نیقاشا کو موخاتەبێ چارەسەریا پرسگرێکا کورد ل ترکیایێ کییە گەرمتر دبیت. گەلۆ موخاتەب ھەدەپەیە، ئۆجەلانە، یان ژی پەکەکەیە؟
ئەڤ پرسە هندە یا خەلەتە کو بەرسڤا راست نایێتە دیتن. ناڤێ کێشەیێ ژی خەلەتە. ناڤێ پرسگرێکێ نە پرسگرێکا کوردە. ناڤێ وێ پرسگرێکا کوردستانێ یە. ب سەر دا ژی، پرسا کو ب راستی موخاتەب کییە دڤێت د ناڤا کوردان دا ژ بۆ داگیرکەران نەهێتە هێلان و نیقاش کرن.
مینا کو ترکیایێ ملێن خوە ژ بۆ موخاتەبیێ ڤەکربیت، خوە زەلال کرییە و ماسا نیقاشێ دانایە ڤێجا تەنێ مایە کا دێ کی ژ لایێ کوردان بیتە موخاتەب. لێ بەلێ، پرسا یەکەم کو ل باکورێ کوردستانێ پێوسیتە بهێتە نیقاشکرن ئەوە کو گەلۆ پرسا کورد د ناڤا سیستەما ترکیا دا دکاریت بهێتە چارەسەرکرن یان ژی پرسگرێک ب ئاکتۆرێن ناڤنەتەوەیی ڤە دێ چارەسەر بیت. ژ بەر کو ل ترکیایێ چ موخاتەب نینە.
ب ئاوایەکی کەڤنەشۆپی، ژ لایێ سازیێن دەولەتا ترک، وەک دادگەری، یاسایی، ھێزا رێڤەبەری، ئابۆری و میت و ھتد ڤە… ھوون ل کیژان ئالی بنێرن، ژ بۆ چارەسەرکرنا پرسگرێکا کوردا ئیرادەیەک خویا ناکەت. راستییا دەولەتا ترک نە د قالبەکێ دایە کو پرسگرێکا کوردستانێ ب حکوومەت، جڤاک، رەوشەنبیر، لەشکەر، گوندی و ھەموەلاتیێن خوە ڤە بکاریت بهێت نیقاش کرن. پرسگرێکا کوردا نە پرسگرێکەکە کو د ناڤا پۆلیتیکایا کەڤنەشۆپی یا دەولەتا ترکیایێ بخوازیت بهێتە چارەسەرکرن، ئەڤ مژارە گاڤا کو دەولەتێ ژ بۆ خوە پێویست دیت دبیتە مژارا نیقاشێ. د ناڤ دیرۆکا ترکیایێ دا کەسێ یەکەم کو گۆت پرسگرێکا کوردا پرسگرێکا منە ئەردۆگان بوو و ئەم دبینین کا ئەو ژی د ڤێ مژارێدا کەتییە ناڤا دژبەرییەکا چاوا دا.
پرسگرێک ب جەهەپێ چارەسەر دبیت؟ دو ھەفتەیان بەرێ، ھێژ چ تشت ھۆلێ نەیی جەهەپێ گۆت، “ئەم قەبوول ناکەین کو پێنج خالێن ئەساسی یێن دەستووری بهێنە گوھەرین.” جەهەپە ھێژ ژی نکاریت بێژیت کوردستان. دەم ب دەم دبێژیت کورد، لێ دەنگێ خوە نزم دکەت و ل دەوروبەرێن خوە دنێرەیت “گەلۆ کەسی بھیستیە” من بەحاسا کوردان کر. جەهەپە ڤان رۆژێن داوی ب شەرمینی بەحسا کێشەیا کوردا دکەت، لێ نە ژ بۆ کو پرسگرێکێ چارەسەر بکەت، ترکییا کەتییە ناڤا دەرازیکەکا تەنگ دا ژ بۆ کو وێ دەرباز بکەت کێشا کورد وەکو گۆپالی ددەتە بەرخوە. یێ کو ئەم ب ھوورگولی بپرسین کا موخاتەب ل ترکیایێ کییە، ژ بەر کو دزانین کو ھەر کەسێ راست، جەهەپێ، حکوومەت-موخالەفەت، تەنێ ژ بۆ “پێشەرۆژا ترکیایێ” خوە نێزیکی کوردان دکەن. ب ھێڤیا کو ترکیا ب ناڤ و حکوومەتان ڤە بگوھەرین، تەنێ رێکا دۆژەھێ ژ بۆ کوردان ڤەدکەت.
یەک ژی ئەنیا کوردان ھەیە. ئەسل پرسگرێک ل وێرێ گەلەکا تەڤلیھەڤە.
