یێ جڤاکێ دکەتە جڤاک و ژیانێ دئافرینیت ژنن. بنگەھا جڤاکیبوونا مرۆڤان ل سەر ژنێیە. گەر ھوون جڤاکەکێ ئاڤا بکەن، پیدڤیە دەستپێکێ ژ ژنێ دەست پێ بکەن. گەر ھوون بخوازن جڤاکەکێ ژناڤ ببەن، دەستپێکێ ئێرشی ژنێن جڤاکێ بکەن. ژ بۆ ڤێ ژی ھەر کەسێ کو دخوازیت ناسنامە و جڤاکبوونێ ئاڤا بکەت، دەستپێکێ گرنگیێ ب ژنان ددەت. د ھەموو دیرۆکا مرۆڤاتیێ دا ئەڤ دییالەکتیک ھەبوویە. دهێتە زانین کو دەما ئۆل، ناسنامەیێن ئەتنیکی و ناسنامەیێن سیاسی دەردکەڤن ھۆلێ، پێدڤیە بەریا ھەر تشتی ژنان ب دەست بێخن. دیسا گەر دخوازن جڤاکەکێ ب دەست بێخن، دەستکپێکێ پێدڤیە ژنا دەستەسەر بکەن.
ھەمان تشت ژ بۆ جڤاکا مەیا کورد ژی دەرباس دبیت. ھەبوونا چاندا کوردی و ھەبوونا زمانێ کوردی ھەر تم د ژنێ دا ھاتیە سەلماندن و پاراستن. ژنێن مە کەنگی ئاسیمیلەبوون جڤاکا مە ژی لگەل وان دا ئاسیمیلە بوو. ئەم دزانین کو سەدەما قوتبوونێ ژ ناسنامەیا کوردان ل باکورێ کوردستانێ ب ئاسیمیلەکرنا ژنێن کورد ڤە دەست پێ کر.
ژ سالێن 1980یێ ھەتا نها باکورێ کوردستانێ و ب تایبەت ناسنامەیا ژنێ سێ دۆرپێچێن مەزن دەرباس کرینە. ڤان ھەر سێ دۆرپێچان زییانەک مەزن دا ژنان.
یا یەکەم؛ دەولەتا ترک یەکسەر ب شێوازێن شەرێ تایبەت ژنا کورد ئارمانج کر. دەولەتێ ئەڤ یەک ب گەلەک رێبازان ئەنجامدا. رێبازێن قرکرنا فزیکی و ھتد ھاتن بکارئانین. لێ ژ بەر کو کۆلۆنیالیستان دزانی کو ئاسیمیلاسیۆن ب تەنا سەرێ خوە نکارە سەردەست ببیت، د مەژییێ جڤاکا کورد دا خواست سیستەمەک داگیرکەرییا بێناڤبەر ئاڤا بکەت. لەوما ژی کورد ب دو شێوازان دۆرپێچ کرن.
دیالەکتیکا سەلف-کۆلۆنیالیزمێ و ئۆتۆئاسمیلاسیۆن
ھەر دو دۆرپێچێن دن ژ ڤێ دۆرپێچا یەکەم ب ئەنجامێن خوە کوورتر بوون. ژ بەر کو ئەو شێواز بوو سەدەم کو ئاسیمیلاسیۆنا دەولەتێ بەر ب ئۆتۆئاسمیلاسیۆنێ ڤە بچیت و رێ بەر ب سەلف-کۆلۆنیالیزمێ ڤەکر.
دۆرپێچا دویەمین پێڤەبرنا ناسنامەیێن ئۆلی بوو؛ ئەڤ پێڤاژۆ دەولەتێ ب خوە رێخستن کربوو. پێڤاژۆیەک کو ئەم دکارین پێ بحەسبینن وەکی پێڤاژۆیا ئاسیمیلەکرنا کوردێن دیندار، کو ب پرانی مسلمانن و ل گۆری کۆدێن خوەیێن جڤاکی دژین، ل سەر توورک-ئیسلام ھاتە مەشاندن. یانی ناسنامەیا ئیسلامی دەردخن پێش، کورد تەنێ وەکە پارچەیەک ژ ئوممەتێ، کوردایەتیژی وەکە کارەکی خراب دهێتە پێشچاڤکرن. د ئەنجاما ڤێ ژی ئۆتۆئاسمیلاسیۆنا د بن ناڤێ ئومەتێ دا ھاتە پێشخستن. شێوەیەکی دی یێ جودا و رادیکال ل سەر عەلەویان ھات کرن. ناسنامەیا عەلەویەتیێ ل شوونا ھەموو ناسنامەیان ھاتە دانان. ھەتتا ناسنامەیا عەلەویەتیێ ژی، دانا پێشیا ناسنامەیا ئەتنیکی و نەتەوی. ئەڤە ژ ئالیێ دەولەتێ و تەڤگەرێن وێ یێن بەرفرەھکرنێ ڤە ھاتە ئەنجامدان. ئانکو، ناسنامەیا کوردان ھاتە ونداکرن.
