گەلۆ ئۆجالان و په‌كه‌كێ هەلوەستا خوە یا ل هەمبەر هەرێما کوردستانێ گوهارتیە، یان ژی سییاسەتا «ته‌قییێ» دمەشینن؟
پێڤاژۆیا کو ب هلوەشاندنا په‌كه‌كێ ژ ئالیێ عه‌بدوللا ئۆجالان ڤە و ب داویبوونا تێکۆشینا چەکداری د 27ێ شوباتا 2025ێ دا دەست پێ کری، داوی ل پەڤچوونێن د ناڤبەرا هێزێن چەکدارێن ترکیێ و په‌كه‌كێ دا ئانی.
گەلێ هەرێما کوردستانێ، ب تایبەتی هەرێما بەهدینانێ، د ڤێ پەڤچوونێ دا پڕ ئێش کشاند. ئەڤ دەر ژ سالا 1991ێ ڤە ناڤەندا سەرەکی یا پەڤچوونا د ناڤبەرا په‌كه‌كێ و تركیه‌یێ دا بوو. پشتی سالا 1992ێ، په‌كه‌كێ شەر ب ئاوایەکی هەماهەنگی بەر ب دەڤەرا بەهدینانێ ڤە کشاند. ڤێ رەوشێ هەتا سالا 1999ێ بەردەوام کر.
د سالا 1999ێ دا، ئۆجالان ل ئیمرالیێ دەست ژ شەری بەردا. باشوورێ کوردستانێ دفکری کو شەر ب داوی بوویە و ئەو دێ د ئارامیێ دا بژین. لێبەلێ، چەکدارێن په‌كه‌كێ یان ل گۆری ستراتیژیەکێ ل باشوورێ کوردستانێ کۆمبوون یان ژی هاتن کۆمکرن. هەر چقاس هەر تشت نۆرمال خویا دکر و ژ بۆ چەکداران دهات هیڤیکرن کو چارەسەریەک هه‌بیت، په‌كه‌كێ تێگەها «هەرێمێن پاراستنا مەدیایێ» چێکر و د راستیێ دا، خوە ل جهێن هەره ستراتیژی، ب تایبەتی بەهدینان کو ستوونا پشتا باشوورە، ب جیهـ کر. ب ئاوایەکی، ئەڤ دەڤەر هاتن داگیرکرن. هاتنووچوونا گوندان ل سەر خەلکێ هات ئاستەنگکرن. هەبوونا ئیداری، سیاسی و لەشکەری یا هەرێما کوردستانێ ل ڤان دەڤەران هات سەکناندن. قادێن باندۆرا حکوومەتا هەرێما کوردستانێ هات کێمکرن. رایا کورد هین ژی دفکری کو «هەر چبە، په‌كه‌كە کوردە و ئەڤ دەڤەر د دەستێ کوردان دا مانە». لێ پاشی، ژ سالا 2019ێ پێڤە، په‌كه‌كێ ئەڤ دەڤەر هێدی هێدی رادەستی دەولەتا ترکیێ کرن.
نها، 370 کم ل سەر سنۆری ژ هێلا دەولەتا ترک ڤە دهێته کۆنترۆلکرن. ب باوەرییا کو په‌كه‌كێ خوە هلوەشاندیە و پەڤچوون ب داوی بوویە، دێ خەلکێ باشوور ڤەگەریت سەر گوندێن خوە. حکوومەتا هەرێما کوردستانێ ل هندەک دەڤەران پرۆژەیێن خزمەتگوزاریێ پێک تینە. ژ سالێن 2000ێ ڤە بۆ جارا ئێكێ یه خەلکێ دەڤەرا رێکان و نێروە پلانێن ئاڤاکرنا گوندێن خوە چێدکن. لێبەلێ، ل گۆری داتایێن فەرمی یێن قایمقامێ ناڤچەیا ئامێدیێ، 160 گوند وێران و کاڤل بووینە. و خویا دکە کو هەتا کو حكوومه‌تا هەرێما کوردستانێ دەستهلاتەکێ ل ڤان دەڤەران ئاڤا نەکە، ئەڤ سەردان دێ وەکە گەشت و سەیرانان بن.
