمانجان دبە ئاشتیەک ساختە لگەل دۆرهێلێ.”

ئاشتییا ساختە ئەو ئاشتییە یا کو تێ راگهاندن بێی کو ئازادی وەرە بدەستخستن، دیرۆکا شۆرەشگەران باسترین شاهدە ژ بۆی ڤێ یەکێ:

ڤیەتنامیان دەست ژ چەکێن خوە بەرنەدان هەیا کو ب سەر ئامەریکا و فرەنسا بسەر کەتی.

جەزائیرییان چەکێ خوە پاراستن هەیا رێکەفتنا ئیفیان ئیمزە کری.

باشوورێ ئەفریقایێ دەست ژ چەکان بەرنەدا هەیا کو کارین گوهەرینا د دەستوورا بنگەهین دە بکن دەربارا جودابوونا رەگەزپەرەستیێ.

لەشکەرێ کۆمارا ئیرلەندایێ دەست ژ چەکان بەرنەدا هەیا کو رێکەفتنا ئەینیا پیرۆز نەهاتیە ئیمزەکرن.

هەرتم هلگرتنا چەکان ژ ئالیێ هێزێن شۆرەشگەر ژ بۆی وێ یەکێ بوویە کو ببە گڤاشەک ل سەر داگیرکەران داکو ل گۆر رێکەفتنەکە دیار و ئەشکەرە دانپێدانێ ب مافێن وان بهێت کرن.

سەبارەت هلگرتن و دانینا چەکان ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە د هەر دو حالەتان دە ئەڤ رێخستن راستی شاشتیێ هاتیە.

دەما د سالێن هەشتیان دە بریارا هلگرتنا جەکان هاتی دایین و پەکەکێ خوە وەکە هێزەکە چەکدار دایی ناساندن، هەر د وێ دەمێ دە بەشا هەری زێدە یا سیاسیێن کورد هەم د ناڤا پەکەکێ دە و هەم ژی یێن ژ دەرڤەی پەکەکێ و د ناڤا هێزێن سیاسی یێن دن یێن کوردی و ترکیێ دە ل دژی هلگرتنا چەکان بوون، لێ بەلێ ئۆجالان ب تەنا سەرێ خوە بریارا هلگرتنا چەکان دا و گەلێ کورد خستنە د رەوشەکە پڕ مەترسی دە و ئەو رووبروویێ کوشتن، دەربەدەری و ژیانەکە سەخت کرن.

نها ژی دەما ئۆجالان بریارا رادەستکرنا چەکان ددە، بێی کو رێکەفتنەکە ئاشکەرا کربە ژ بۆی دانپیدانێ ب مافێن گەلێ کورد ژ ئالیێ ترکیەیێ ڤە، پرانیا گەریلایان و کەسوکارێن جانگۆرییان ل دژی چەک دانینێ نە، لێ بەلێ نکارین ب ئەشکەرەیی دەربرینێ ژ هزرا خوە بکن، ئەڤ ژی ژ بەر هەبوونا دیکتاتۆریەکە شۆفینیە د ناڤا ڤێ رخستنێ دە.

چەکدانینا گەریلایێن پەکەکێ د نها دە بێی کو دەولەتا ترک دەستوورا بنگەهین بگوهەرینە و دانپێدانێ ب مافێن گەلێ کورد بکە نە پێڤاژۆیا ئاشتیێ یە بەلکو وەکە ترک دبێژن “پێڤاژۆیا ترکیەیا بێی تورۆرە”، ئانکو چەکهلگرتێن کورد بوونە تەرۆریست نەک شۆرەشگەرێن خوەدی مافێن خوەزایی.

د ڤێ بریارا ئۆجالان دە ت پرۆژەیەکی ئاشتییا راستەقینە تونەیە، ئۆجالان بزاڤا چەکداری یا باکورێ کوردستانێ کر ئێخسیرێ دەولەتا ترک. مرۆڤ دکارە ناڤێ “پراگماتییا ئۆجالان” ل ڤێ پێڤاژۆیێ بکە.

پراگماتییا ئۆجالان، دانپیدانا بەروەخت کو شۆرەشەک دەست ژ ئاموورێن خوە یێن سیاسی بەرددە، ب تایبەتی ئاموورێن خوەپاریزیێ، بێی کو ت مافەکێ گارانتی بکە. ئەڤ پراگماتییا ئۆجالان پرسا کوردی دخە دناڤا مژومۆرانێ دە و دبە ئاموورێ ب‌یزبوونا دەولەتا نەتەوی یا ترکیەیێ.

دەست بەردەنا ژ چەکان پێش دەستڤەئانینا مافان دکەڤە خانەیا هشیارییا پڕ سەرئێش یا کو هیگل باس دکە.

هوشیارییا پڕ سەرئێش: ئەو هوشیارییە یا کو مافخواز هەول بدە کو دانپیدانێ ژ مەزنێ خوە وەربگرە و ت ئاموورێن گڤاشێ نەبن ل هەمبەر مەزنێ خوە.

پراگماتییا ئۆجالان ل شوونا وێ یەکێ کو شۆرەشێ بەر ب هێزەکە دەستهلاتدار ڤە ببە، هاتیە گوهەرتن بەر ب بزاڤەکە چاکسازیێ کو داخوازا نەرماتیێ ژ دژمنێ دکە.

ئەنجاما پراگماتییا ئۆجالانی ئەڤە کو رێیا ئازادییا نیشتیمانپەروەریێ گوهەرت و ڤەگوهەست بۆ پرۆژەیەکی بێی سەروەری د ناڤا دەولەتەکێ دە کو ئەڤ ب سەدان سالانە کورد ل دژی خەباتێ دکن، ژ بۆی ب دەست خستنا مافێن خوە یێن نەتەوی.