ژیانەک د شۆپا راستیان دە – زانست، تێکۆشین و راستیا ملەتێ کورد.
راستی یەکانە پیڤانا زانستێیە؛ نە ئیدەۆلۆژی، نە کەس، نە ژی شانازیا ملییە.
در. ئیسماعیل بەشکچی، ل گۆر زانستا خوە پرەنسیبەک ژ بۆ خوە گرت، کر پیڤانا ژیانا خوە:
در. ئیسماعیل بەشکچی. د سالا 1939ێ دە، ل ناڤچەیا چۆرومێ، د ناڤا مالباتەکا ئاسایی دە ژ دایک بوو. بەشکچی، ب ھلبژارتنا سۆسیۆلۆژیێ، خوە سپارت راستیا زانستێ. لێ بەلێ قەدەرا بەشکچی، وی ب “راستیا کورد” رە رووبروو کر و ئەو ژ ئاکادەمیسیەنەکی ئاسایی ڤەگوھەری سەمبۆلەکێ، کو ب دەستێ نیژادپەرەست و بەربەرێن دەولەتا ترک و ئیدەۆلۆژیا فەرمی رە رووبروو کر.
17 سال و 3 مەھێن ژیانا خوە د زندانان دە دەرباس کر، 36 پرتووک و ب ھەزاران گۆتار نڤیساندن. ئەڤ زانایێ وێرەک، ئیرۆ، د 86 سالیا خوە دە، ل دییاربەکرێ، د دەما نیشاندانا بەلگەفیلما “ئیسماعیلێ مە” دە، ژ بەر خوینرێژیا مەژی کەتیە بەشا چاڤدێرییا چر و رەوشا وی جددییە.
ملەتێ کورد و رایا گشتی یا جیھانێ ب نەفەسگرتی دوعا دکە و ھێڤیێن خوە ژ بۆ وی دشینە.
رێویتیا بەشکچیی د سالا 1962ێ دە، ب تەخەروجا وی ژ فاکولتەیا زانستێن سیاسی یا زانینگەھا ئەنقەرەیێ دەست پێ دکە. پشتی دەمەک کورت وەکی سەرباز ل چۆرومێ، ژ بۆ لەشکەریێ دچە بدلیس و جۆلەمێرگێ، پاشێ ژی ل ھۆزاتا دێرسمێ دمینە.
د سالا 1964ێ دە ل بەشا سۆسیۆلۆژیێ یا زانینگەھا ئاتاتورک یا ئەرزرۆمێ دبە مووعیدێ زانکۆیێ. تێزا وی یا دۆکتۆرایێ، “رێخستنا جڤاکی یا عەشیرەکا کۆچەر یا کو زڤستانێ ل دەشتا سێواسێ، ھاڤینێ ل چیایێ نەمروودێ دمینە” یە. ئەڤ خەبات د سالا 1969 دە وەکی پرتووکا د رۆژھلاتێ دە گوھەرین و پرسگرێکێن بنیاتی (عەشیرا ئالکان یا کۆچەر) تێ وەشاندن و ب نێرینەکا مۆدەرنیست عەشیرێن کورد یێن کۆچەر لێکۆلین دکە – ئەو ستروکتورێن فەئۆدال، وەکی ئاستەنگێن ل پێش نەتەوە-دەولەتبوونێ دبینە. لێ د دەما خەباتێن زەڤیێ دە، تێکلیا وی لگەل ملەتێ کورد ھشێ وی ڤەدکە. ئێدی کورد نە “پرسگرێک”ن، لێ ملەتەکە کو ھەبوونا وی تێ ئینکارکرن. خالا وی یا زڤراندنێ، د سالا 1969 دە ب وەشاندنا پرتووکا رێخستنا رۆژھلاتا ئانادۆلو: بنگەھێن سۆسیۆ-ئابۆری و ئەتنیکی (وەشانخانەیا ئە) پێک تێ. چاپا دویەمینا بەرفرەھا ڤێ پرتووکێ، د سالا 1970 دە دبە سەدەما دەرخستنا وی ژ زانینگەھێ.
د سالا 1971ێ دە ژ ئالیێ فەرمانداریا لەشکەری یا دییارێبەکر-سییرتێ ڤە تێ گرتن؛ نێزی چار سالان د زیندانێ دە دمینە. ئەڤ پێڤاژۆ، ب پرتووکێن وەکی رێبازا زانستی/ ئۆتۆنۆمیا زانینگەھێ و پرەنسیبێن جڤاکا دەمۆکراتیک ژ ئالیێ دۆزا ئیسماعیل بەشکچی ڤە (وەشانخانەیا کۆمەل) تێ تۆمارکرن. پشتی سەربەستبەردانێ ژی زۆردەستی راناوەستن:
د سالا 1979 دە دیسا تێ گرتن و ھەتا سالا 1987 د زندانێ دە دمینە. پشتی کودەتایا 12ێ ئیلۆنێ، نامەیا وی یا ژ بۆ سەندیکایا نڤیسکارێن سویسرەیێ ژی دبە سەدەما دۆزەکا نوو. بەرھەمێن بەشکچی راستەراست لگەل ئایدۆلۆژیا فەرمی – ب تایبەتی کەمالیزمێ –تێکۆشینەکە ئەشکەرە نە. پرتووکا رێبازا زانستی (کۆمەل، 1976) تێکلیا زانست-ئیدەۆلۆژی ژ پەرسپەکتیفەک زانستی ڤەدکۆلە. رێزەنڤیسا 7 جلدی یا رێبازا زانستی: سەپانێن ل ترکیێ (د ناڤ وان دە ئیسکانا زۆرێ یا کوردان، 1977؛ تێزا دیرۆکا ترک، تەئۆریا زمانێ رۆژێ و پرسگرێکا کورد، 1978؛ بەرنامەیا پارتیا گەل یا کۆماری (1927) و پرسگرێکا ملەتێ کورد، 1979) ب تێزێن فەرمی تێک دبە. “تێزا دیرۆکا ترک” و “تەئۆریا زمانێ رۆژێ” یا سالێن 1930ێ، وەکی ئاموورێن ژ بۆ ئارمانجێن سیاسی ھاتنە چێکرن تێ رەخنەکرن.
