باندۆرێن نەرێنی یێن ھەبوونا پەکەکێ ل ھەرێما کوردستانێ بەردەوام دکن. ب تایبەت پشتی ئێرشێن داعشێ یێن سالا 2014ێ، پەکەکە کو ل ھەرێما کوردستانێ ب جھ بوو، ھەموو ھەولێن خوە ددە ژ بۆ کوورترکرن و دەرخستنا پرسگرێکێن ناڤخوەیی. د ناڤا ئێرشێن داعشێ دا و بەرفرەھکرنا سینۆرێن ھەرێما کوردستانێ و ئاڤاکرنا دەولەتەکا کوردی، وەلاتێن ھەرێمێ خستە ناڤا ترسەک مەزن. ل ھەمبەر ڤێ یەکێ پلانەکا تایبەت یا ئیرانێ ھەبوو: پەکەکێ د ناڤا ھەرێمێن ناڤخوەیی یێن ھەرێما کوردستانێ دا ب جیھ بکە. پشتی وێ دیرۆکێ، ناڤەندا سەرەکەیا خەباتا سیاسییا پەکەکێ، کو ل قەندیلێ بوو، ژ بۆ گوندەکی نێزیکی سلێمانیێ ھات ڤەگوھەستن. ل ناڤچە و باژارۆکان پەکەکێ ب ناڤێن جودا جودا سازی ئاڤا کرن. ب تایبەت ل ناڤەندا باژارێ سلێمانیێ پەکەکێ ب جورەیەکی داگیرکر. رێڤەبەر و کارمەندێن پەکەکێ یێن پایەبلند ل سلێمانیێ ب جھ بوون. پەکەکە ژی ژ بۆ کو ڤێ ستاتویێ بپارێزە و شەرت و مەرجێن پەیمانا ستراتەژیکا لگەل ئیرانێ پێک بینە، ژ سلێمانیێ بەر ب ھەولێرێ ڤە ئێرشەک دەست پێ کر.
پێنگاڤا یەکەما ئێریشا پەکەکێ یا ل سەر ھەولێرێ راگاھاندن بوو. پێنگاڤا دویەمین ژی ئەو بوو کو ل دژی ھەولێرێ ب ئاوایەکی فیزیکی ئێریشی ھەرێمێن دن یێن کوردستانێ بکە. پێنگاڤا سێیەم ژی ئەو بوو ب چەکان ئانکو دارێ زۆرێ راستەراست ئێرشی پێشمەرگە بکە و ئارامیا ئابۆری و جڤاکی یا ھەرێما کوردستانێ تێک ببە. پێنگاڤا چارەم ژی ئەو بوو کو ھەموو دەردۆرێن ھەرێما کوردستانێ بگھینن ھەڤ و ل دژی پەدەکێ تفاقەکێ ئاڤا بکن. نھا ل گەل ڤان ھەموویان، د بن ناڤێ “یەکیتیا نەتەوی” دا ل دژی ھەرێما کوردستانێ پێنگاڤەکا نوویا دژمناتی دهێت رێکخستن. دبە کو د سالا 2023یێ دا ئەم ببن شاھدێ ڤان ئێریشێن د بن ماسکەیا “یەکیتییا نەتەوی”یێن دژی کوردستانێ و ل دژی ھەولێرێ. د ڤێ مژارێ دا پالپشتا ھەری مەزنا پەکەکێ دێ “کۆنگرەیا نەتەوەیی یا کورد” بت. ب ئاوایەکی نۆرمال کەنەکەیا کو پەکەکێ ژ سالێن 1990ێ و ڤر ڤە د مەدیایێ دا ھەر کو پێویست بە بکار تینە، د وارێ ئێرشکاری دا دێ رۆلەکێ گرنگ گێریت.
د ڤی واری دا ئەم پێدڤی دبین کو 21ەمین کۆنگرەیا کەنەکێ یا کو د 2یێ مژدارا 2022یێ دە ل باژارێ دەن ھاگ یێ ھۆلەندایێ پێک ھاتی ب نرخینن.