ژ بەر ڤێ یەکێ، گەلۆ دەولەتا ترک و په‌كه‌كە دێ ژ ئاخا هەرێما کوردستانێ یا کو داگیر کرنە دەرکەڤن؟
هەم لەشەکەرێ ترک و هەم ژی په‌كه‌كە هەبوونا خوە ل هەرێمێ کوورتر دکن
ژ دەما کو پەڤچوون د 27ێ شوباتا 2025ێ دا ب داوی بوویە و په‌كه‌كێ د 7ێ گولانێ دا خوە هلوەشاندییە، نە دەولەتا ترک و نه‌ژی په‌كه‌كە ژ ئاخا کو ل هەرێما کوردستانێ داگیر کرنە ڤەنەکشیانە. بەرەڤاژی ڤێ، دەولەتا ترک بارەگەهێن خوە بۆ ماییندە قاهیم دکە. په‌كه‌كە ژی تونەلێن نوو چێدکە و ب بنکەیێن کۆنترۆلێ دخوازە ل سەر دەڤەرێ سەروەرییا خوە ئاڤا بکە.
چاڤکانیێن په‌كه‌كێ ژی پشتراست دکن کو په‌كه‌كە ل رێبازان دگەرە دا کو ب تایبەتی ل هەرێما گارە هەبوونا خوە دائیم بکە، دێ ل بەر خوە بدە کو ڤێ هەرێمێ بەرنەدە.
ئەو راستیا کو ما دەولەتا ترک دخوازە په‌كه‌كە ب تەڤاهی ژ ڤان دەڤەران ڤەکشە ژی جهێ نیقاشێ یە. دڤێت ئەڤ راستی وەرە قەبوولکرن: هەبوونا په‌كه‌كێ ل باشوور نەتەسادوفە و نه‌ژی پێویستیەکە؛ ئەو ژ بەر پلانا ستراتیژی یا دەولەتا ترک ل ورە.
په‌كه‌كە هاتیە هلوەشاندن، ما پلانا داگیرکرنا هەولێرێ ژی هاتیە هلوەشاندن؟
ژ بۆ کو هەردو ئالی ژ باشوورێ کوردستانێ ڤەکشن، دڤێت پەیمان و پلانا کو د سالا 1999ێ دا د ناڤبەرا ئۆجالان و دەولەتا ترک دا هاتیە چێکرن، کو وەکی «پلانا هەولێرێ» تێ زانین و ئارمانجا وێ ئاڤاکرنا دەستهلاتداریا ترکیێ ل هەرێما کوردستانێ بوو، وەرە هلوەشاندن. واتە، رێیا سەرەکە یا ڤەگەرا ڤان کەسان بۆ سەر ئاخا خوە نە ب هلوەشاندنا په‌كه‌كێ تەنێ ڤە گرێدایە، دڤێت پلانا هەولێرێ یا د ناڤبەرا په‌كه‌كێ و دەولەتا ترک دا بهێت هلوەشاندن.
پلانا هەڤبەش یا په‌كه‌كێ و دەولەتا ترک ژ بۆ داگیرکرنا هەولێرێ نە ئەفسانەیە و نەژی تەنێ ئاخفتنە. ئەو راست و راستەقینەیه. ئاخفتنێن عه‌بدوللا ئۆجالان بۆ ئەفسەرێ ترک حه‌سه‌ن ئاتیلا ئوگوور ل ئیمرالیێ ب ڤیدیۆیێ هاتینە بەلگەکرن. ئۆجالان ژ دەولەتا ترک دخوازە و دبێژە، “پشتگریا ڤەشارتی بدن مە، و ئەم دێ ب هەڤ را هەولێرێ بگرین.” و پشتی سالا 1999ێ، ئەڤ پەیمان گاڤ ب گاڤ دهاتە جیبجیکرن. هەتا نها، چ نیشانێن بەتالکرنا ڤێ پلانێ نینن.
ئۆجالان هێژ ژی ل سەر دژمناهییا بارزانی خوە دفرۆشە سووکا سییاسەتێ و پلانا هەولێرێ ژی تێ سەرەراستکرن
ب راستی، مانیفەستۆیا کو عه‌بدوللا ئۆجالان پێشکێشی کۆنگرەیا هلوەشینا په‌كه‌كێ کری و نۆتێن هەڤدیتنێ یێن 30ێ گولانێ باندۆرەک خەراب ل مە دکە. گۆتنێن ئۆجالان یێن ل دژی په‌ده‌كێ و تەڤگەرا ئازادیخوازا سەدسالی یا رێبازا بارزانی جهێ داخێ یە. ئەو ئاخفتنێن ئۆجالان نەرەخنەنە، دژمناتییەکا راستەراستە. داخویانیێن وی یێن وەکی «ئەز دێ چەکی هلگرم و ل دژی بارزانی شەری کم» ئاستا دژمنکارییا ئۆجالان بۆ رێبازا بارزانی دیار دكه. دڤێت ئه‌ڤ یه‌ك باش وەرە فەهمکرن.
