رۆژھلاتا ناڤین، ژ پەیمانا سایکس-بیکۆ دە بوویە قادا پەڤچوونێن جیۆپۆلیتیک، ئۆلی، ئەتنیکی و ئابۆری. دو پرسگرێکێن ھەری بنگەھین یێن ھەرێمێ، وەکی کو ئەم دزانین، پرسا فەلەستینێ و پرسا کورد و کوردستانێ نە. ھەر دو پرسگرێک ژی د بنگەھا خوە دە ب داخوازا مافێن نەتەوەیی، خوەبرێڤەبرنێ و سەرخوەبوونێ ڤە گرێدایی نە، لێ د قادا ناڤنەتەوەیی دە ب ئاوایێن جوودا جوودا تێن دیتن و نێزیکبوون.
پرسا فەلەستینێ:
پرسا فەلەستینێ ژ دامەزراندنا دەولەتا ئیسرایلێ د سالا 1948ێ دە دەست پێ کریە و ھەتا ئیرۆ وەکی “سەمبۆلەکا بەرخوەدانێ” د جیھانا ئیسلامێ دە وەک چەکەکی ل ھەنبەر ئیسرایلێی و دژمناتییا جھوویان دە تێ بکارانین! ئەڤ پرسگرێک نە تەنێ ب فەلەستینیان ڤە سینۆردارە، لێ بوویە ئاموورەک د دەستێ ھندەک دەولەتێن عەرەب، ئیران و ترکیەیێ و چەپگر و دەمۆکراتێن دن، سازییێن ژنان دە، کو ب رێیا وێ ل دژی ئیسرایلێ سیاسەتا خوە دمەشینن، رایا خوەیا گشتی دیزاین دکن.
مخابن، ئەڤ رەوشە بوویە سەدەما ئێش و ئازارێن مەزن ھەم ژ بۆ فەلەستینیان ھەم ژی ژ بۆ ئیسرایلیان. فەلەستینی د بن داگیرکەری و زەختان دە دژین، ئیسرایلی ژی د ناڤ ترس و شەری دە ژیانا خوە ددۆمینن. ئەڤ یەک ژ ئالیێ مرۆڤی ڤە زلمەکا مەزنە، ژ بەر کو ھەر دو گەل ژی مافێ وان ھەیە کو د ئارامیێ دە بژین.
لێ بەلێ، د قادا ناڤنەتەوەیی دە پرسا فەلەستینێ ب پشتگریەکا مەزن تێت دیتن، ب تایبەتی ژ دەولەتێن ئیسلامی و ھێزێن رۆژئاڤایی یێن کو دخوازن ل ھەرێمێ بالانسەکێ چێبکن. چەپگرییا ئەورووپا ژی د ڤی واری دە ب دو ستانداردان تەڤدگەرە! ئەڤ پشتگری، ھەر چەندی جارنان ژ بەر بەرژەوەندیێن سیاسی بە ژی، بوویە سەدەم کو دۆزا فەلەستینێ د رۆژەڤا جیھانێ دە بمینە.
پرسا کورد و کوردستانێ:
پرسا کورد، ب ئاوایەکی جودا، ژ بەر پارچەبوونا ئاخا کوردستانێ د ناڤبەرا چار دەولەتان دە (ترکیێ، ئیران، ئیراق، سووریێ) پرسگرێکەکا تەڤلھەڤترە. کورد، وەکی نەتەوەیەکا 60 میلیۆنی، ژ مافێن خوە یێن خوەبرێڤەبرنێ بێپارن و د بن زۆرداریا دەولەتێن ھەرێمێ دە نە.
دەولەتێن وەکی ترکیە و ئیرانێ، ب سیاسەتا ئینکار و ئاسیمیلاسیۆنێ، ھەول ددن کو ناسنامەیا نەتەوەیی یا کوردان ژ ھۆلێ راکن. ئەڤ یەک نە تەنێ زلمەکا ل دژی مافێن مرۆڤییە، لێ ھەر وھا بوویە ئاستەنگەکا مەزن ل پێشیا ئارامیا ھەرێمێ.
لێ بەلێ، جیھانا مەدەنی، وەکی کو دییارە، ب گشتی ل ھەمبەر ڤێ زلمێ بێدەنگ دمینە. ژ کوشتن، زیندانیکرن، بەرزەکرن و جینۆسایدێن ل سەر کوردان رە چاڤ و گوھێن خوە دگرن. ئەڤ یەک ب پرانی ژ بەر بەرژەوەندیێن سیاسی و ئابۆری یێن دەولەتێن رۆژئاڤایی یە، کو لگەل دەولەتێن وەکی ترکیەیێ تێکلیێن ستراتەژیک دپارێزن!