ئەرکا کەنەکێ چیە؟
ئاڤابوونا کەنەکێ د بن پێشەنگییا پەکەکێ دا جارا یەکەم د سالا 1993یێ دا ل زەلێ ب ناڤێ مەجلیسا نەتەوەیی دەست پێ کر. د سالا 1995ێ دا ناڤێ وێ بوو پارلامەنتۆیا کوردستانێ یا ل دەرڤەیی وەلات. دەسپێکێ دا گەلەک کەسایەتێن کوردستانی د ناڤا کەنەکێ دا جھ د گرت. ئەڤ خەتا کوردستانی ب چوویینا عەڤدللا ئۆجالان یا 15ێ شوباتا 1999ێ بۆ ترکیایێ و داخویانیێن وی یێن دژی کورد و کوردستانێ ھلوەشی. تەنێ د سەردەمەکی وھا دا، د 24ێ گولانا 1999ێ دا ل پایتەختا هۆلەندا ئەمستەردامێ ب کۆنگرەیا کو ھات لدارخستن ئەو سازییا بەری ھات راکرن و ب ناڤێ کەنەکێ دەرکەت ھۆلێ. ب ڤی ئاوایی ل ئالیەکێ پێکھاتەیێن کوردستانێ یێن کەڤن ھاتن تەسفیەکرن، ل ئالیێ دن ژی رێخستنا کو راستەراست دەولەتا ترک و تێکۆشینا باکورێ کوردستانێ ئارمانج دگرت ژ ھۆلێ ھاتە راکرن. د بن کۆنترۆلا پەکەکێ دا ڤەگوھەری رێخستنەکا ڤەدەر د ناڤا ھییەرارشییا (سیستەما کو تێدا کەس یان تشت خوەدی پلەیێن جودا یێن دیارکری نە) پەکەکێ دا.
ل گەل ڤان ھەموویان پەکەکێ د سالا 1991ێ دا پاک، 1996ێ یەنەکەدە، 2003یێ پەچەدەکە، 2014ێ دا تەڤگەرا ئازادی و کۆمەکا مەزنا چاپەمەنی، جوان، ژن و ھتد خوەست ل باشوور خوە ب جھ بکە. خوە بکە شریکێ دەسکەفتێن ھەرێما کوردستانێ و باندۆرا خوە ل باشوور بەرز بکە.
کەنەکە ھەول ددە کو کوردستانی خویا بکە
ب تایبەتی پشتی کو PKKێ خوە د بن ناڤێ KCKێ دا ب رێخستن کر، د سالا 2004ێ دا باندۆرا KNKێ پر کێم بوو. لێ دەما کو KCKێ د جھ دە وەکە پێکھاتەیەکا پەکەکێ ھات ئەشکەرەکرن، KNK دیسا وەکە رێخستنەکا جێگر ھات پاراستن. ب تایبەتی کەنەکە کارێن پەکەکێ یێن دیپلۆماتیک ل ئەورۆپایێ دمەشینە. کادرۆیێن پەکەکێ یێن وەکە «ئادەم ئووزون و نیلووفەر کۆچ» ل ڤر وەکە کۆکا کەنەکێ جھ گرتن. کەنەکە ل گۆری پێدڤییێن پەکەکێ دهێت بکارئانین.
لێ دڤێ بهێت زانین کو کەنەکە ل شوونا رێخستنەکا یەکیتیا نەتەوەیی بت، ل دژی پارلامەنتۆیا ھەرێما کوردستانێ وەکە ئالتەرناتف دهێت بکارئانین. تەڤی ڤانا ژی د ناڤا کەنەکێ دا ھندەک پێکھاتەیێن کوردستانی و باشووری ھەنە. ژ بۆ ڤێ ژی گۆری پێویستییا خوە گرینگیێ ددە ھندەک ھێما، ئاخافتن و وێنەیێن کوردستانی. میناک، ھەر چەند کەنەکە ئالایێ کوردستانێ د کۆمبوون و خەباتێن خوە دا زێدە بکار نایینە ژی، د کۆنگرەیا خوەیا داوی دا ل پشت دیوانا کۆنگرەیێ ھاتبوو دالقاندن.
پێکھاتەیێن بالکێش یێن کۆنگرەیێ و ئاخافتنا زووبەین ئایدار
د کۆنگرەیا کەنەکێ دا گەل و پێکھاتەیێن باشوور یێن ل دژی پەدەکێ ب رەنگەکی بالکێش ھاتن پێشکێشکرن. د ناڤ یەنەکێ دا ناڤێن نێزیکی پەکەکێ ھەبوون، وەک سالار مەحموود و رێزان شێخ دلێر، کو ب سالان راستەراست پەیوەندی لگەل جەمیل بایک هەبوون. والیێ سلێمانیێ ھەڤال ئەبووبەکر ژی ئامادە بوو.
