بوویەرێن وەکە گرتنا سازیێن دەولەتا ئیراقێ یێن ل شنگالێ د 12-13یێ کانوونێ دا روودای ھەولدانەکا ئالۆزییێ بوو. ئەو شرۆڤەیێن کو دبێژن بوویەر ژ بەر ئێرشێن بالەفرێن ترکییێ کو بەرپرسێ سازیێن پەکەکێ یێن شنگالێ مەروان بەدەل کربوو ئارمانج و ژ بەر ڤێ یەکی گەلێ شنگالێ کارڤەدان نیشان دایە، نە راستن. ئەڤ دەستپێشخەریا ژ لایێ پەکەکێ، بەشەکە ژ وێ پرۆسەیا کو ژ سالا 2014ێ ڤە ل ئیراق و ھەرێما کوردستانێ دقەومیت.
رێڤەبریا ھەماھەنگییا ئیراق و ھەرێما کوردستانێ و ئیمکانا پێشخستنا پەیوەندیێن ئیستیقرارێ گەلەک دەردۆرێن کو ژ نەئاساییبوونا رەوشا ئیراقێ مفا وەردگرن بێزار دکەت. ئەکتەرێن سەرەکی یێن ڤێ ئالۆزیێ جیرانێن ئیراقێ و ھەر دو دەولەتێن کۆلۆنیالیستێن کوردستانێ ئانکو ئیران و ترکیا نە. ھەر دو دەولەتان ژی نەرەحەتیەکا مەزن ل ھەمبەر ھەرێما کوردستانێ ھەیە، ژ بەر کو پشتی رەژیما سەدام ھاتیە رووخاندن و د ئیراقەکا نوو دا جارا یەکەمە کو کورد بوونە خوەدی ستاتویەکا فەرمی. ژ بۆ ڤێ یەکێ ژی ژ سالا 2004ێ ڤە ھەولێن ژ بۆ نەھشتنا کو ئیراق ببیتە دەولەتەک خوەدان سەروەری و ھەرێما کوردستانێ ژی ببیتە ناڤەندا بھێزکرنا فکرا نەتەوی یا کورد، بەردەوامن. د سالا 2014ێ دا کو داعشێ ئێریش کریە سەر ئیراقێ، دەستێ وان ھێزێن کو دخواستن ئیراقێ کۆنترۆل بکەن خورتکر. ئیرانێ ب رێکا شیعەیان دەستھلاتا خوە لسەر ئیراقێ سازکر و ترکییێ ژی ب رێکا ھندەک بارەگەھێن لەشکەری وەکە یێ بەعشیقە و ب رێیا ترکمەنان دخواست ئیراقێ پارڤە بکەت. نها ھەر دو وەلات ژی ژ بۆ کو بکارن ھەبوونا خوە د ناڤا فەوزا و نەدیاریێ دا بەردەوام بکەن، دخوازن دەستوەردانێن خوەیێن ئاشکەرا و ڤەشارتی بدۆمینن.
پشتی سالا 2019ێ دربەیێن ڤەشارتی ل ھەمبەری وان کەسێن کو دکارن ل ئیراقێ ببنە ھێزەکا کۆمکرنێ ھاتنە کرن. ب تایبەتی گۆتووبێژێن ھێزێن پێشمەرگە بۆ ڤەگەرا ناڤچەیێن کوردستانی ب تایبەت کەرکووکێ، هێلا کو پیلانگێر بلەزتر کار بکەن. بەرژەوەندیێن ھەڤپارێن ئیران و ترکیێ مسۆگەر کر کو د ڤان دربەیان دا پێدڤییە ھەر دو وەلات د ناڤا ھەماھەنگییێ دا کار بکەن.
یەکەمین قوربانیێ ڤان دربەیان عادل عەبدولمەھدی بوو کو د جۆتمەھا 2018ێ دا وەک سەرۆکوەزیر ھات بوو ھلبژارتن. عەبدلمەھدی کو دخواست لگەل کوردان دا تێکلیەکا ھەڤسەنگ بەردەوام بکەت، بوو ئارمانجا ئەنیا شیعەیان. پشتی 13 مەھان ژ بەر کو ھێزێن شیعە خوەپێشاندانێن گرسەیی کرن وی ژی دەست ژ کار بەردا. دربەیا ل سەر عەبدولمەھدی وەکە داخوازا گەل ھاتە راگاھاندن. ھەتا سالەکێ حکوومەتەکا نوو نەھاتە ئاڤاکرن و د ڤێ ڤالاھییێ دا ئیرانێ ئەو پێکھاتەیێن شیعە یێن نێزیکی خوە خورت کرن.