بەشکچی، ب ڤان خەباتان و ب دەھان نامیلکەیان رە، ل وەشانخانەیا کۆمەلێ، ئەشکەرە دکە کو ئەڤ پۆلیتیکایێن نیژادپەرەست و کۆلۆنیالیستن، کو ب ناڤێ زانستێ ھاتنە ئافراندن ژ بۆ ئاسیمیلەکرنا ملەتێن ئۆتۆکتۆن “خوەجیهـ” و بجیھانینا جینۆسایدێ. بەشکچیی، ب بەلگەیێن کۆنگرەیێ، بەلگەیێن فەرمی و چاڤکانیێن دیرۆکی، دووربوونا ڤان “تێزان” ژ زانستێ نیشان ددە؛ گومان و رەخنەیێ وەکی بنگەھا رێبازا زانستی دبینە.
سالێن 1990ێ و پشتی وێ، ب دۆزێن گران رە دەرباس دبن. پرتووکێن وەکی قانوونا توونجەلی (1935) و جینۆسایدا دێرسمێ (بەلگە، 1990)، بوویەرا لیوا مووگلال و سی و سێ گولـلە (بەلگە، 1991)، تێکۆشینا پارڤەکرنا ئەمپەریالیستا ل سەر کوردستانێ 1915-1925 (یورت کتاپ-یاین، 1992)، کوردستانەک بندەست یا ناڤدەولەتی (ئالان، 1990) دیرۆکا پارڤەکرنا ئەمپەریالیستا کوردستانێ و تەرۆرا دەولەتێ بەلگە دکن.
زانست-ئایدۆلۆژیا فەرمی، دەولەت-دەمۆکراسی و پرسگرێکا کورد (ئالان، 1990) کۆنترۆلا ئایدۆلۆژیک یا ھلبەرینا زانستی ل ترکیێ ئاشکەرا دکە. بەرھەمێن وی یێن ژ ئالیێ (یورت کتاپ-یایین) ڤە ھاتنە وەشاندن، دبە سەدەما دۆزێن دویەمین و سێیەمین؛ وەشانگەرێن وەکی عایشە زاراکۆلو و ئوونسال ئۆزتوورک ژی ب سزایێن زیندانێ و پەرەیان رە رووبروو دمینن. بیبلیۆگرافیا بەشکچیی، ب نێزی 36 پرتووک و ب ھەزاران گۆتاران، خەزینەیەک دەولەمەندە. 32 ژ ڤان بەرھەمان ل ترکیێ ھاتنە بەرھەڤکرن و قەدەغەکرن؛
ژ بەشکچیی رە زێدەتری 100 سال سزایێ زیندانێ و ب ملیاران لیرەیان سزا ھاتنە برین. لێ ئەو چ جاران پاشگەزنەبوو: ل کوردستانێ گەریا، ئارشیڤا خوە د زیندانان دە بەرھەڤ کر، دادگەھ کر پلاتفۆرما تێکۆشینێ. نەتەوپەروەریا کورد، گرینگییا پاراستنا زمانێ کوردی و چاندا کوردی، یەکیتیا ملی یا ملەتێ کورد پاراست؛ ل دژی ئاسیمیلاسیۆن و تەجریدێ ب سەربلندی راوەستییا.
د قادا ناڤنەتەوەیی دە، وەکی ئەندامێ روومەتێ یێ PENێ، د سالا 2012 دە خەلاتا ھرانت دنک یا ناڤنەتەوەیی و د سالا 2013ێ دە دۆکتۆرایا روومەتێ یا زانینگەھا بۆگازیچی وەرگرت. لێ دەینێ وی یێ ھەری مەزن، راستیا کو د ھشمەندیا ملەتێ کورد دە ئافراندیە. بەشکچی، “ئیدەۆلۆژیا فەرمی یا کەمالیست” ب ئۆلگویان پرسی، ئاستەنگێن ل پێش ھلبەرینا زانستی نیشان دا. ئەو، وەکی سۆسیۆلۆگەکی ترک، بوو دۆستێ کوردان؛ ب ناڤێ “مامۆستە ساری ھۆجا” ھات ناسکرن.
نھا، ل یەکینەیا چاڤدێرییا چر یا زانینگەھا دیجلەیێ، ب ھشێ ڤەکری لێ ب مەترسیا ژیانی تێکۆشینەکا گران ددە. ل سەر مەدیا جڤاکی ب ھەزاران دوعا تێن: “خوەدێ شیفایێ بدە”، “شیفایا لەزگین ژ بۆ مامۆستەیێ مە.”
ئەم ژێ رە دەیندارن؛ جیھانا زانستێ ژێ رە دەیندارە. ژ بەر کو بەشکچی، ب ھێزا راستیان، تاریتی کێم کر. ب ھێڤیا باشبوونا وی یا زوو، ب رێزداری ئەم سەرێ خوە دتەوینن.
ب دۆستانیێ رە سلاڤ ژ ئیسماعیل بەشکچیی رە!