تایبەت ئامادەبوونا پارێزگارێ سلێمانییێ ھەڤال ئەبووبەکر کو دەمەکی دخواست سلێمانییێ ژ ھەرێما کوردستانێ قوتبکە، واتەیەکا خوە ھەبوو.
ھەر وھا رێزکەکا کو «زووبەیین ئایدار» ب گرانی ئاماژە پێ د دا، بال کشاندنا سەر ڤێ یەکێ بوو: “کەنەکە دێ د دەمێن پێش دا ل باشوور و رۆژئاڤا ب ھێزتر خوە رێخستن بکە و بخەبتە. ئارمانجا مە ئەوە کو ئەم ناڤەندا کەنەکێ ببن باشوورێ کوردستانێ.”
گەلۆ مەبەست یەکیتیا نشتمانیا کوردە یان ژی ھەولدانەکە ژ بۆ پارچەکرنا کوردان؟
ب راستی کەنەکە ژ سالا 2008ێ ڤە ل ھەرێما کوردستانێ خەباتێن خوە دمەشینە. ژ سالا 2009ێ و ڤر ڤە ل ھەولێرێ ژی ئۆفیسا وێ ھەیە. کەنەکە ھەر چقاس د بن کۆنترۆلا پەکەکێ دا بە ژی ل باشوورێ کوردستانێ زێدەتر ژ رۆژئاڤا کار دکە.
لێ پەکەکە د ڤی واری دا خوەدی پلانەکە: ب لدارخستنا کۆنگرەیا د بن ناڤێ کۆنگرەیا نەتەوەیی یا کوردستانێ دا، دخوازە پەدەکێ و پێکھاتەیێن ل سەر رێبازا بارزانی ل باشوور لاواز بکە و وەکە ئالتەرناتیفەک خوە دەربخە پێش. د مەدیایێ دا ھێزا خوە ب کار تینە، دخوازە ڤێ خیانەتێ و ھەولدانا پارچەکرنا ناڤخوەیی وەکە یەکیتیا نەتەوەیی دەستنیشان بکە. د ڤێ مەرەما خوە دا ھەول ددە کو یەنەکێ بکشینە بن باسکێ خوە.
ب کورتی ستراتەژیا پەکەکێ ئەوە کو “ژ ناکۆکیێن د ناڤبەرا پارتیێن ھەرێما کوردستانێ دا مفا وەربگرە، کێشەیێن ناڤبەرا پارتییێن باشوور دا ھەیی ژ بۆی خوە بکە بنگەھێ خوە رێخستنکرنێ ژ بۆ بدەستخستنا جھەکێ”.
دھێت زانین کو جەمیل بایک و کۆمیتەیا د گەل دا کو ب ناڤێ کۆمیتەیا دیپلۆماسیێ یا سلێمانیێ ل ڤر ب جھ بوونە، ئەڤ دەمەکە درێژە زەختێ ل یەنەکێ دکن کو ھەموو پرێن ل گەل پەدەکێ ھەیی ھلوەشینن. پەکەکە د مەدیایا خوە دا ھەول ددە ھندەک کەسێن کو د ڤێ مژارێ دا خوەدی ھەلوەستەک زێدە نینن وەک کەسێن خوەدی باندۆر دەربخە پێش. دخوازە ئەو باسکێ خوە سپارتی بەغدایێ و دخوازن ستاتوویا فەدەرال تێک بچە بخە ناڤا خەباتێن کەنەکێ یێن باشوور دا. ژ بەر ڤێ یەکێ پەکەکە ناڤان بەرھەڤ دکە.
ھەر وھا کادرۆیێن خوە یێن کو ل ترکیایێ د قادا لەگال (تشتێ کو ل گۆر دەستووری دروستە) دا ھاتنە دەشفرە کرن، د ناڤا کەنەکێ دا ب کار بینە. پەکەکە دخوازە قەلەبالغەکا سییاسی چێبکە. د راستیێ دا ئەم دزانین کو پەکەکە دێ کەنەکێ وەکە کافەیەکا دژبەرێن بارزانی و پەدەکێ ل باشوور کۆم و رێخستن بکە. نوونەراتیا کەنەکێ یا ل سلێمانیێ بەریا نھا ژی ناڤنیشانا ڤێ یانەیا ل دژی بارزانی بوو.
