باندۆرا سەردانا پاپا یا مەھا ئادارێ ژ بۆ ھەرێما کوردستانێ و ئیراقێ هێژان ژی بەردەوامە. پێڤاژۆیا کو ئەم دکارین وەکی دژبەرییا پوولێ بناڤ بکەین هێژان ژی ب داوی نەهاتیە. سەدەمێن ڤێ یێن سیاسی، دیرۆکی و دیپلۆماسی یێن پر گرنگ ھەنە.
بەریا ھەر تشتی، پاپا و ڤاتیکان نە سازیەک سیاسینە، لێ سازیەکا خوەدان باندۆرەکا مەزنە ل سەر سییاسەتێ. وەکی دی، چاڤێن جیھانا رۆژئاڤا ل سەر پاپانە و شێوازێ پێشوازیکرنا پاپا ل ھەرێما کوردستانێ پر واتادار پر گرنگ بوو. ھەر کەس دزانیت کو پاپا ل تو وەلاتەکی رۆژھلاتا ناڤین ب ڤی رەنگی نایێتە پێشوازی کرن، و جڤاکا کرستیان ئەوقاس ب دلخوەشی نەدکاری پێشوازیێ ل پاپا بکەت. ڤێ یەکێ راستییا پرەنسیبێن تێگەھا پێکڤە ژییانێ و فکرا وێ یا هەردەم ل ژێر سیبەرا حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ کو ھەمی ناسنامەیێن ئۆلی، چاندی و نەتەوەیی ب خوە ڤە دگریت ئاشکەرا کر.
“کوردستان د ناڤا رۆژھلاتا ناڤین یا خوەدان زەھنیەتەک ئۆلپەرەست و مۆنارشیست دا وەکو گراڤا ئارامی و ئازادییێ یە.”
دەستپێکێ، پێدڤییە کو ئەم ڤێ ڤەدیتنێ بکەین: ھەرێما کوردستانێ ژ بۆ رۆژھلاتا ناڤین مۆدێلەکا بنگەھینە کو تێدا جووداھییێن ئەتنیکی، ئۆلی و کلتووری دکارن پێکڤە د ناڤا ئارامییێ دا بژین. ھەرێما کوردستانێ ژ لایێ داگیرکەران ڤە ھاتیە دۆرپێچ کرن، و ژ بەر ڤێ سیاسەتا دەولەتێن داگیرکەر یا دژە-کورد ھەرێما کوردستانێ ب پرسگرێکێن ئابۆری و سیاسی روو ب روو مایە. ڤێ دۆرپێچکرنا ئەنیا دژە-کوردا لسەر ھەرێما کوردستانێ گەلەک رێگری و ئاستەنگ ژ بۆ پێشکەفتنێن ماییندە ل کوردستانێ ئاڤا کرینە و ئاڤا دکەت. لێ ڤان دژبەریا و دۆرپێچا ھەموویان نکاریە ڤێ راستیا ھەرێما کوردستانێ یا پێکڤە ژییانێ بگوھەرینن. کوردستان؛ د ناڤا رۆژھلاتا ناڤین یا خوەدان زەھنیەتەک ئۆلپەرەست و مۆنارشیست دا “سیستەما کو تێدا کەس دخوازن ولاتێ وان ژ لایێ قرالەکێ ڤە بهێتە برێڤەبەرن” وەکو گراڤا ئارامی و ئازادییێ یە.
“مۆدێلا گونجاو ژ بۆ رۆژھلاتا ناڤین حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ یە”
لێ بەلێ، د سەدسالا 20ێ دا ھەبوونا کوردان نەھاتە دیتن و ھاتنە پاشگوھ هاڤێتن. پەیمانا سایکس بیکۆ د 16ێ ئادارا 1916ێ دا و حەتا پەیمانا لۆزانێ ھاتیە ئمزا کرن، دەولەتێن رۆژئاڤایی کورد نەدیتن و داگرکیرنا ئاخا کوردستانێ مەشرووع کر. دووڤرا، د کۆنفەرانسا پاریسێ و سیڤەرێ دا ژی د سالا 1919ێ دا، یەکپارەبوونا کوردستانێ نەھاتە قەبوول کرن ئەڤە ژ لایەکێ، ژ لایەکێ دی ڤە پەیمانناما لۆزان ئەنجاما ھەمی پێڤاژۆیانە. 24 تیرمەھا سالا 1923یێ پەیمانا لۆزانێ بۆ ستارتا دەستپێکرنا سەدسالەکا تژی کۆمکوژی، قرکرن، ئاسیمیلاسیۆن، شەر و پێڤاژۆیەک ب ئێشوئازار ژ بۆ کورد و کوردستانێ. ئەڤ پەیمانە ھەمی رۆژئاڤائییا ئەنجامدان. ژ بۆ ئەنیا دژە-کوردا ژ لایێ ھەرێمی ڤە ژی ھەمی دەرفەت ھاتنە دابینکرن کو ل دژی کوردان کۆمکوژیان ئەنجام بدەن. ئەڤ پێڤاژۆیا دژە-کورد یا ل سایکس بیکۆ ھاتیە دەسپێکرن ژ سالا 1990ێ و هێڤە ھاتە گوھارتن. ئەم دکارین بێژین، باشوورێ کوردستانێ دەرزاندنەک خستە وێ پێڤاژۆ و سیستەما دژە کوردا یا ھەرێمی و ناڤدەولەتی کو ژ دەما پەیمانناما سایکس-بیکۆ ڤە یا بەرداوام بوو. ھەبوونا حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ، شکاندنا سیستەمێ دژە کوردایە، ژ بەر ڤێ یەکێ، دژایەتیکرنا حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ ل دژی شکاندنا سیستەما لۆزانێ و داخازا بەردەوامکرنا بندەستیا کوردستانێ یە. نها رۆژئاڤایێ کوردستانێ ژی وەکو دربەکێ بچووک بەشداری ڤێ پێڤاژۆیێ بوویە.