مەرال دانیش بەشتاش ل سلێمانیێ چ دگەریت؟
کی ل جەپھێ کوردان نوونەرتیا کوردێن باکور دکەت: ھەدەپە، قەندیل یان ژی ئۆجالان؟
ل دۆرا ڤێ پرسێ نیقاشکرن تەنێ ژدەستدانا دەمی یە. ئەڤ نیقاشکرنە وەکی نیقاشکرنا ل سەر پرسیارا گەلۆ ھێک ژ مریشکێ چێبوویە یان مریشک ژ ھێکێ چێبوویە.
ژ بەر کو د ڤی مژاری دا ھەدەپێ ئەو ئیرادەیا موخاتەبییێ نینە. ھەدەپە د خالەکێدا د ناڤبەرا دەولەت و پەکەکێ دا دسەکنیت. ھەر دو ئالییان میکانیزمایێن کۆنترۆل و ئیداری ھەنە. کەسێن د ناڤا ھەدەپێ دا نکارن ل دەرڤەیی ڤێ میکانیزمایێ تەڤبگەرن. میناک، گەر ئەم بێژین ڤان رۆژان مەرال دانش بەشتاش بێ سەبەب ل سلێمانی ل چ دگەریت، ئەم دێ ڤێ راستیا ھەدەپێ زەلالتر بینین. مەرال دانش بەشتاش و شاندا ل گەلدا ل بەندا بۆچوونێن سالانەنە کو رێڤەبرێن پەکەکێ دێ دەنە وان. کۆمەک خەباتکارێن کو پەکەکە دبێژیتە وان کۆمیتەیا رێڤەبرا ترکیا ژی لگەل مەرال دانش بەشتاش ل سلێمانییێ نە. ب راستی، مەرال دانش بەشتاش ل وێرێ وەکی پێلەییسک د سەکنیت. لێ کار ئەڤە تەنێ نینە، ئەودێ لگەل رێڤەبرێن پەکەکێ یێن پێویست ژی بجڤیت و بۆچوونان وەرگریت. پێدڤییە چاوا نێزیکی جەهەپێ ببن، ژ بەشێن جودایێن د ناڤ ھەدەپێ دا چ ھەلوەست بێتە نیشاندان و ئەو پەیامێن کو ئاکەپێ ڤەشارتی شاندیە چ بهێنە بەرسڤاندن، دەربارێ ڤان مژاران ھەموویان دا پەکەکە دێ ژ بۆ مەرال دانش بەشتاش بۆچوون و فەرمانان دەر کەت.
گەلۆ ما ھەدەپە رێخستنەکا ناڤبەینکارە
دیمەنا کو دەردکەڤیتە ھۆلێ ئەڤەیە: ھەدەپە نکاریت ژ دەولەتێ و قەندیلێ سەربخوە تەڤبگەرە. پەکەکە ب رێیا کادرۆیێن خوە راستەراست ھەدەپێ کۆنترۆل دکەت. ھەڤسەرۆک، جیگر، ئەندامێن دەستەیا رێڤەبەر، شارەدارێن د ناڤا ھەدەپێ دا، ئانکو ھەموو ناڤێن د سازیان دا جیدگرن بێی ئەرێکرنا قەندیلێ نکارن بهێنە وەزیفەدارکرن.
رێڤەبەرێن ھەدەپێ نکارن یەک بەربژیرێ شارەداریێ ژی ھلبژێرن، بەلکو قەندیل دیار دکەت. ھەتا سەرۆکێن پارێزگەھان یێن ل ھەرێمێن سنۆری یێن وەکی جۆلەمێرگ-شرناخ ژی ژ ئالیێ ھەپەگێ و کۆمیتەیا رێڤەبەرا پەکەکێ یا ترکیایێ ڤە تێنە دیارکرن. دەما رەوش وەھا بیت، دێ ھەدەپە چ چارەسەریێ کەت کو ئیرادەیا وێ نە د دەستێ رێڤەبەرییا وێ یا فەرمی دا بیت. ھەڤسەرۆکێ وێ یێ بەرێ سەزای تەمەللی ب خوە گۆت ھەدەپە نە موخەتابە. موخاتەب عەڤدلا ئۆجەلانە. ھەدەپە نە موخاتەبە. ھەدەپە تەنێ رێخستنەکا ناڤبەینکارە.
ما دێ ئیرادەیا حیزبەکا کێم-پرۆفایل چەند بیت؟
د بەرێ دا، د ناڤ ھەدەپێ دا چەند ناڤێن مینا عۆسمان بایدەمر ھەبوون کو ژ بەر ھێزا خوە یا کارێزماتیک و کەسانە ھەول ددەن کو سەربخوە تەڤبگەرن. لگەل دەمی دا، ئەو ھەمی ھاتنە تەسفییە کرن. کەسێن د وارێ سییاسی دا کاریزماتیک ژ بۆ پەکەکێ ھەر دەم مەترسیدارن.