چما پرسا کورد و فەلەستینێ ب ئاوایێن جودا تێن دیتن؟
ل ڤر جوداھیەکا بنگەھین ھەیە کو دڤێت بهێتە رۆنیکرن:
پرسا فەلەستینێ د قادا ناڤنەتەوەیی دە وەکی سەمبۆلەکا مرۆڤی و ئۆلی تێ دیتن! دەولەتێن ئیسلامی و ھندەک ھێزێن رۆژئاڤایی ڤێ پرسگرێکێ وەکی ئاموورەکێ ژ بۆ بەرژەوەندیێن خوە یێن جیۆپۆلیتیک ب کار تینن. ھەر وھا، فەلەستینی د قادەکا ب سینۆر دە (غەززە و چەمێ رۆژئاڤا) دژین، کو ئەڤ یەک پرسگرێکا وان ژ ئالیێ سییاسی ڤە “ھێسانتر” دکە کو وەرە رۆژەڤێ.
پرسا کورد ژ بەر پارچەبوونا ئاخا کوردستانێ و ھەبوونا چار دەولەتێن بھێزێن ل دژی سەرخوەبوونا کوردان (ترکیێ، ئیران، ئیراق، سووریێ) د ئاستەکێ ئالۆزتر دەیە. کورد نە تەنێ لگەل یەک دەولەتێ ، لێ لگەل چار دەولەتان د ناڤ تێکۆشینێ دە نە، کو ئەڤ دەولەت ھەموو ئەندامێن نەتەوەیێن یەکبوویی نە و د قادا ناڤنەتەوەیی دە خوەدی باندۆرن.
نۆقتا دن یا گرینگ؛ ئەڤ ھەرچار دەولەتێن زلمکار مسلمانن کو ل سەر ناڤێ ئیسلامێ تەڤدگەرن. ژ بۆنا فەلەستینێ پەیڤا “برایێن مسلمان دبن زلمێ دە نە” تێت بکارئانین، لێ ژ بۆنا کوردان ئەڤ گۆتن تێت ژبیرکرن. ئەڤ ژی دورووتییا جیھانا ئیسلامێ ژی دەردخە بەر مە.
ھەر وھا، پشتگریا ناڤنەتەوەیی یا ژ بۆ کوردان ب گشتی ب شەرتە. میناک، رۆژئاڤا پشتگریێ ددە ھێزێن کوردی ل سووریەیێ (یەپەگێ/یەپەژێ) د چارچۆڤەیا شەرێ ل دژی داعشێ دە، لێ ئەڤ پشتگری نە ژ بۆ ئارمانجا سەرخوەبوونا کوردستانێیە، بەلکی ژ بۆ بەرژەوەندیێن رۆژئاڤا یێن د ھەرێمێ دەیە.
ئەڤ دورووتییا سیاسی، د بنگەھا خوە دە ژ بەرژەوەندیێن جیۆپۆلیتیک و ئابۆری یێن ھێزێن مەزن یێن جیھانێ تێ. کورد، تەڤی کو نەتەوەیەکا مەزنە، د قادا ناڤنەتەوەیی دە بێ دەولەت و بێ تەمسیلن و ئەڤ یەک وان د رەوشەکا لاواز دە دھێلە.
ئاستەنگیێن ل پێشیا تەڤگەرا کورد:
تەڤگەرا کورد، تەڤی پێشکەتنێن د سەدسالا داوی دە (وەکی دامەزراندنا ھەرێما کوردستانێ ل ئیراقێ)، ھین ژی لگەل گەلەک ئاستەنگیان روو ب روویە:
پارچەبوونا ئاخا کوردستانێ:
ئاخا کوردستانێ د ناڤبەرا چار دەولەتان دە ھاتیە پارڤەکرن و ئەڤ دەولەت ھەموو ب ئاوایەکی ئاکتیف ل دژی یەکتیا کوردان تەڤدگەرن. ئەڤ پارچەبوون یەکتیا سیاسی و لەشکەری یا کوردان لاواز دکە. ژ بەر کو ئەڤ 100 سالن پەرچەبوون و سڤیلیزاسیۆنا کو د بن باردۆرا دەولەتێن جوودا جوودا دە ل سەر ملەتێ کورد مەشییایە، گەلەک گوھەرتن ژی لگەل خوە ئانینە.
