د ڤان رۆژێن داوی دا ل شنگالێ د ناڤبەرا ھێزێن پەکەکێ یێن د بن سەیوانا حەشدا شەعبی و یەبەشێ و ئارتێشا ئیراقێ دا ھندەک ئالۆزی دەردکەڤن.

ھەر چەندە سەدەما ڤان ئالۆزیان د پرسگرێکێن وەکە ئەولەکاریا ناڤخوەیی یا د ناڤا باژارێ شنگالێ دا خوە نیشان بدەت ژی، لێ سەدەما بنگەھین یا ناکۆکییان ب سیاسەتێن ھەرێمێ ڤە گرێدایی یە.

دەما روودانا ئالۆزییان

ئالۆزیان ب گرانی ژ ھەیڤا کانوونا 2021ێ دەست پێ کر. پەکەکێ ب کۆمەکا خەلکێ رۆژئاڤا و ب چەند زارۆکێن ئێزدی ڤە ئێریشی سازیێن دەولەتا ئیراقێ کر. ب وەشاندنا داخویانیەکێ رێ نەدا سازییێن فەرمی یێن دەولەتێ بهێنە ڤەکرن. پەکەکێ سەدەما ڤێ ئێرشکارییا خوە بۆردومانێن ھەوایی یێن ئارتێشا ترک نیشان دا.

لێ بەلێ ئەڤ ئالۆزیێن کو پشتی ھلبژارتنێن ئیراقێ چێبووین گەلەک واتادارن، ئەڤ رەوشە ژ بۆ فێمکرنا سەدەمێن بوویەران یا گرنگە.

پەکەکێ د ھلبژارتنێن 10ێ جۆتمەھێ یێن پارلامەنتۆیا ئیراقێ دا گەلەک ب زەحمەت هەژمارەکا دەنگێن کێم دەست خوە ڤە ئانین. ئەنجامێن ھەلبژارتنان دیارکر کو پەکەکە ژ ئالیێ سیاسی ڤە نوونەراتیا گەلێ شنگالێ ناکەت. ئەڤجا پەکەکە دخوازیت تێکچوونا خوە یا سیاسی ب کۆمەکا بچووک یا ئێریشکار کو ب پێشەنگیا کادرێن پەکەکێ یێن رۆژئاڤایی و باکوری پێک دهێن ڤێ شکەستنا خوە ب ڤان چالاکییان بڤەشێریت. ھەتا نھا رێکێ نادەت نوونەرێن کو ژ ئالیێ گەلێ شنگالێ ڤە ھاتنە ھلبژارتن بکەڤنە باژارێ شنگالێ. ئەڤ ژی ددەتە نیشاندان کو پەکەکێ شنگال داگیر کرییە و دخوازیت ب زۆرا لەشکەری تەحەکمێ ل سەر ئیرادەیا گەلێ شنگالێ بکەت. لێ خواستەکا پەکەکێ یا کو تێکچوونا خوە ڤەشێریت، ئالیەکێ مژارێیە. تشتێ ھەری مەترسیدار پەیوەندیا بوویەرێ ب سیاسەتا ھەرێمێ ڤەیە.

ناکۆکییێن د ناڤبەرا ئیراق و ترکیێ دا

پەکەکە نە تەنێ د ھلبژارتنێن ئیراقێ دا تێک چووبوو. د راستیێ دا ھەموو پێکھاتەیێن سیاسی یێن کو ئالیگرێن ئیرانێ بوون و ب حەشدا شەعبی ڤە گرێدایی بوون، د سندۆقێن دەنگدانێ دا تێک چوون.

بنیاتێ کو ھێزێن ئالیگرێن ئیرانێ ل ئیراقێ ببنە دەستھلاتدار، حکوومەتێن قەلس و لاوازێن ئیراقێ بوون. ئیرانێ ژ سالا 2004ێ هێرڤە ئیراق خستبوو دەستێ خوە و دخواست ب ڤان حکوومەتێن بێ ئیرادە ڤە ئیراقێ ل گۆری بەرژەوەندییێن خوە بریڤە ببەت. ڤێ جارێ ژی پشتی ھلبژارتنان حکوومەتا کو سەدر، کورد و سوننی دخوازن ئاڤا بکەن، دەستێ ئیرانێ یێ د ناڤا ئیراقێ دا دێ لاواز کەت. حکوومەتەکا ب ھێز ل بەغدایێ کابووسا ھەموو ھێزێن چەکدارێن میلیشیاتێن ئیراقێ یە. پەکەکە یەک ژ وان ھێزێن میلیشیاتە. ئەڤە یەک ژ وان سەدەمانە کو د ڤان دەمێن داوین دا پەکەکە د مەدیایا خوە دا حکوومەتا کازمی یا کو ھەول ددەت ب ھێز ببیت دکەتە ئارمانج و دژی وێ د سەکنیت. ھێزا کو دەستیرییا ئاڤێتنا مووشەکان بۆ سەر بەغدایێ ددەت و دخوازیت کو  پەکەکە ل شنگالێ ئالۆزییان زێدە بکەت ھەمان ھێزە.

