91 سال ب سەر کۆمکوژیا گەلیێ زیلان کو تێدا ب ھەزاران کورد ژ ئالیێ ھێزێن ترکیێ ڤە ھاتن کۆمکوژکرن دەرباس بوون.
ئیرۆ 12 تیرمەھێ یە و ٩١ سال بەرێ و رۆژا 12-13 تیرمەھا سالا 1930 کۆمکوژیا کوردان ل دەڤەرا گەلیێ زیلان ل پارێزگەھا وانێ یا باکورێ کوردستانێ دەست پێ کر.
د دەما تەڤگەرا نەتەوەیی یا ئاگریێ دا، د تیرمەھا سالا 1930 دا 44 گوندێن گەلیێ زیلان ژ ئالیێ ھێزێن ترکیێ ڤە ھاتن شەوتاندن و کاڤلکرن. ھەروھا نیشتەجھێن سڤیلێن وان گوندان ژی ب کۆمی ھاتن کوشتن.
کۆمکوژیا گەلیێ زیلان د بن فەرمانداریا سالح ئۆمورتاک، فەرماندارێ ئارتێشا نەھەمینا ترکیێ ڤە ھاتیە ئەنجامدان.
ل گۆر شاھدێن بوویەرێ و وێنەیێن کو ل سەر کۆمکوژیێ ھاتنە بەلاڤکرن، ھێزێن ترکیێ زکێن ژنێن دوگیان دچراند و زارۆکێن وان دەردخستن، ھەروھا مرۆڤ ب ھەڤ گرێددان و ئەو گولـلەباران دکرن.
د ھەژمارا رۆژا 16ێ تیرمەھا 1930یا رۆژنامەیا فەرمییا دەولەتێ یا ب ناڤێ جومھوریەتێ یا ترکیێ دا دهێتە گۆتن، 15 ھەزار کەس د بوویەرا گەلیێ زیلان دا ھاتنە کوشتن.
رۆژنامەیا جومھوریەت، د ھەژمارا خوەیا 13ێ تیرمەھا (تەمووز) 1930ێ دا ژی وەھا نڤیسیە: “پاقژکرنێ دەستپێ کر: یێن د گەلیێ زیلان دا ھەموو ھاتن ژناڤبرن. ژ وان یەک کەس ژی رزگار نەبوویە.”
د راستیێ دا ھایا پرانیا خەلکێ گەلیێ زیلان ژ سەرھلدانا ئاگری ژی نەبوو. لێ دەولەتێ خواست ب ڤێ کۆمکوژیێ پەیامەکێ بدەتە کوردان.
کۆمکوژیا گەلیێ زیلان، پشتی دامەزراندنا کۆمارا ترکیێ دویەمین کۆمکوژیا مەزنا ل ھەمبەر کوردان بوو کویا یەکەم سالا 1921ێ ل کۆچگری ھاتبوو کرن.
ھەروھا نڤیسکارێ کورد حەسەن ھشیار سەردی کو یەک ژ بەشدارێن سەرھلدانا ئاگریێ بوویە، دەربارێ کۆمکوژیا ل گەلیێ زیلان دا راگھاندیە، 18 گوندێن عەشیرێن ئادەمان، سیپکان، زیلان و حەسەنان، 47 ھەزار کەس ھاتنە کوشتن.
ل گۆر لێکۆلینڤانێ ئەرمەنی، گارۆ ساسونی ژی 5 هەزار ژن، زارۆک و کال و پیر د بوویەرێ دا ھاتنە کوشتن.
پشتی کۆمکوژیێ، نیشتەجھبوونێ و ئاڤاکرنا خانیان ل گەلیێ زیلان حەتا سالا 1950یێ ھاتە قەدەغەکرن و د سالا 1980یێ دا ژی ھەژمارەک کۆچبەرێن ئەفغانی و قەفقاسی ل ڤێ دەرێ ھاتن بجیهکرن.
ل گۆر زانیاریێن رۆژنامەیێن وی دەمی یێن ترکیێ، ب کێمانی 15هەزار کورد ل گەلیێ زیلان ھاتنە کوشتن. ل گۆر زانیاری و بەلگەنامەیێن رووسی ژی 47هەزار کەس ھاتنە کوشتن.
حکوومەت و رایا گشتی یا جیھانێ ل ھەمبەرێ ڤێ کۆمکوژیا د دەرحەقێ کوردان دا چ کارڤەدان نیشان نەدان و ئەو بێدەنگیا جڤاکا ناڤدەولەتی ل ھەمبەر ڤێ کۆمکوژیێ حەتا نھا ژی بەردەوامە.
چاڤکانیێن ترکان دبێژن کۆمکوژی د 12 و 13یێ تیرمەھا 1930ێ دا بوویە. لێ د راستیێ دا کۆمکوژی ژ خزیرانا سالا 1930ێ دەستپێ دکەت حەتا ئیلۆنا 1930ێ بەردەوام دبیت. قڕکرنێن ھەری مەزن د 1ی تیرمەھا 1930ێ دا ل گەلیێ زیلانێ پێک تێن.