دۆرپێچا مەزنا سێیەمین ژی دۆرپێچا پەکەکێ یا ل سەر ژنێن کورد بوو. د ناڤ ڤان ھەر سێ دۆرپێچێن کو مە بەحس کرن دا یا کو ھەری زێدە دڤێت بهێتە لێکۆلینکرن و مەترسیەکا گەلەک نازک د خوە دا دحەوینیت ژی دۆرپێچا تێگەھا پەکەکێ یە. ژ بەر کو ھەری زێدە پەکەکێ ژن و ناسنامەیا کوردان دەستەسەر کرییە. ب ھەگمۆنیایا خوە یا رێخستنکری یا ل سەر ڤان ھەر دو ناسنامەیان، د ناسنامە و تێکۆشینا کوردان دا شکەستنێن کوور چێدکەت. ب ژنان ڤە کوردا، ب کوردان ڤە ژی ژنان کۆنترۆل دکەت. ب تێگەهێن کو ل دۆرا ژن و کوردەواریێ دھێنە سەر زمان، د راستیێ دا ھەردوو تێگەهان (ژن-کورد) ژ پرسگرێکێن وان یێن راستی دوور تێخیت. ھەتتا ھەر دو ناسنامە وەلێ کرینە کو نکاربن پرسگرێکێن خوە یێن راست دیار بکەن.
ژ سالێن 1990ێ ڤە دەما کو پەکەکێ پرسگرێکا ژنێ کرە ئامورەک پرۆپاگاندایا سەرەکی، ل سەر ژنان کۆنسەپت ھاتە ئافراندن. ھەر تشت ل دۆرا تێگەهێن وەکە “شۆرەشا جڤاکی، چاوا بژین، کوشتنا مێر” ئاڤا بوو. دەما کو دژمنی گوند دشەوتاندن، پیساتی ب گەل د دا خوارن، جەنازە ل کۆلانان دھاتن کاشکرن، کادرۆیێن پەکەکێ یێن ل شامێ نە بەحسا داگیرکەری و بندەستییێ، بەحسا “ئەڤین، تێکلیێن ژن و مێران” دکر. ئەڤ ھەولێن شامێ تەنێ ئارمانجەکا خوە ھەبوو دا کو بندەستییا کورد-کوردستانێ ڤەشێریت.
بەلێ پەکەکە خوەدی تەڤگەرەکا ژنێ یە، تەڤگەرەکا مەزنا ژنێ ھەیە، ئەڤ تەڤگەرا ژنێ مەزن و ب باندۆرە، لێ ئەڤە ھەموو ناهێتە وێ واتەیێ کو ئەڤ تەڤگەرە راستە و یا کو ئەنجام ددەت ژ بۆ بەرژەوەندییێن جڤاکا کوردە. یا راستی ئەڤەیە؛ ب تایبەت پشتی سالا 1990ێ ژن بوونە ئامورەکێ پرۆپاگاندایا پەکەکێ. پەکەکێ ئەڤ یەک ب ھەبوونا ژنێ ڤە ئەنجامدا. پەکەکە ھێژ ژی ب ھەمان شێوەیی ئارمانجکرنا ژنان بەردەوام دکەت. ھەر چەند ئازادیا ژنێ ڤەگوھەراندیە گۆتارەکا مەزن ژی، پەکەکێ ژن ژ بۆ خوە کرینە کەرەستە، وەکە ڤێرژنەکا کاپیتالیزمێ کو رەخنە کریە. ھەژمارەک کێم و بژارە یا ژنان رێڤەبەرن. یێن دن کەدا ئەرزان و ئامورێن پرۆپاگاندایا پەکەکێ نە. مخابن راستی ووسایە. ئارمانج ژ بۆ بەلاڤکرنا وێنەیێن کەچێن جوان و بەدەو یێن ب چەک، ھەڤپەیڤین ل گەل وان کرن، ڤیدیۆیێن سترانان و ھەتتا ڤیدیۆیێن کو پشتی مرنا وان وەشاندن ژی تەنێ ب سەدەما پرۆپاگاندەیێ دهێنە کرن.
ئۆجالان ژنێن ھەری زێدە ئاسیمیلەبوویی، یێن باش ترکی دزانی و یێن ھەری ژ کوردایەتییێ ڤەقەتیابوون ل دەردۆرا خوە کۆمکرن. یێن کو رەنگێ چاندا کوردی لسەر وان شاندنە جەپھێ شەری، یێن دن ژی وەکە «دۆتمیرا» ھاتن پەروەردەکرن. چما ئەڤ مژارە ئەڤ قاس گرنگە ژ بەر کو پەکەکێ دەستپێکێ د ناڤا خوە دا مۆدێلەک چێکر. “یێن کو ھەری زێدە ترکیاتی لگەلدا ل پێش بوون.” رۆژئاڤایی، رۆژھلاتی، باشووری، بۆتانی، زاگرۆسی ھەموو کەتنە بن سیا وان یێن ھەری ترکبوویی دا. کوردبوون و کوردستانیبوون وەکە پاشڤەرووتی و ڤەدەربوون دھاتە دیتن و دەستگرتن.