ناکۆکیێن ناڤخوەیی:
تەڤگەرا کورد د ناڤ خوە دە ژی پارچەبوویی یە. پارتیێن سیاسی یێن جودا (وەکی پەکەکێ، پەدەکێ، یەنەکێ، پەیەدێ) خوەدی ئیدەۆلۆژی و ئارمانجێن جودا نە، کو ئەڤ یەک یەکدەنگیا وان لاواز دکە. میناک؛ دژمناتییا پەکەکێ ل ھەنبەر پەدەکێ، جارنان رێ ل بەر ھەڤکاریەکا بھێز دگرە. تێکلییێن پەکەکێ لگەل دەولەتێن ھەرێمێ و ئارمانجێن پەکەکێ یێن “ترکییەیی بوون و عەرەببوونا کوردان” بنگەھا ھەڤکارییەک ھەڤپار ژ ھۆلێ رادکە. پەکەکە، ناکۆکییێن د ناڤبەرا یەنەکێ و پەدەکێ دە ل گۆر بەرژەوەندییێن دژمنێن ملەتێ کورد بکار تینە و ناکۆکییان ھین ئالۆزتر دکە.
بێدەنگیا جڤاکا ناڤنەتەوەیی:
دەولەتێن رۆژئاڤایی، تەڤی کو جارنان پشتگریا لەشکەری ددن کوردان (وەکی ل دژی داعشێ)، ژ بۆ دۆزا سەرخوەبوونا کوردستانێ پشتگریەکا ئەشکەرە نیشان نادن. ئەڤ ژی ژ بەر پەیوەندیێن وان یێن ستراتەژیک لگەل ترکیەیێ یە، کو ئەنداما ناتۆیێ یە.
زەختێن ھەرێمی:
ترکیە و ئیران ب ئاوایەکی سیستەماتیک ل دژی تەڤگەرا کورد تەڤدگەرن. ترکیە ب تایبەتی، ب ھێزا خوەیا لەشکەری و باندۆرا خوەیا ل سەر ناتۆیێ، ھەول ددە کو ھەر ھەولدانەکا سەرخوەبوونا کوردان بتەپسینە.
کێمبوونا چاڤکانیێن ئابۆری:
ھەرێما کوردستانێ ل ئیراقێ، تەڤی ھەبوونا چاڤکانیێن خوەزایی یێن وەکی پەترۆلێ، ب پرسگرێکێن ئابۆری رە روو ب روویە. ئەڤ یەک باندۆرێ ل سەر ژیانا وان یا ئاڤاکرنا دەولەتەکا سەربخوە دکە.
پێشەرۆژا رۆژھلاتا ناڤین و چارەسەریا پرسگرێکان:
ژ بۆ کو رۆژھلاتا ناڤین بگھێژە ئارامیەکا ماییندە، چارەسەرکرنا ھەر دو پرسگرێکێن بنگەھین (فەلەستین و کوردستان) پێویستە. لێ بەلێ، ئەڤ چارەسەری ب ھندەک گاڤێن کۆنکرەت ڤە گرێدایی نە:
ژ بۆ پرسا فەلەستینێ:
چارەسەریەکا عادل، کو ھەم مافێن فەلەستینیان و ھەم ژی مافێن ئیسرایلیان بپارێزە، پێویستە. ئەڤ دبە کو ب رێیا چارەسەریەکا دو-دەولەتی ئان ژی کۆنفەدەراسیۆنەکا فەدەرالی پێک وەرە.
دەولەتێن ئیسلامی دڤێت دەست ژ بکارئانینا پرسا فەلەستینێ وەکی ئاموورەکی سیاسی بەردن و ل سەر مێزەیا دانووستاندنان ب ئاوایەکی ئەرێنی تەڤبگەرن.
جڤاکا ناڤنەتەوەیی دڤێت راستییا ئیسرایلێ ببینە، کو ئەڤ 77 سالە د بن پرەسا شەری دە، ژییانەکا مۆدەرن ئاڤاکرییە. لێ پرسا فەلەستینێ ژی ژ پرسەکا مرۆڤی بێتر، وەک چەک ل ھەنبەر جھوویان، د ئاستا ژھۆلێ راکرنا وان دە تێت بکارئانین.
ژ بۆ پرسا کورد و کوردستانێ:
یەکتیا ناڤخوەیی؛
کورد دڤێت د ناڤ خوە دە یەکتیەکا سیاسی و لەشکەری ئاڤا بکن. ئەڤ یەک دکارە ب رێیا دیالۆگێن ناڤخوەیی و ئاڤاکرنا پلاتفۆرمەکا ھەڤپار پێک وەرە.
