وەکی یەک ژ گاڤێن “پێڤاژۆیا” ڤەشارتی یا د ناڤبەرا پەکەکێ و دەولەتا ترک دە، دو بەرپرسێن میتێ رادەستی دەولەتا ترک ھاتن کرن. ئەڤ گاڤێن، کو ب دزی و بێدەنگی ڤە ژ رایا گشتی دھێن ئاڤێتن، جارنان رایا گشتی ژی دبھیزە.
پێڤاژۆیا د ناڤبەرا دەولەتا ترک و پەکەکێ دە هێژ ب تەڤاھی نەھاتبوو بناڤکرن. ل پارلامەنتۆیێ کۆمیسیۆنەک وەکی “کۆمیسیۆنا ھەڤگرتنا نەتەوەیی، براتی و دەمۆکراسیێ” ھاتە دامەزراندن. ئەڤ یەک بوو سەدەما کو پێڤاژۆ وەک یەکیتییا نەتەوەیی پێناسە ببە. لێبەلێ، پێڤاژۆ د دو ئالیان دە بەردەوام دکە: ئەشکەرە و ڤەشارتی. ژ ئالیەکی ڤە، گاڤ ل بەر چاڤێن رایا گشتی تێنە ئاڤێتن، ب گرانی ژ بۆ ئارامکرن و سەردابرنا گەل.
ژ ئالیێ دن ڤە ژی، گاڤ ب ڤەشارتی تێنە ئاڤێتن. دارکا مازی بەرێ نھا دۆسیایەک ل سەر ڤێ مژارێ ب سەرناڤێ “پەکەکێ ل مەتینا ب دزی ڤە چەکان رادەستی ئارتێشا ترک دکە” وەشاند. ل باشوورێ کوردستانێ، پەکەکێ ھندەک دەپۆ-مەخزەنێن چەکان و تونەل رادەستی دەولەتا ترک کرن، و د بەردێلا وێ دە، ئارتێش دھێلە کو گەریلایێن ل ور رەوانەیی دەڤرێن دن ببن. رادەستکرنا دو بەرپرسێن میتێ ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە گاڤەکا دنە کو پڕ ڤەشارتی ھاتیە ئاڤێتن.
ئەو ب بێدەنگی ھاتنە رادەستکرن
مژارا ھەر دو ئەندامێن میتێ ب بێدەنگیەکا مەزن ھاتە چارەسەرکرن. ل گۆری نووچەیێن بەلاڤبوویی، ئایدن گونەی، یەک ژ ڤان ھەر دو ئەندامێن میتێ، د سالا 2022 دە ژ بەر جەلتا دلی جانێ خوە ژ دەست دابوو. یێ دن د ئۆپەراسیۆنەکا میتێ دە ھاتە رادەستکرن. تام 8 سالان بەرێ، د 4ێ تەباخا 2014ێ دە، پەکەکێ ب ئاوایەکی گوماناوی ئەڤ ھەر دو ئەندامێن میتێ گرتبوون. و وەکە چەرخا فەلەکێ، رایا گشتی دیسا د رۆژەکا تەباخێ دە ھینبوو کو ئەڤ ھەر دو ئەندامێ میتێ پەکەکێ رادەستی ترکییێ کرنە.
(ب راستی تشتا بالکێش ئەوە کو ئیدیعایێن دبێژن ھەژمارا ئەندامێن میتێ یێن کو ژ ھێلا پەکەکێ ڤە ھاتنە گرتن 4ن. رۆنامەڤان و نڤیسکار تونجای ئۆزکان ژی گۆتبوو 4 ئەفسەرێن میتێ د دەستێ پەکەکێ دا نە. لێبەلێ، ژ بەر چ سەدەمەکێ تاری ئەم نزانین، پەکەکێ تەنێ ناسنامەیا دو ژ ئەفسەرێن میتێ ئاشکەرە کرن و دویێن دن وندا بوون.)
پر بالکێشە کو پەکەکێ، دەما کو دو بەرپرسێن میتێ گرتین ب دەف و زۆرنا ڤە بەلاڤ دکر و ب سالان ب دانپێدانێن ڤان ھەر دو بەرپرسان نووچە چێدکرن، لێ لسەر رادەستکرنا وان یەک نووچە ژی بەلاڤ نەکر. ب ھەمان ئاوایی، دەولەتێ ژی ب فەرمی چ ئاگاھی نە بەلاڤکرن. جارا دەسپێک، ئەندامەکی بەرێ یێ پارلەمەنتۆیێ بوویەر ل سەر مەدیایا جڤاکی پارڤە کر. پاشێ، نڤیسکار عەبدولقادر سەلڤی، کو کەسەکی نێزیکی ئاکەپێ یە، ل سەر ڤێ مژارێ گۆتارەک وەشاند. واتە د مژارەکا وھا گرینگ یا ھەر دو ئەندامێن پایەبلندیێن میتێ ھەر دو ئالی دەولەت-پەکەکە کەڕ و بێدەنگ بوون.
