ئیرۆ 100 سال ل سه‌ر دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا ئیراقێ ده‌رباز دبن، ئه‌و ده‌وله‌تا ژ ئاڤابوونا خۆ، هه‌موو جۆره سته‌مه‌ك ل سه‌ر گه‌لێ كورد یێ باشوورێ كوردستانێ ئه‌نجام دای.
ل 23 ته‌باخا 1921ێ ده‌وله‌تا ئیراقێ هاته دامه‌زراندن، ئیراق وه‌كه ده‌وله‌ت ژ 3 ویلایه‌تێن مووسل، به‌غدا و به‌سرا پێكدهات، ل سالا 1932ێ ل ژێر چاڤدێرییا به‌ریتانیایێ ده‌ركه‌ت و بوو ئه‌ندام د كۆمه‌له‌یا گه‌لان دا، ل همبه‌ر ئەندام بوونا ئیراقێ د کۆمەلەیا گەلان دا مه‌رج ل سه‌ر ئیراقێ هاتنه دانان وه‌ك دانانا كۆمه‌له‌یێن كولتووری و ئیداری و هنده‌كێن دی ژ بۆ كوردان، لێ ئه‌ڤ مافێن ده‌ستپێكی ل سه‌ر كاغه‌زێ مان و ب چ ئاوایه‌كی نه‌هاتنه جێ به‌جێ كرن.
ئیراق وه‌ك ده‌وله‌ت د قوناغێن پاشاتیێ، كۆماریێ دا ده‌ربازبوو، هه‌ر ژ چێبوونا ئه‌ڤێ ده‌وله‌تێ، حكوومه‌تێن وێ، كورد ته‌په‌سه‌ر كرینه، كۆمكوژ و جینۆساید كرینه و ب چ ئاوایه‌كی دان ب مافێن وان كرییه، سته‌م كرن ل گه‌لێ كورد بوو كولتوور و سیاسه‌ته‌ك كو ڤان حكوومه‌تان ب ئه‌مانه‌ت راده‌ستی هه‌ڤ دكر.
پاش شۆرشا شێخ عه‌بدولسه‌لام بارزانی ئه‌وا د ناڤا سالێن 1909 و 1914ێ دا هاتییه كرن كو ب یه‌كه‌م بزاڤا رزگاریخوازا كورد د سه‌د سالا 20 دا دهێته هه‌ژمارتن كو شۆرشه‌ك بوو خوه‌دی ئارمانجێن سیاسی یێن زه‌لال، ده‌نگێ كوردان ژ بۆ سه‌رخوه‌بوونێ به‌رز بوو، هه‌تا كو ده‌ڤه‌ر كه‌تییه ژێر بریارا رێككه‌فتنا وه‌زیرێن ده‌رڤه یێن به‌ریتانیا و فره‌نسایێ سایكس – بیكۆ، ئه‌وا ب ئه‌گه‌را وێ هنده‌ك كیان هاتن دامه‌زراندن، شاهنشینا ئیراقێ ژی هاته وجودێ كو ل ده‌ستپێكێ ویلایه‌تێن به‌سرا و به‌غدایێ ب خوه‌ڤه گرتن، ویلایه‌تا مووسلێ كو هه‌موو باشوورێ كوردستانێ ب خوه‌ڤه دگرت، ل سه‌ر ڤێ ویلایه‌تێ نیقاش ل گه‌ل كوردان هاته ئه‌نجام دان و ل سه‌ر وان سۆزێن ب كوردان هاتینه دان، كوردان كو پرانییا ڤێ ویلایه‌تێ پێكدئینان، ده‌نگێ خوه ژ بۆ یه‌كگرتنا مووسلێ ل گه‌ل شاهنشینا نوو یا ئیراقێ دا، واته كوردان خزمه‌ته‌كا مه‌زن د دروستبوونا ئیراقێ دا گێرایه.
ل همبه‌رڤێ، ئیراقێ ده‌ست ئاڤێت پیلانێن قرێژ و هه‌موو سۆزێن ب كوردان داین ژێر پێ كرن و سیاسه‌تا قڕكرنا كوردان ده‌ستپێكر، ژ وی ده‌می ئه‌ڤ یه‌ك بوو كولتووره‌ك و حكوومه‌تێن یه‌ك ل دووڤ یه‌كێن ئیراقێ د سه‌رده‌مێن پاشاتی و كۆماری دا ئه‌ڤ سیاسه‌ته په‌یره‌و كر.