دەما کو ئەردۆگان بوویە سەرۆککۆمار، وی ژ بۆ کورسیا سەرۆکوەزیریێ د گۆت کو ئەو ل کەسەکێ ” کێم پرۆفایل” دگەریت. د راستیێ دا، ھەمان تشت ژ بۆ پەکەکێ ژی دەرباسدارە. ب گشتی، پەکەکە ل ھەر دەڤەرا کو د ناڤ سیاسەتێ دا خوە برێخستن دکەت ل سیاسەتمەدارێن لاواز دگەریت. کوردێن رەوشەنبیر و رەخنەگر کو دکارن سەربخوە بفکرن تو جاران نکارن د ناڤ رێخستنەکا سیاسی یا نێزیکی پەکەکێ دا جی بگرن. ب تایبەتی کورد. ژ بەر کو ترک یان ژی مرۆڤێن ژ نەتەوەیێن دی خوەدی ئیمتیازێن پۆزەتیفن د ناڤا پەکەکێ دا و ئەو دکارن ببنە ھەڤسەرۆک و ھتد. لێ خەسلەتا یەکەمین یا کوردان ئەوە کو ئیتاعەتێ دکەن. ژ بەر ڤی سەدەمی، پەروین بوولدان، ھەڤسەرۆکەکا خوەدی کێم پرۆفایلە. پەروین بوولدان کاراکتەرکا لاوازە، ژ بەر مژارێن مادەیێن هشبەر دۆسیەیەکا وێ یا مەزن ھەیە، تەڤی کو ل گۆری یاسایێن ھەدەپێ دو جاران مافێ وێ یێ ھلبژارتنێ ھەیە لێ ئەو 5 جاران بوویە پارلەمەنتەر.
ئانکو، نێزیکاتیا پەکەکێ یا ھەدەپێ وەھایە؛ “بنگەھ یێ منە، چەک د دەستێ من دایە، حکوومەت ژی باش دزانیت کو گۆتنا دوماهیێ یا منە. ژ بەر ڤێ راستییێ، کا رێڤەبەرێن ھەدەپێ ژ کی/کێ پێکهاتنە زێدە فەرق ناکەت. کۆنترۆل د دەستێ مە دایە. ئەم بریارێ ددەین کا دێ کی پەیا ببیت یان ژی سوار ببیت. “ژ بۆ ڤێ، ناڤەندا سیاسی یا ھەدەپێ چ جارا نەبوویە ھێز. نە پەکەکە و نە ژی دەولەت دەستوورێ نەدەتە ڤێ یەکێ. دێ ژ نھا و پێ دا ژی ووسا بەردەوام بیت. ھەر کەسێ کو دهێت ناڤ ھەدەپێ زوو فێر دبەیت کو “پێشەنگ” کی نە. ژ بەر ڤێ سەدەمێ، ئەم چ جاران ھەدەپێ وەکی ھێزەکا ستراتەژیک رەخنە ناکەین. ئەز باسی گەلەک ئەرکا ناکەم. ژ بەر کو ھەدەپە پارتیەکە کو دەولەتێ و پەکەکێ پێکڤە ئاڤا کریە. سەرکێ وەریسی د دەستێ کەسەکێ دی دا یە. ئەو وەها خوە دیار دکەت کو ژ ھەر تشتی بەرپرسیارە، لێ نەراستە ئەو د رەوشەکێدایە کو د چ تشتی دا ئیرادەیا وان یا بریارێ نینە. ھەدەپە ژ 10 سالێن بەرێ زێدەتر تەسلیمی ئیرادەیا نەیاسایی بوویە.
ژ بەر ڤانا ھەموویان، ھەدەپە نە موخاتەبێ پرسگرێکا کوردایە. ڤێ شانۆیا موخاتەب بوونێ تێخنە رۆژەڤێ دا کو کوردان پێ مژوول بکەن. دەما کو مرۆڤ ھێژ نیقاشا ڤێ یەکێ دکەن کا موخاتەب “ئۆجالانە یان ژی ھەدەپەیە” لێ زلامێن دەولەتێ ھێدی ھێدی بەر ب قەندیل و ئیمرالیێ ڤە کەتنە رێکێ ژی. دبیت کو جەوھەرێ ڤان ھەمی نیقاشان ژ بۆ ژ بۆ ڤەشارتنا ڤێ مژارێ بیت. د ئەنجام دا ژیرییا سھربازی ئەوە کو بالا تەماشەڤانان کاشی جیھەکێ دی بکەت.