ئەڤ بوویەرەکا نە ئاسایی بوو؟
ئەو ھەر دو بەرپرسێن میتێ ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە ھاتن گرتن و ما دویف را بوونە ئیعتیرافکار؟
چیرۆکا چاوانیا دەستەسەرکرنا ھەر دو بەرپرسێن میتێ د دەستێ پەکەکێ دە مژارەک پر تارییە. ل گۆری ئیدیعایێن پەکەکێ، ھەر دو بەرپرسێن میتێ د سەرداگرتنەکا ل نێزیکی باژارۆکێ دوکانێ دە ھاتنە گرتن. پەکەکێ خوە دیمەنێن سەرداگرتنێ ژی وەشاندبون. لێ تشتا تراژدی کۆمێدی ئەو بوو کوو کەسێ سێیەم لگەل ئێندامێن میتێ ھاتی گرتن دۆستێ جەمیل بایک و مستەفا قاراسوو ئانگۆ مەلا مەھدی یێ گەڤەری بوو. کورێ محەمەدێ زاھر مەلا مەھدی د پێوەندییێن پەکەکێ-میتێ و ماددەیێن هشبەر دە کەسەکی تاری بوو. نە مەعقوولە کو ھەر دو بەرپرسێن میتێ بکارن بچن ھەرێمەکا ئەوقاس نە ئەولە. دیمەنێن گرتنا وان پیچەکێ دشبهن شانۆیەکا تەلەڤیزیۆنی یا بەلاش.
تشتێ بالکێش ژی ئەوە کو دو بەرپرسێن ب ڤی رەنگی یێن پەروەردەکری یێن میتێ، ژ نشکا ڤە وەکە بلبلا ئیترافنامە پێشکێشی پەکەکێ کربن. وان ب دەھان ئاگاھی دانە، ژ کوشتنا ساکینا جانسز بگرە ھەیا تەڤنێ میتێ یێ ئەورۆپی، رۆژنامەڤانێن میتێ و ئۆدەیێن ئیشکەنجەیێ یێن د ئاڤاھیا میتێ دە. وەکی دن، بکارئانینا ئاگاھیێن کو ژ ھێلا ڤی بەرپرسێ میتێ ڤە ھاتنە دایین، پەکەکێ د 17ێ تیرمەھا 2019ی دە ل رەستۆرانتا ھۆققەبازێ ل ھەولێرێ ئەفسەرەکی میتێ گولەباران کر. ھەر دو ئەندامێن میتێ ل بەر کامیرەیان ب ئیسرار د گۆت، “ئەم ئیشکەنجە نکرنە.” ژ بەر ڤێ یەکێ چما وان دانپێدان کر؟
ما ئەو ئەندامێن تەڤگەرا جەماعەتێن فەتحووللاھ گولەن بوون؟
ھندەک چاڤکانیێن نێزیکی فەتحوللاھ گولەن ئیدیعا دکن کو ئەڤ ھەر دو ئەفسەرێن میتێ ئەندامێن تەڤگەرا گولەن بوون. ل گۆری ڤان چاڤکانیان، د سالا 2016ێ دە پشتی بوویەرێن کو وەکی کۆدەتایا 15ێ تیرمەھێ تێنە زانین، ل ترکیەیێ نێچیرا جەماعەتا گولەن دەست پێ کر. ئانگۆ، کەسێن نێزیکی فەتحوللاھ گولەن یەک ب یەک ژ ھۆلێ ھاتن راکرن، گرتن، ئان ژی نەچار مان کو برەڤن. ئاژانسا ئیستیخباراتێ ژی پارا خوە ژ تاوانباریێ وەرگرت. بۆ نموونە، ئایھان ئۆران، بەرپرسەکی پایەبلندێ میتێ، وەندا بوویە.
ب ئیحتیمالەکا مەزن، ئەو دو بەرپرسێن میتێ یێن کو پەکەکە ئیدیعا دکە کو وان گرتیە، ب تەڤگەرا گولەن ڤە گرێدایی بوون. و راستی ئەڤە کو پەکەکە د دەما نیقاشێن پێڤاژۆیا ئاشتیێ یا 2013 دە لگەل تەڤگەرا گولەن تێکلیێن گرینگ پێشخستبوون. ل گۆری گەلەک چاڤکانیان، جەمیل بایک راستەراست لگەل نوونەرەکی گوولەن ل نێزیکی سلێمانیێ جڤیابوو. ژ بۆ ھلوەشاندنا حکوومەتا ئەردۆگان پەیمانەک بەرفرەھ ھاتبوو چێکرن. بۆ نموونە، خەندەکێن کو باکورێ کوردستانێ وێران کرن مژارا ھەڤکاریا ھەڤبەش یا د ناڤبەرا ھەر دو ئالیان دە بوون. ھەتا تێ بیرا مە کو دوران کالکان وێ دەمێ ژ بۆ ئارتێشێ ئاخڤی و بانگا جەماعەتا گولەن کر و گۆت، “ھوون موداخەلە نەکن؛ ئەم لەشکەران نەکوژن.” تەڤگەرا گولەن دەرفەت دان پەکەکێ کو ل ئامەریکایێ لۆبیێ بکە. ئەو د گەلەک مژارێن دن دە ھەڤکار بوون.