پاش كۆده‌تایا سالا 1958 و راگهاندنا كۆمارا ئیراقێ ب سه‌ركرداتییا عه‌بدولكه‌ریم قاسم، مه‌لا مسته‌فا بارزانی رێبه‌رێ گه‌لێ كورد ڤه‌گه‌ری به‌غدایێ ب هێڤییا وێ یه‌كێ داوییه‌ك ژ بۆ سته‌ما سه‌ر كوردان بهێته دانان، شه‌راكه‌تا نێڤبه‌را كورد و عه‌ره‌بان د ڤێ ده‌وله‌تێ دا ل سه‌ر ئه‌ساسێ ده‌ستووره‌كێ بنگه‌هین ئارمانج بوو، لێ به‌لێ پاش چه‌ند ساله‌كان ئه‌ڤ سۆز و چاره هاتنه ژێر پێ كرن و حكوومه‌تا ئیراقێ چاره‌یێن له‌شكری هلبژارتن بۆ قڕكرنا كوردان ده‌ستپێكر، ئه‌ڤ بوو سه‌ده‌م شۆرشا ئیلۆنێ ل سالا 1961ێ ب رێبه‌راتییا بارزانیێ نه‌مر ده‌ست پێ بكه‌ت، پشتره رێككه‌فتنا 11 ئادارا 1970ێ ل نێڤبه‌را ئیراقێ و بزاڤا رزگاریخوازا كورد چێبوو و بۆ ئێكه‌م جار دان ب مافێ ئۆتۆنۆمی بۆ كوردان هات كرن و پاش 4 سالان حكوومه‌تا ئیراقێ جاره‌كا دی ڤه‌گه‌ری چاره‌یێن له‌شكری و نیقاش ل گه‌ل كوردان ره‌د كر، به‌رسڤا بزاڤا رزگاریخوازا گه‌لێ كورد ژی شۆرشا گولانێ بوو و خه‌بات دۆماند.
ئیراقێ د 100 سالێن ده‌وله‌تێ دا، ژ سه‌رده‌مێ پاشاتی و كۆماریێ و پاش ل سه‌رده‌مێ رژێما به‌عس، باشوورێ كوردستانێ داگیر كرییه، مافێن گه‌لێ كورد ژێر پێ كرینه، كورد كۆم كوژ و قڕ كرینه، گوندێن كوردستانێ ویران كرینه پێكهاته‌یا جڤاكا كوردستانی تێكدایه، تاوانێن هه‌ری هۆڤ وه‌كه ئه‌نفال و كێمیابارنێ ل دژی كوردستانێ ئه‌نجام داینه، یا راست ئه‌ڤ سیاسه‌ته هه‌تا رۆژا مه یا ئیرۆ به‌رده‌وامه و حكوومه‌تێن سه‌د سالا 21 یێن ئیراقێ ژی، هه‌گه‌ر چ ده‌لیڤه‌یا خوه ژ بۆ داگیركاریێ جه‌رباند و شكه‌ستن ئینا، لێ نوكه سیاسه‌تا برسیكرنا گه‌لێ كورد گرتییه به‌ر و هه‌ر ده‌م بۆ ده‌می ب پیلانین ل گه‌ل ده‌وله‌تێن تركیه و ئیرانێ هه‌ولا ژناڤبرنا ستاتۆیا باشوورێ كوردستانی دكه‌ت، ئه‌و ستاتۆیا 100 ساله ب زۆری ب ده‌وله‌تا ئیراقێ ڤه هاتییه به‌ستن.
د ڤێ ده‌ربارێ دا، چاڤكانیێن پێگه‌ها داركا مازی ل باشوورێ كوردستانێ دیار كرنه، كامپینه‌كا مه‌زن ژ بۆ داخوازا قه‌ره‌بووكرنا وێ زه‌ره‌ر و زیانا د ده‌ما 100 سالێن بووری دا ده‌وله‌تا ئیراقێ ل گه‌لێ كورد كری، دهێته ئه‌نجام دان و ژ بۆ ڤێ كامپینێ سكالا دێ هێن تۆمار كرن و هه‌ول هه‌نه سازیێن ناڤده‌وله‌تی وه‌ك یه‌كێتییا ئه‌ورۆپا و نه‌ته‌وه‌یێن یه‌كبوویی و دادگه‌هێن مافێن مرۆڤان ب ڤێ كامپینێ بهێنه هایدار كرن.
هه‌روه‌ها ئه‌شكه‌ره كر، ئه‌ڤ كامپین ژ بال هه‌ژماره‌كا زۆر یا كه‌ساتی و چالاكڤانان پێش ته‌ڤاهییا گه‌لێ باشوور ڤه دهێته ئه‌نجام دان و كامپینێ یه‌ك ئارمانج هه‌یه ئه‌و ژی، حكوومه‌تا ئیراقێ بهێته نه‌چار كرن كو قه‌ره‌بوویا مادی و مه‌عنه‌وی یا زیانڤێكه‌تیێن ده‌ستێ ره‌ژیم و حكوومه‌تێن ئێك ل دووڤ ئێكێن ئیراقێ بكه‌ت.