د نۆتێن هەڤدیتنا خوە یا داوی دا، ئۆجالان دیار کر، «ئەم ژ هەرێمێن پاراستنا مەدیایێ ڤەناکشن». وی هەتا ب گۆتنا «گەر ئەم ڤەکشن، بارزانی دێ گوندێن کو ئەم ژێ ڤەکشیانە وێران بکە» نیەتا خوە ئەشکەرە کر. وی هەروه‌ها گۆت، «ئەم دێ قەت ژ وان دەڤەران دەرنەکەڤن».
ئەڤ گەفێن ئۆجالان ب چ واتەیێ تێن؟ ئەو تێ واتەیا کو ئۆجالان گازی دژمنێن کورد دکە و دبێژە «هوون دکارن من بکار بینن دا کو تەڤگەرا سیاسی یا بارزانی تێکببم، هوون دکارن من ل دژی دەستهلاتا هەرێما کوردستانێ بکار بینن».
و نێرینەک ژ نێزیک ڤە ل پێکهاتەیێن هەیی یێن په‌كه‌كێ ئەشکەرە دکە کو په‌كه‌كێ ستراتێژی بۆ ڤەکشینا ژ باشوور نینه. بەرەڤاژی ڤێ، ئەو ئامادەکاریێ دکە کو ب ئاوایێن جووربەجوور خوە ل چیا و باژارێن باشوور ب شێوەیەکێ ماییندە بجهـ بکە.
ب راستی، ئەم دکارین ببێژن کو په‌كه‌كە نها پلانا خوە یا بەرێ یا هەولێرێ ژ نوو ڤە دنرخینە و ژ نوو ڤە دخوازە بجیهـ بینە.
د داخویانیەکا داوی دا ژ بۆ تەلەڤیزیۆنا رووداوێ، رۆژ گراسون، رێڤەبرێ ناڤەندا لێکۆلینێ یا راوەست، شیرۆڤە کر کو «هەلوەستا ئۆجالان یا ل هەمبەر هەرێما کوردستانێ گوهەریە». د راستیێ دا چ بنگەهەکێ ڤێ نرخاندنێ نینه. بەری هەر تشتی، نە ئۆجالان و نەژی په‌كه‌كێ قەت سپاسیا هەرێما کوردستانێ ژ بۆ هەلوەست و پشتگریا وێ یا داوی نەکرنە، و نه‌ژی چ داخویانیەکا ئەرێنی دایە. ژ بلی گوهارتنا هەلوەستا خوە، ئۆجالان راگهاندیە، «ئەز دێ دەست ژ شەرێ ل دژی دەولەتا ترک بەردم و ل دژی بارزانییان شەری بکم». ما ئەم دێ داخویانییا ئۆجالان پاشگوهـ بکن؟ بێ گومان نا.
ئەم دکارین ب رحەتی ببێژین کو شەرێ د ناڤبەرا په‌كه‌كێ و هێزێن چەکدارێن ترکیێ دە ب داوی بوویە، لێ شەرێ ل دژی په‌ده‌كێ ب داوی نەبوویە.
رەوشا بەربچاڤا ل قادێ نیشانی مە ددە کو هێزێن په‌كه‌كێ، کو نوکە ئێرشێن ل سەر وان سەکنینە ب رەحەتی نەفەسێ دگرن، بنکەیێن خوە ل باشوورێ کوردستانێ خورت دکن و دەما کو بەر ب کووراهییا باشوور ڤە دچن، دخوازن هەبوونا خوە یا چەکداری د بن ماسکەیێن چاندی و جڤاکی دا بپارێزن. ئەو سیاسەتەک ب بێدەنگی كۆنترۆلکرنا دەڤەرێ دشۆپینن و دخوازن زەختێ ل رێڤەبەریا هەرێما کوردستانێ بکن، و ژ دەستهلاتداران تاویزان بستینن.