ھەولدانا دربەیا دویەمین یا ل سەر مستافا کازمی یە کو ل شوونا عەبدولمەهدی ھاتبوو ھلبژارتن، ئەو درب ھێژتا بەردەوامە. پشتی سالا 2020ێ کازمی وەکە سەرۆکوەزیر، ژ بەر سەنگا خوە یا شەخسی ب ئیسرارتر بوو و بێگومان ھەولدانێن دربەیێ یێن ل ھەمبەری وی ژی دژوارتر بوون. د 7ێ مژدارا 2021ێ دا ل سەر مالا کازمی ئێریشەک ب مووشەکان ھاتە ئەنجامدان.
درب و پیلانگێریێن ل دژی کوردستانێ بێناڤبەر بەردەوامن
ھەولدانا دربەیا سێیەم ژی دھات خواستن کو ل ھەرێما کوردستانێ بهێتە کرن. د راستیێ دا دیرۆکا پیلانگێریێن ل دژی کوردستانێ گەلەک کەڤنترە. د سالا 2014ێ دا دەست پێ کر و د سالا 2017ێ دا ب سەرکێشییا کۆما لاھوور جەنگی بورھان خواستن گاڤێن نەیاریێ پێش بێخن. درب و پیلانگێریێن ل دژی کوردستانێ بێناڤبەر بەردەوامن. پێنگاڤا ڤێ پیلانگێریێ ھەری داوی ل دژی حکوومەتا سەرۆکوەزیر مەسروور بارزانی بوو. بارزانی ب تەجرووبەیا خوەیا ئیستیخباراتی، سەروەریا خوەیا د سیاسەتا دەولەتان دا ھەیی، ژ بۆ دەرباسکرنا ئالۆزیێن کوردستانێ یێن کو پشتی خیانەتا ئۆکتۆبەرا 2017ێ دەرکەتبوون، د ناڤا ھەولەکا پرئالی دا بوو. ب تایبەتی ژی د وارێ دیپلۆماتیک دا جھ ژ بۆ کوردستانێ ڤەکر. ھەروەھا ژ بەر ریفۆرمێن ئابۆری، لێگەرینا گەشەپێدانا ئابۆریا نەتەوەیی و بھێزکرنا ئاماژا ھەرێما کوردستانێ، مەسروور بارزانی راستی “پەرسۆن نان گراتا” کوردان و دژبەرێن کوردستانێ ھات.
مەسروور بارزانی و حکوومەتا وی راستی ھندەک کریارێن خوەپێشاندانێن سلێمانیێ، ئێریشا خوارنگەھا ھۆقەباز و ھەر وەھا ھندەک دۆسیایێن سەختەیێن سامان و ب ئاوایەکێ شەخسی ھاتییە ئارمانجکرن.
پەکەکە نە وەکە ھێزەکا مەزن لێ وەکە کرێگرتی د پیلانا ل دژی ئیراق و ھەرێما کوردستانێ دا جھ دگری
ھەر دو دربێن داوی یێن کو مە بەحس کرن ب تایبەتی پشتی ھلبژارتنێن ئیراقێ گورتر بوون. بن کەتنا ئەنیا شیعە یا ئالیگرێن ئیرانێ، رێژەیا سەرکەفتنا پەدەکێ و ئیحتمالا کو کورد ببنە ھێزەکا ب باندۆر د پارلامەنتۆیا ئیراقێ دا، خوەدیێن پیلان و دربێن ل دژی ئیراقێ بوو سەدەم ب لەز تر کار بکەن.
حیزبەکا دی یاکو د ناڤا ڤان دربیان دا ب ئاوایەکێ ئەکتیف رۆل خوە دگێریت و ھەتا نھا مە ناڤێ وێ نەگۆتیە ژی پەکەکە یە. پەکەکە نە وەکە ھێزەکا مەزن لێ وەکە کرێگرتی د پیلانا ل دژی ئیراق و ھەرێما کوردستانێ دا جھ دگری.
گەر مرۆڤ بەرێ خوە بدەتە چاپەمەنیا پەکەکێ و ل داخویانیێن رێڤەبەرێن وێ بنێریت دکاریت ڤێ راستیێ گەلەک ب زەلالی ببینیت. د بوویەرێن ل شنگالێ روودایی دا، رۆلا پەکەکێ یا د دربەیا ل دژی ھەرێما کوردستانێ گەلەک ئاشکەرا دکە.ت
پەکەکە ب تایبەتی پشتی ھلبژارتنێن ئیراقێ سەری ل سیاسەتا رەشکرنێ دا. د راستیێ دا سەرکێشییا ھەولدانێن کو دبێژن “ھلبژارتنێن ئیراقێ نە رەوا نە، دڤێت بێنە دوبارەکرن، ئەنجاما ھەلبژارتنان ئارامییا ئیراقێ ئاڤا ناکەت و ھتد” پەکەکە و حەشدا شەعبی دکەن.