دیپلۆماسیا ناڤنەتەوەیی:
تەڤگەرا کورد دڤێت دیپلۆماسیەکا بھێزتر ب کار بینە دا کو پشتگریا دەولەتێن رۆژئاڤایی و رێخستنێن ناڤنەتەوەیی (وەکی نەتەوەیێن یەکبوویی، ناتۆ) ب دەست بخە. میناک، ھەرێما کوردستانێ ل ئیراقێ دکارە وەکی مۆدەلەکێ وەرە بکارئانین ژ بۆ نیشاندانا ژیانا کوردان یا خوەبرێڤەبرنێ.
ھەڤکاری لگەل ھێزێن ھەرێمی:
کورد دکارن ب ھندەک ھێزێن ھەرێمی (وەکی دەولەتێن عەرەبی یێن نەرم، کەنداڤا عەرەبی) ھەڤکاریێ بکن دا کو ل دژی زەختێن ترکیە و ئیرانێ بالانسەکێ چێبکن.
خورتکرنا ئابۆریێ:
ئاڤاکرنا ئابۆریەکا بھێز ل ھەرێما کوردستانێ و دەڤەرێن دن یێن کوردان دکارە بنگەھەکێ ماددی ژ بۆ سەرخوەبوونێ پەیدا بکە.
رۆلا جڤاکا ناڤنەتەوەیی:
جڤاکا ناڤنەتەوەیی دڤێت دەست ژ دورووتیا خوە بەردە و مافێ کوردانێ خوەبرێڤەبرنێ وەکی مافێ فەلەستینیان بپەژرینە. ئەڤ یەک دکارە ب رێیا پشتگریا سیاسی، ئابۆری و لەشکەری پێک وەرە.
رێخستنێن مافێن مرۆڤان دڤێت زێدەتر بالێ بکشینن سەر بنپێکرنێن ل دژی کوردان، ب تایبەتی ل ترکیە و ئیرانێ.
ژ ئالیێ مرۆڤی ڤە، ھەم کورد و ھەم ژی فەلەستینی مافدارن کو د ئازادی و ئارامیێ دە بژین. زلما کو ل سەر ھەر دو گەلان تێ کرن، نە تەنێ ل دژی مافێن مرۆڤانە، لێ د ھەمان دەمێ دە بوویە سەدەما بێیستیقرارییا رۆژھلاتا ناڤین. چارەسەریا ڤان پرسگرێکان نە تەنێ ژ بۆ کوردان و فەلەستینیان، لێ ژ بۆ تەڤاھیا ھەرێمێ و جیھانێ ژی گرینگە.
پێشنیازێن کۆنکریتی:
ژ بۆ کوردان: یەکتیا ناڤخوەیی، دیپلۆماسیا بھێز و خورتکرنا ئابۆری و جڤاکی دڤێت د رۆژەڤا تەڤگەرا کورد دە بن. ھەر وھا، دڤێت کورد د قادا ناڤنەتەوەیی دە زێدەتر خوە وەکی ملەتەکی یەکگرتی نیشان بدن.
ژ بۆ فەلەستینیان: دانووستاندنێن ئاشتیێ یێن لگەل ئیسرایلێ، ب پشتگریا نەتەوەیێن یەکبوویی و ھێزێن ناڤنەتەوەیی، دکارن رێ ل بەر چارەسەریەکا عادل ڤەکن. دڤێت فەلەستینی، ئیرادەیا خوە ژ دەستێن ھێزێن ئیسلامیست، دەولەتێن مسلمان کو وان ژ بۆنا بەرژەوەندییێن خوە بکار تینن، دەرخینن و پرسا خوە یەکسەر ب ناسکرنا دەولەتا ئیسرایل ڤە گرێبدن، کو داخوازێن وان مەشرووع ببن.
ژ بۆ جڤاکا ناڤنەتەوەیی: دڤێت جیھانا مەدەنی دەست ژ بەرژەوەندیێن خوەیێن تەنگ بەردە و ل سەر بنگەھا مافێ چارەنووسا ملەتان و مافێن مرۆڤان تەڤبگەرە.
رۆژھلاتا ناڤین بەر ب گوھەرتنێن مەزن ڤە دچە. ھەگەر کورد کاربن یەکتیا خوە خورت بکن و پشتگریەکا ناڤنەتەوەیی ب دەست بخن، دبە کو د پێشەرۆژێ دە بگھێژن مافێن خوەیێن رەوا. لێ ئەڤ یەک ب کەدا ھەڤپارا کوردان و ب ھشیاریا جڤاکا ناڤنەتەوەیی ڤە گرێدایییە.