د شیان دا یە بهێت گۆتن کو دو بەرپرسێن میتێ، ئەرھان پەکچەتین و ئایدن گوونەل، د چارچۆڤەیا ڤێ ھەڤکاریێ دە ب ئیرادەیا خوە تەڤلی پەکەکێ بوونە. وەکی دن، هیچ راڤەکرنەکا دن نینە کو ھەر دو بەرپرسێن میتێ ل بەر چاڤێن پەکەکێ وەکی ئیخبارکاران سەرەدەری لگەل بهێت کرن.
گەلۆ ئەو ژ رۆژئاڤا ھاتنە رادەستکرن؟
دەولەتا ترکیەیێ قەت د مەدیایا خوە دە بال نەکشاند سەر بەرپرسێن میتێ یێن دیلگرتی، و ب فەرمی خوەدی ل وان دەرنەکەت. نھا د داخویانیێ دە دەربارێ ڤان ھەر دو کەسان دە چ ھوورگلی نایێن بەلاڤکرن. لێبەلێ، چاڤکانیێن پەکەکێ دبێژن کو ئەڤ ھەر دو بەرپرسێن میتێ ل رۆژئاڤا رادەستی دەولەتا ترکیەیێ ھاتنە کرن. بەرێ، گەلەک چاڤکانیان دیار کربوون کو ھەر دو بەرپرسێن میتێ ژ بەر کو دەولەتا ترکیەیێ لێ دگەریا و دخوەست وان بکوژە، برنە رۆژئاڤا. ل گۆری ئاگاھیێن بەردەست، پەکەکێ ھەر دو بەرپرسێن میتێ د سالا 2020ێ دە ژ بۆ ئەولەھیا وان برنە رۆژئاڤا. وەکی دن، ل گۆری چاڤکانیێن د ناڤ پەکەکێ دە، ئایدن گوونەل ژ بەر جەلتا دلی نەمریە. ب بالکێشی، ئایدن گوونەل ئەو کەس بوو کو د دانپێدانێن خوە دە ھەری زێدە ئاخڤی، ھاکان فیدان ھەری زێدە ھەدەف دگرت و داخویانیێن کو میتێ دخن رەوشەکا ھەری دژوار وی دابوون. مرنا گوونەل ژی د ڤی واری دە ب پرسگرێک خویا دکە. ئەشکەرەیە کو ئەرھان پەکچەتین پشتی کو ئەوقاس زرار دا دەولەتێ، ناخوازە ڤەگەرە ترکیەیێ. نە دیارە کو ئەو ب زۆرێ ھاتیە شاندن ئان ژی بوویە قوربانێ رێکەفتنەکا د ناڤبەرا ھەر دو ئالیان دە.
بێ گومان، ئاگاھی کێمن ژ بەر کو ھەر دو ئالی ژی ھوورگولیان ڤەدشێرن. لێبەلێ، ئاگاھداریا کو ئەو ژ رۆژئاڤا ھاتنە رادەستکرن ژ بۆ تێگھیشتنا نەخشەیا تێکلیا پەکەکێ-میتێ ب راستی گرینگە.
ئەنجامێن کو ئەم دکارین ژ بوویەرا کو ھەر دو ئەفسەرێن میتێ تێ دە دەرخینن ئەڤن: تێکلیەک تەڤلیھەڤ د ناڤبەرا پەکەکێ و دەولەتا ترکیەیێ دە ھەیە و نە دیارە کا دەستێ کی د بەریکا کێ دەیە. ئەڤ د دەمێن بەرێ دە راست بوو و نھا ژی وسایە. نھا، سەرکردایەتیا رۆژانە د ناڤبەرا ھەر دو ھێزان دە بەردەوام دکە. ب راستی، ئەڤ سەرکردایەتیا پراکتیکی یا رۆژانە ل رۆژاڤا ژی ھەیە.
بێ گومان، ئەم دکارین ئەنجامەکی کەسانە ژی دەرخینن: ھەر کەسێ کو بکەڤە ناڤبەرا ڤان ھەر دوی ئالیان دە میتێ-پەکەکێ، د داویێ دە دێ ببە قوربانی.