په‌كه‌كە سیاسەتا «ته‌قیێ» دمەشینە
ته‌قییه ئانكو «التقیة» تێگەهەکێ سەرەکییە د سیاسەتا په‌كه‌كێ دا. ته‌قییه ئەوە کو مسلمانەک، ئیسلامێ ئینکار دکە و خوە وەکی نە-مسلمان نیشان ددە دا کو ژ رەوشەک دژوار خوە رزگار بکە. ئەڤ د سوورەیا «نەحل» دا تێ گۆتن و دهێلە کو مسلمان وێ بکن. تێگەها ته‌قیه ئێدی ژ ئۆل و ئیسلامێ دەرکەتیە، و ژ بۆ ڤەشارتنا ئارمانجا خوە و تەڤلیبوونا پلانێن دن یێن نەپەنی تێ بکار ئانین. په‌كه‌كە نها ل دژی کوردان، ب تایبەتی هەرێما کوردستانێ، ڤێ سیاسه‌تێ دکە. یانی، «ئارمانج جودا و گۆتن جودایە».
ژ بەر کو ئۆجالان و په‌كه‌كە نها د قۆناغەکا کریتیک دا نە، ئەو هەوجەیێ پشتگریا بارزانیانن – وەکی هەر جار – و ژ بەر ڤێ یەکێ سیاسه‌تا ته‌قیێ دکە. ئۆجالان ب ئەشکەرەیی داخوازا خوە یا هەڤدیتنا ل گه‌ل سەرۆک بارزانی رادگهینە، د هەمان دەمی دا ژ رایەدارێن دەولەتێ رە دبێژە، «ئەز دێ رێ ل بەر ئاڤاکرنا دەولەتەکا کوردی بگرم؛ ئەز دێ ل دژی وان شەری بکم». هەمان ئۆجالان د ڤێ ناڤبەرێ دا، دبێژە بلا نێچیرڤان بارزانی ژ بۆ پێڤاژۆیا خەتمی خوەدی میسیۆن بە. ئەو هەروەها خازۆكیێ دكه و دبێژە، «دڤێت ئەو د حكوومه‌تا هەرێمێ دا جهەکی بدن مە». ئه‌ها ئەڤ یەک ته‌قییه‌یه. ئەو هەولدانا تێکبرن و هەتا هلوەشاندنا دەستکەفتیێن باشوورە د بن ناڤێ یەکیتی و هەڤگرتنا نەتەوەیی دا.
دڤێت ئەڤ سیاسەتا ته‌قییێ وەرە هلوەشاندن. گەر ئه‌ڤ سیاسه‌تا په‌كه‌كێ هلوەشە، یا دەولەتا ترکیەیێ ژی دێ هلوەشە.
گەلێ کوردستانێ تایبەت ژ گەلێ هەرێما کوردستانێ نها ل بەندا ڤی تشتی یە کو په‌كه‌كە د ڤان چار خالان دا گاڤان بهاڤێژیت. ئەڤ چار خال ژ ئەڤن:
1- دڤێت ئۆجالان ب زەلالی ببێژە من داوی ب پلانا هەولێرێ ئانی.
2- دڤێت په‌كه‌كە راگەهینە کو قادێن خوە یێن لەشکەری ب ناڤێ هەرێمێن پاراستنێ هلوه‌شاندن.
3- دڤێت په‌كه‌كە هەموو چەپەرێن ناڤا حكوومه‌تا هەرێما کوردستانێ دا، ب تایبەتی هەرێما گارە، رادەستی هێزێن پێشمەرگە بکە. دڤێت پێشمەرگە ل ڤان دەڤەران ئارامیا گشتی بپارێزە.
4- دڤێت چەکدارێن باکور یێن په‌كه‌كێ رازی ببن کو هەتا کو د ناڤبەرا په‌كه‌كێ و دەولەتا ترکیەیێ دە لهەڤکرنەک چێببە، د بن کۆنترۆلا پێشمەرگەی دا سەنگەرێن نەچالاک بمینن.
گەر په‌كه‌كە ڤان چار خالان ب جهـ بینە، دێ هنگێ ئەم ببێژین کو مە پێشبینیا دەربارێ وە دا خەلەت کریە و ئەم دێ ب دەنگەکی بەرز ببێژین په‌كه‌كێ ته‌قییه نەکرییە. لێبەلێ، هەکە په‌كه‌كە پابەندی ڤان داخوازان نەبت، ئه‌و هنگێ په‌كه‌كە ته‌قییێ دکە.