پەکەکە: شنگال بەشەک ژ ئیراقێ یە

رێڤەبرێن کەجەکێ و پەکەکێ ژ سالا 2015ێ و ڤر ڤە ژ بۆ کو شنگالێ ژ ھەرێما کوردستانێ ڤەقەتینن، بزاڤێ دکەن. رێڤەبەرێن پەکەکێ یێن وەکە بەسێ ھۆزات، ئایتەن دێرسم و مستافا قاراسوو ئاشکەرا دەرکەتن سەر شاشێن تەلەفزیۆنان و گۆتن، “شنگال پارچەیەک ژ ئیراقێ یە، ئەم دخوازین د بن ئالایێ ئیراقێ دا بژین.” ھێزێن پەکەکێ ل ھەموو کۆچە و کۆلان و تاخێن شنگالێ ئالایێ ئیراقێ بلند کر. لێ نھا دەستھلاتداریا ئیراقێ رەد دکەن. لگەل ئارتێشا ئیراقێ و حکوومەتا ناڤەندی د ناکۆکییان دا دژین. پەکەکە ل شنگالێ نە خوەدی ھێزەکا ھەرێمی یە. ئارمانجا پەکەکێ یا ل شنگالێ چیە؟

ئێزدی ھەبوونا پەکەکێ یا ل شنگالێ ناپەژرینن

مژارا کو پەکەکە ژ بۆ پاراستنا ئێزدیان ل شنگالێ یە، تەنێ ژ بۆ کەسێن کو ژ سیاسەتا ھەرێمێ فام ناکەن، پرۆپاگاندایە. سەدەما مانا پەکەکێ یا ل شنگالێ ژ بەر گرینگیا سیاسی یا شنگالێ یە.

جڤاکا ئێزدی ھەبوونا پەکەکێ یا ل شنگالێ ناپەژرینیت، ھەر وەھا چ دەستھلاتدارێن ئۆلی یێن ئێزدی ژی ڤێ داگیرکەرییا پەکەکێ قەبوول ناکەن. پێکھاتەیا ناڤخوەیی یا جڤاکا ئێزدی ھەبوونا پەکەکێ ناسناکەت. ل دەردۆرا پەکەکێ چەند مالباتێن بەرژەوەندپەرەست ھەنە. پرانیا وان دۆرووبەران ژی ل بەر سەدەمێن ئابۆری پیدڤی پەکەکێ نە.

نە دەولەتا ئیراقێ ھەبوونا پەکەکێ یا ل شنگالێ قەبوول دکەت و نە ژی رێڤەبەریا ھەرێما کوردستانێ. ھێزا کو ھەبوونا پەکەکێ یا ل شنگالێ دپەژرینیت ئیران و ترکیانە. ھەر دو ھێز ژ بۆ سەردەستیا ل سەر ئیراقێ بزاڤێ دکەن. ژ بۆ ھەبوونا ھەر دو ھێزان ل ئیراقێ پێویستی ب بەهانەیان ھەیە. ھەبوونا ھێزێن ل ئیراقێ کو ھەر دو دەولەت ژی وان تەرۆریست دحەسێبینن دەرفەتێن ئێرشێ ئاڤا دکەت . ژ ڤان، ئیران ب ئیدیعایا داعشێ ل ئیراقێ یە. ئیران د ئێریشێن ڤێ داویێ یێن داعشێ ل ئیراقێ دا خوەدی ھەڤالبەندییەکێ یە کو ناهێتە ئینکارکرن. د راستیێ دا بەلگەیێن زەلال ھەنە کو ئیران ھێزا سەرەکی یە ل پشت ھەولدان و دەستوەردانێن رەڤینا ئەندامێن داعشێ ژ زیندانا سیناعە یا حەسەکێ. ھێزا کو ھەبوونا ئیران و حەشدا شەعبی د رێڤەبەریا ئیراقێ دا مەشرووع دکەت ژی داعش ب خوەیە.

بێ گومان ترکیا د ڤی واریدا بێ بزاڤ نامینیت. ھەم ژ بەر بیرێن گازێ یێن کو نەھاتنە ڤەکرن و ھەم ژی ژ بەر کو شنگال دەرگەھەکە ژ بۆ ھیلالا شیعە لەوما ژی ترکییە ڤی دەرگەھی بۆ ئیرانێ بەرنادەت. ھێزا کو ھەبوونا ترکیێ ل باشوور و ئیراقێ رەوا دکەت ژی ھەبوونا پەکەکێ یە.