“پرسگرێکا پوولێ ب راستی پرسگرێکا لۆزانێ یە”
ب پێڤاژۆیا ب ناڤێ بھارا عەرەبی یا ل رۆژھلاتا ناڤین، د پەیمانناما سایکس-بیکۆ دا ئەردھەژەک مەزن چێبوو. ھاتنا پاپا نیشان دا کو کوردێن ھاتیە پشت گوهـ هاڤێتن هێژان ژی ل سەر پێیانە و بەرخوەدانێ دکەن، ئەو دکارن ببنە ھەڤالبەندێن ئەورۆپییان یێن ھەری خورت د رۆژھلاتا ناڤین دا، ژبەرکو مۆدێلا گونجاو ژ بۆ رۆژھلاتا ناڤین حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ یە. ژ بەر ڤێ یەکێ لۆزان ئێدی ھاتە شکاندن.
پرسگرێکا پوولێ ب راستی پرسگرێکا لۆزانێ یە. پرسگرێکا پوولێ ئەوە کو ئەنیا ئەنتی-کورد پتر و کوورتر هەست ب شکەستنا سیستەما لۆزانێ دکەت. ژبەرکو جیھانا فکری یا رۆژئاڤایی، کو ب سالان ب ھەموو پراکتیکێن خوە ل دژی کوردان بوویە، ب زەلالی دبینیت کو ئەو نھا ل کێلەکا کوردانە.
“ژ بۆ دژایەتیکرنا کوردا، ترکیا گەلەک دلخوازتر خویا دکەت”
دەولەتا ترک یا داگیرکەر رێبەریا جەپھێ دژە-کورد دکەت. د ڤێ پرسگرێکا پوولێ دا ترک ھار و دین بوونە. ژ بەر کو ئەڤ سەرفرازیێن دیپلۆماسی یێن ھەرێما کوردستانێ، رێگریێ ل زێدەگاڤی یێن ترکیا دکەت. داخویانیا پەرلامانێ ئەورۆپا یا ھەسەد-ێ وەکی ھەڤالبەندێ خوە دیتن، ژی پارچەیەک ژ ڤێ پێڤاژۆیێ یە. ئیران گەلەک عاجزە ژ بەر کو ئەو دزانیت ئەو ئیراقا کو ئەو وەکی باخچەیێ خوە بکار دئینیت، دێ راستەراست ب ڤێ رەوشێ کارتێکرن لێ هێتە کرن. وەکی دی، مە ھەموویان چێتر دیت کا بۆچی حەشدا شەعبی، کو ب ئیرانێ ڤە گرێدایی یە، دخواست ب هاڤێتنا مۆشەکا ژ بۆ ھەولێرێ سەرەدانا پاپا بەری کو بهێت پووچ بکەت. ئارمانج ئەو بوو کو پاپا راوەستینیت و سەرەدانا هەرێما کوردستانێ نەکەت داکو شکاندنا پێڤاژۆیا سیستەما لۆزانێ پیچەکا دی پاش بێخیت، لێ ووسا چێنەبوو. ھەولێن ترکیا و ئیرانێ ل دژی حکوومەتا ھەرێما کوردستانا دێ یێن بەردەوام بن. ژ بەر ڤێ یەکێ ئەم ب پێڤاژۆیەک دژوارتر روو ب رووینە کو پێدڤییە ئەم کورد ژ بەرێ پێتر ھشیار بین.