ڤێرژنێ نووی یێ پلانا خییانەتا 1997ێ
پەکەکە ب کوورکرنا ناکۆکیێن بافل تالەبانی و پێکھاتەیێن دەردۆرا یەنەکێ یێن لگەل پەدەکێ، ھەول ددە ل ڤر بکەڤە و ژ بۆ خوە جھەکی ب دەست بخە. یا راستی ئەم دزانین کو پەکەکە ژ سالا 1991ێ ڤە ڤێ تاکتیکێ ب کار تینە. د سالا 1995ێ دا پەکەکێ د 26ێ تەباخێ دا ل دژی پەدەکێ دەست ب ئێرشەکا لەشکەری کر. د ڤێ ئێریشا لەشکەری یا بەھدینانێ دا پلانا داگیرکرنا باژارۆکان ژ خەتا دیانا – چۆمان – سیدەکان – بامەرنێ- باتووفا و ھەتا زاخۆ بوو.
ھەلبەت خوەدیێ راستی یێ ڤێ پلانێ ئیران-سووریا بوون و یەنەکە ژی د ناڤا ڤێ پلانێ دا بوو. وێ دەمێ پەکەکە نەکاری ڤێ ئارمانجێ ب دەست بخە. سالا 1997ێ کو مژارەکا گەلەک درێژە، دڤێت ژ ھەڤ جودا بهێت لێکۆلینکرن، لێ ئەم دکارین ببێژین کو پەکەکە دخوازە پلانەکا مینا پلانا 1997ێ چێبکە. لێ د سالا 1997ێ دا تشتا کو دخواست ب چەکێ بکە، ڤێ جارێ ب رێبازەکا سییاسی و د بن ناڤێ یەکیتیا نەتەوەیی دا دکە.
گەلۆ سەرەدانا نووران ئیمیر بۆ سلێمانیێ ب ڤێ ڤە گرێدایییە؟
پارلامەنتەرا ھەدەپێ یا شرنەخێ «نووران ئیمیر» بەرییا دەمەکێ چووبوو سلێمانیێ. نووران ئیمیر نە ب تەنێ ھات بوو. د ناڤ وێ لجنەیێ دا رێڤەبەریا ترکیێ یا پەکەکێ و PAJK ژی ھندەک کادرۆ ھەبوون. ل گۆری ئاگاھیێن ھاتنە بدەستخستن، ڤان کادرۆیان د گەل رێڤەبەریێن پێوەندیدارێن پەکەکێ و PAJK دا ھەڤدیتن پێک ئانینە. جڤینا پلانسازیێ یا سالانە ژ ئالیێ تەڤگەرا ژنان یا پەکەکێ ئانکو PAJKێ و KJKێ ڤە ھات لدارخستن. یەک ژ ئارمانجا ڤێ جڤینێ ژی بریاردانا لدارخستنا جڤینەکێ ل باشوور د بن ناڤێ کۆنگرەیا نەتەوەیی یا ژنێ دایە. کەژەکە ژ بۆ ئامادەکاریێن پێویست د ڤی واری دا لێکۆلین و ئامادەکارییان دکە.
ووسا دخویە کو پەکەکە دێ دەستپێکێ ب لدارخستنا کۆنگرەیا ژنان خوازیت بزانیت رەوشا ھەرێمی دێ رێکێ دت کو کۆنگەرەیا نەتەوەیی بهێتە لدارخستن یان نە.
بێ شک، ئەڤە ھەمی دەستنیشان دکە کو ئەڤ خەباتە ئەوقاس ھێسان نابت. ژ بەر کو ھەولدانێن پەکەکێ یێن بۆ شکاندنا ھەرێما باشوور ڤەدگەرە سالا 1988ێ. واتە ئەڤ 35 سالن پەکەکە ب پالپشتیێن جوربەجور وەکی گەلەک پارتی، کەسایەت، سازی و کادرۆ ھەول ددە ئێریشی سیستەما فەرمی یا باشوورێ کوردستانێ بکە و دخوازە ل سەر دەستکەفتێن ھەیی خوە پایدار بکە. ڤێ جارێ ژی دێ ب ناڤێ کەنەکێ و یەکیتیا نەتەوەیی ھەول بدە ھەمان ئارمانجێ پێک بینە.
ژ بەر ڤێ مێژوویا رابۆری جھێ کو پەکەکە بەحسا “یەکیتییا نەتەوی” دکە دڤێت مرۆڤ بزانت کو مەبەستا پەکەکێ ب ڤێ یەکێ پارچەکرنا یەکیتی و یەکرێزییا ناڤمالا کوردییە.