شنگال: قادا شەرێ د ناڤبەرا ترکیا و ئیرانێ یە

گۆرەپانا نەراستەراست یا شەرێ د ناڤبەرا ئیران و ترکییێ دا باژارێ شنگالێ و سووریێ یە. رێخستنا ب ناڤێ ئەحرار سنجار یان ژی سنجارا ئازاد کو جارا یەکەم ناڤێ وێ دهێتە بھیستن، ئێریشا ل سەر بارەگەھا ترکیا یا بەعشیقە گرت سەر خوە. ئەڤ رێخستنە ب راستی ژی بەردەڤکێ نەراستەراست یێ ئیرانێ یە، دبێژیتە ترکییێ خوە نێزیکی شنگالێ نەکە. ئەڤ ئالۆزی ژی نیشانا وێ یەکێیە کو شنگال دێ بیتە گۆرەپانا شەرەکێ دژوارتر.

وارگەھێن کوردێن ئێزدی دێ دیسا بیتە قادا شەری؟

مخابن چاوا کو ھندەک ھێزان بەرێ داعشێ دا کوردستانێ و ب تایبەت شنگالێ و فەرمانا ئێزدییان ھاتە راکرن. ئانکو بوونە قوربانێ پلانەکا ھەرێمی، ڤێ جارێ ژی دێ بیتە قوربانیا پلانەکا دی یا هەرێمی و دێ  شەرێ هەژموونی یێ ھەرێمێ یێ د ناڤبەرا ترکیا و ئیرانێ دا ل سەر خاکا پیرۆزا شنگالێ رووددەت. خەلکێ شنگالێ دناڤا رۆژێ  دا تەنێ 4-6 دەمژمێران ژ کارەبێ مفا وەردگرن، پرسگرێکا ئاڤا پاقژیێ یا ڤەخوارنێ ژی گەلەکا مجدە. ب ھەزاران شنگالی ھێ ژی د کامپان دا دژین و ژ بەر پرسگرێکێن ئەولەکاریێ ڤەناگەرن شنگالێ. بەرۆڤاژی ڤێ یەکێ هێژان ژی ڤەگەرین ژ شنگالێ ژ بۆ ناڤا کامپان بەردەوامە. ئێزدیێن ل چیایێ شنگالێ ب ھاریکارییا ھندەک دەزگەھێن ناڤدەولەتی و دەزگەھێ خێرخوازی یێ بارزانی دژین. ب پشتگریا خێرخوازان دژین. شنگال، وارێ کوردێن ئێزدی یێن کو د ناڤ بەلەنگازی، بێکاری و پاشەرۆژەکا نەدییار دا نە، ئیران-ترکیا دخوازن ب رێکا ھەر دو ھێزێن مقاول ئانکو حەشدا شەعبی و پەکەکێ شنگالێ بکەنە گۆرەپانا شەرەکێ وێرانکەر. پەکەکە ل چیایێ شنگالێ بێناڤبەر تونەلان دکۆلیت و شەرڤانان ژ رۆژئاڤا دەرباسی ور دکەت. ئێزدی د ڤێ ناڤبەرێ دا تێنە پەرچقاندن و مەحکوومێ بەلەنگازیێ تێنە کرن.

ئیراق و ھەرێما کوردستانێ د بن جاڤدێریا نوونەرێ نەتەوەیێن یەکبوویی دا، د 9ێ جۆتمەھا 2020ێ دا ژ بۆ شنگالێ رێکەفتنەک ئیمزاکر. مەبەستا ڤێ رێکەفتنێ ئەو بوو کو خەلکێ شنگالی دیسا ڤەگەرن سەر مال و وارێن خوە. لێ بەلێ شنگال د بن کۆنترۆلا دو ھێزێن مقاول یێن ب ناڤێ حەشدا شەعبی و پەکەکێ-یەبەشێ دایە. پێدڤییە کو دەسپێکێ ئەڤ ھێزە بهێنە دەرخستن. شنگال ژ شەرێ دناڤبەرا ترکییا و ئیرانێ یێ ژ بۆ هەژموونا ل سەر ھەرێمێ بهێتە رزگارکرن. گاڤا کو ئەڤ رێکەفتنە جێبەجێ بوو شنگال دێ بەرێ خوە دەتە ھەرێما کوردستانێ و کوردێن ئێزدی ژ دێ ژ خەفکا ھێزێن نە یاسایی ئانکو پەکەکێ و حەشدا شەعبی هێنە رزگارکرن. لەورا ژی جێبەجێکرنا ڤێ رێکەفتنێ زەروورییەتەکا مەزنە ژ بۆ پاشەرۆژا شنگالێ.