ب تایبەتی، ترکیا گەلەک دلخوازتر خویا دکەت کو دژبەرییا کوردان بکەت. ترکیا د مژارا پوولێ دا قیامەت راکر. ھەر چەند ھندەک دەردۆر ببێژن ترکیا دخوازیت ڤێ مژارا پوولێ ژ بۆ کێشەیێن خوە یێن ناڤخوە بکار بینیت لێ راستی نە ب وی رەنگی یە. کۆمارا ترکیا ل سەر ژناڤبرن و ئینکارا کوردان ئاڤا بوویە. د کۆمارا یەکگرتی یا ترکیا دا پڕ رەنگی نینە. ترکیا سیستەمەکا دەولەتێ یە کو ل سەر کەڤنەشۆپی و نژادپەرەستیا ترک بوونێ ھاتیە دامەزراندن. ھەر کەسێ کو ل ترکیایێ دژیت، د ڤی سیستەمی دا ترک دهێتە دیتن و قەبوول کرن. بێ تەحەمولیا ترکان ل دژی کوردا تەنێ ب ئەردۆگان دەست پێ ناکەت. زێھنیەتا دەولەتا ترک ب خوە فاشیزمە. ترکیا ژ رۆژا یەکەم حەتا ئیرۆ دژی کوردانە. تەنێ دەما کو ترک پیدڤی ھاریکارییا کوردان دبن دبێژن “مە د 1071ێ دا ل ئانادۆلێ پێکڤە بیزەنتی تێک برن و ل چاناقالەیێ پێکڤە شەر کر”. ل گۆری مەژییێ ترکان کوردێ ھەری باش، کوردێ مرییە.
“ھێرس بوونا ترکان ژ ترسا وا نە”
ترکییا چ جارا ھەبوونا حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ قەبوول نەکرییە. نھا ژی، ھەمی پارتیێن ترکیا کەتنە ناڤا پێشبازیا کو کی دێ پێتر دژی حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ دژمناتیێ کەت. ئەو دبێژن کو پێدڤیە ئەو پەیوەندییێن بەرێ مە بل گەل حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ چێکرینە ژی بهێنە ھەلوەشاندن. وان ئەو قاس ھاتنا پاپا مەزن کر کو ئەو وەکی یاریەکا مەزنا ئەمپەریالیستان ھاتە شرۆڤەکرن. حەتا وەکو سەفەرا خاچپارێزیێ ژی دهێتە نیشان دان. ئەو وەسا تەڤ دگەرن کو نە ئەون یێن کو ل لۆزانێ ل گەل ڤێ جیھانا رۆژئاڤا “دژی-کوردان” پەیمان ئیمزا کرین، وەسا تەڤ دگەرن هەر وەکو ئەو نە ئەون یێن کو ب سالانە پەسنا خوە ددەن و دبێژن ئەم ئارتێشا 3یەمینا ناتۆیێ نە. دەولەتا ترکیا ژ بۆ ھەڤالبەندییا رۆژئاڤا ھاتە دامەزراندن. ترکیا دژی جەپهێ رۆژھلات زێرەڤانی ژ بۆ جەپھێ رۆژئاڤا دکەت و سەدەما دامەزراندنا دەولەتا ترکیا ژی ئەوە کو ببیتە زێرەڤانێ سیستەما رۆژئاڤا. دووڤ را ئەو مەجبوور ما کو راستییا باشوورێ کوردستانێ قەبوول بکەت. ھێژان ژی ئەڤ سەردەما ترکیا ب داوی نە هاتیە. دێ ھێژان پێتر ترکیا ناڤێ کوردستانێ ببھیزیت، ترکیا دێ ھێژان پڕ جارا نەخشەیا کوردستانێ بینیت. گۆتنا مەزنا یا کوردی دبێژیت “دنیا نە ب زۆرێیە ب دۆرێیە”، ئانکو “ژیان نە تەنێ ھێزە، ھەر تشتەک خوەدان سەردەمەکە”. گەر جیھان ب دۆرێ بیت ژی، ئێدی دۆرا کوردانە، گەر جیھان ب ھێزێ بیت ژی، ئێدی کورد خوەدی ھێزن. ژ بەر ڤێ یەکێ ژی ئێدی ترکیا مەجبوورە فێری ناڤێ کوردستانێ، نەخشەیا کوردستانێ و رەنگێن کوردستانێ ببیت. ئەم کورد جارنا دێ بێدەنگ بین، جارنا دێ خوە ژووندا ڤەکێشین و ترکیا ئیدارە کەین. ئەڤ رەوشە ب پێدڤیبوونا سیاسەت و دیپلۆماسیا ناڤنەتەوەیی ڤە گرێدایی نە. ئەڤە نە بێتاقەتی یە. دەما کو پێدتیڤی بوو، ئەم دێ نوسخەیێن بەلگەیا لۆزانێ شەوتینن، و ھەر کەس دێ کوردستانێ قەبوول کەت. پاپا تەنێ ئەڤ راستیە ئاشکەرا کر، ھێرس بوونا ترکان ژ ترسا وا نە.