پێشڤەچوونا نرخێن ترکبوونێ و ب مۆدەلا ژنێ یا ئۆجالان ڤە ھاتنە تەقلیدکرن، پشترا ئەڤ یێک بوو پارچەیەک ژ سیاسەتا گشتییا پەکەکێ. پەکەکێ ژی ب ڤێ پێنگاڤێ شێوازەکێ نوو ئافراند: “ترککرن نە ئاسمیلاسیۆنە، نووژەنبوونە.” ژ بەر ڤێ سەدەمێ، پێشخستا ناسنامەیا کورد وەکە پاشڤەرووتی، ھات نیشاندان. ھەر وەکە ترکان تەڤدگەریا، لێ وەکە نووژەنی دھاتە نیشاندان. ئەڤ مۆدەلا ژنێ پشترا د قادا سیاسییا باکورێ کوردستانێ دا ژی خوە پێشکێشکر. پارتییێن کوردستانی و ھەتتا پارتیێن رەنگین یێن کوردان یێن وەکە DEHAP ھاتن گرتن و ل شوونا وان سازیێن وەکە پارتیا گەلان HDP ھاتن بجھکرن. میناک مۆتیفێن کوردی یێن وەک «لەیلا زانا» د سیاسەتا کورد دا ھاتن راکرن و ژنێن ترکێن وەک «فیگەن یوکسەکداغ» کرنە سەرۆکێن کوردا. د ناڤا کوردان دا ژی یێن ژ ناسنامەیا کوردی گەلەک دوور، ھاتنە وازیفەدارکرن.
تەڤگەرا ژنێ یا پەکەکێ بوو ئاستەنگیا ژنێن کورد کو ل سەر پرسگرێکێن خوەیێن راستی بسەکنن. پەکەکێ رێگری ل تەڤگەرەکا راستا ژنا کورد کر. پەکەکێ تێکۆشینا کورد و تێکۆشینا ژنێ خستە سەر رێیەکا نە دیار. نھا تەڤگەرا ژنان یا پەکەکێ خوەدی چ داخوازیێن نەتەوەیی-جنسی نینە. چالاکیەک بەردەوام و ئەنەرژی ھەیە، لێ ئارمانجەک کو ئەو بگەھنێ تونەیە. مینا چالا رەش ژنێن کورد د داقوورتینیت و چ دەستکەفت ژی دەرناکەڤن ھۆلێ.
فۆرمولا ڤێ تێگەھەشتنا بالکێش و مەترسیدار ژی وەھایە: ژنێن کورد ژ بۆ ئازادیا کوردان بەرێ خوە ددەنە چیایان، دکەڤنە زیندانان و ژییانا خوە ژدەست ددەن. لێ چما ھەول ددەن ژ بۆ وەلاتێ کو وان داگیردکەت شەرێ دەمۆکراتیککرنێ بکەن. تێکلیا د ناڤبەرا کۆلانیالیستا و مێتنگەران دا نەزەلالە. ھەم تو دبێژی تو ژ بۆ ژنان دەرکەتییە چییا و پشترا دبێژی ھەموو خەرابیا جیھانێ ب دەستێ مێران دهێتە ئەنجامدان. لێ پاشێ ھوون دبێژن سەرۆکێ مێر «ئۆجەلان» دێ ھەموو ژنێن جیھانێ رزگار کەت. ژ بۆ وی مێری دبنە فەدایی. د ناڤا پەکەکێ دا یێ دەست ل ژنان راکری ژی ئۆجەلانە. ب جانبازییا پەیڤێن وەکە میتۆلۆژی، فەلسەفە و تەئۆری ڤە راستی تێنە نخافتن.
نھا یێن کو ڤان رێزکان دخوینن دێ میتینگێن 8ێ ئادارێ یێن رێخستنێن بەشێ پەکەکێ یێن ھەرێمێ، ژنێن کو د میتینگان دا گۆڤەندێ دگرن، وەکە میناک نیشان بدەن و دێ بێژن ئینکارە. نەخێر نە، تشتا کو ئەم دبێژین نە ئینکارە. ب کورتاسی ئەڤە ئێریشا ناڤخوە یا ل سەر جڤاکا کوردایە کو گەلەک کێم ھاتیە مەشاندن. ژ بەر کو ئەو کوردێ کو ل جۆلەمێرگ، وانێ یە، وەک کوردەکێ دەرکەتیە ھۆلێ، لێ ئەنەرژیا وان نکاریت رەوشا کۆلۆنیالیستی یا کوردستانێ بن بێخیت، بەرۆڤاژی وێ کۆلۆنیێ ھێژ پێتر رەوا دکەت.
ژ بۆ ڤێ ژی ئەم دبێژین؛ ل سەر ژنێن کورد سیستەما ئۆتۆئاسمیلاسیۆن و سەلف-کۆلۆنیالیزمێ دهێتە ئافراندن. ڤی کاری دەولەتا ترک و ھندەک تەڤگەرێن سیاسی یێن کورد ب ھەڤ را ئەنجام ددەن. ھەیا ئەم ڤێ دیار نەکەین، ئەم نکارین مافێ ژنێن کورد مسۆگەر بکەین.