د رۆژنامەیا سەرخوەبوونا پەکەکێ دا نرخاندنا رێڤەبەرێ پەکەکێ جەمیل بایک ل سەر ھلبژارتنێن ئیراقێ، ل ھەمبەری ئەنجامێن ھلبژارتنێن ئیراقێ کارڤەدانەکا گەلەک تووند نیشان دا. بایک نرخاندنێن وەکە “شیعە زێدە نەچوونە سەر سندۆقان، سەدر نکاریت نوونەراتیا شیعەیان بکەت، پەدەکە تێک چوو، ئەگەر پشتگریا مە نەبوویا یەنەکە ژی دا تێک چیت، ھلبژارتن نکاریت تشتەکێ بگوھریت، فکرێن مە ئەساسن. . .” د ئەنجامێ دا بایک گۆت، “ئەڤ ھەموو ژ بۆ ژناڤبرنا پەکەکێ تێنە کرن.” بەریا وێ ژی ئەندامێ پەکەکێ نوورەدین دەمیرتاش د رۆژنامەیا پەکەکێ یا ب ناڤێ ئۆزگور پۆلتیکا دا ئیدیعا کربوو کو “ڤەگەرا پێشمەرگە بۆ کەرکووکێ دێ ئیراقێ لاواز کەت”. ژ بەر کو مژارێن د ڤان ھەر دو گۆتاران دا ھاتنە سەرزمان وەکە نێرینێن ئیران و حەشدا شەعبی نە. ژ بەر کو ھەڤالبەندێن ھەڤ یێن ستراتەژیکن نەرحەتییەک مەزن د ڤان ھێزان دا چێبوویە. ھەلوەست و فکرێن وان ژی یەکەن.
یا ژ ھەموویان راستر ئەوە کو بوویەرێن شنگالێ وەکە ھەلوەستا هەڤبەشا کەسێن کو دخوازن رێگریێ ل ھەولدانێن ئاڤاکرنا حکوومەتا ئیراقێ بکەن و وەکە پیلانەکا ل دژی ھەرێما کوردستانێ و ئیراقێ بهێتە دیتن. پەکەکە پارچەیەک ژ ڤێ پیلانێ و ھەولدانا دربیێ و لیدانا دربەکێ یە. پەکەکە ب چەند گەنجێن ئێزدی یێن بچووک لێ ب رێخستنکری ڤە بەشداری ڤێ ئیستیفزاز و دربەیێ بوو. گەر ئەم ب ئەشکەرایی بێژین؛ پەکەکێ د خواست کو د ڤان بوویەران دا چەند جوانێن ئێزدی ژییانا خوە ژ دەست بدەن دا کو فەوازا چێببیت. ژ بەر ڤێ راستییێ د پێشەرۆژێ دا چ بوویەرا ل شنگالێ روو ب دەت ئانکو ئێزدییەک ل کووڤە ژییانا خوە ژ دەست بدەت پێدڤییە ئەم د ڤێ چارچۆڤێ دا بنرخینین. دڤێت ئەم ڤێ یێکێ باش ببینین کو چ بوویەرێن شنگالێ بقەومن دێ ب مەعسوومییەتا گەل، حەق و حقووقێ ڤە نەھێتە ئیزاحە کرن.
د ئەنجامێ دا؛ چ بوویەرێن ئیراق و ھەرێما کوردستانێ ب ئاوایەکی خوەبخوە نابن و قەد چێنابن. ئیراق و ھەرێما کوردستانێ ب دەستوەردانێن داگیرکەر و بازرگانان روو ب روویە. ئەڤ رەوشا ب ئاخافتنێن ئایدۆلۆژیک و راڤەکرنێن فەلسەفی ڤە ناهێتە نخافتن. ئیران ژ بۆ حکوومەتەکا ئالیگرێ شیعە، ترکییا ژ بۆ حکوومەتەکا بێھێز بهێتە ئاڤا کرن دێ ب ھەموو ھێزا خوە تشتێ ژ دەستێ وان دهێت دێ کەن. د ڤێ بوویەرێ دا ھێزێن پەکەکێ و حەشدا شەعبی ژ بۆ ئولوفەیان “مووچەیێ کو عۆسمانیان سێ مەھان جارەکێ ددا لەشکەرێن بۆ وێ شەر دکر و ھندەک فەرمانبەرێن دەولەتێ” شەر کر. ژ بۆ زێدە ئولوفەیان دەستخوە بێخن دێ ھێژ پێتر ناڤەندێ شێلی کەن.
