ئیرۆ 8ێ ئادارێ رۆژا ژنێن کەدکاریێن جیھانێ ل ھەموو جیھانێ ژ ئالیێ ژنان ڤە ب جورێن تێکۆشینێ ب جۆش تێ پیرۆزکرن.
مە ژی خوەست ب کورتاسی ب موناسەبەتا 8ێ ئادارێ رۆژا ژنێن جیھانێ رۆلا ژنێن کورد، پێشەنگییا وێ د تێکۆشینا گەلێ کوردستانێ دا، گرینگی و کورتە دیرۆکا ڤێ رۆژێ بنرخینن.
رۆژا جیھانییا ژنێن کەدکار کو ژ ئالیێ نەتەوەیێن یەکبوویی کو ھاتیە دیارکرن، ھەر سال د 8ێ ئادارێ دا تێ پیرۆزکرن. ژ بۆ پێشخستنا ھشمەندیا سیاسی و جڤاکییا ژنان ل سەر بنگەھا مافێن مرۆڤان و پیرۆزکرنا ئەرکا وان یا دییارکەر د ھەموو قادێن ژییانا جیڤاکی و تاکەکەسی دا. رۆژا جیھانییا ژنان خالا ئەساسییا تەڤگەرا مافێن ژنانە.
تەڤی کو 8ێ ئادارێ رۆژا ژنێن کەدکارێن جیھانێ د سالێن 1970 دا ل قادا ناڤنەتەوەیی ھاتە قەبوولکرن ژی، لێبەلێ ژنێن ل تەڤاھیا جیھانێ ژ سالێن 1800 ڤە وەکە رۆژەکا ھەڤپارا ژنێن کەدکاریێن جیھانێ پیرۆز دکن.
د 8ێ ئادارا 1857ێ دا ژنان ل باژارێ «نیو یۆرکێ» گرەڤەک پێک ئانین و خوەستن کو دەمژمێرێن کاری بۆ 8 دەمژمێران کێم بکن و ھەقدەستی وەکھەڤ بکن. لێ بەلێ د ئەنجاما چالاکیا گرەڤێ دا کارگەھا ژنان ھات شەوتاندن و نێزی 100 ژنان ل ور ژیانا خوە ژ دەست دان. تەڤی کو داخوازێن ژنانێن گرەڤێ ھاتن قەبوولکرن ژی، دیرۆکا تێکۆشینا رێخستنبوویی یا ژ بۆ مافێن ژنان ڤەدگەرە سالێن 1900. د سالا 1903 دا ل دەولەتێن یێکبوویی یێن ئەمەریکایێ ژ بۆ پاراستنا مافێن ژنان یێن ئابۆری، سیاسی و کەسایەتی “هەڤپەیمانیا سەندیکایێن ژنان” ھاتە ئاڤاکرن.
یەکشەمبا داوییا سالا 1908 ژنێن سۆسیالیست ل نیو یۆرکێ ژ بۆ مافێن خوەیێن دەنگدان، سیاسی و ئابۆری مەشەک ل دار خست. ئەڤ رۆژە وەکی پێشاندانا یەکەما “رۆژا ژنان” دهێت قەبوولکرن. ل ئەمەریکایێ د سالا 1909 دا ب بەشداریا 2 هەزار کەسان چالاکیێن مافێن ژنان ھاتن لدارخستن و ب بەشداریا 20-30 هەزار کارکەرێن ژنێن رستن و چنینێ گرەڤا گشتی دا دەستپێکرن. ژنێن کەدکارێن د ڤێ گرەڤێ دا خواستن شەرت و مەرجێن وان یێن کاری بهێن باشکرن و مووچەیێن وان بهێن زێدەکرن. سەرۆکاتیا سەندیکایا ژنان پێشوازی ل پێویستیا ژنێن گرەڤێ کر و ژنێن د خوەپێشاندانێ دا ھاتبوون گرتن ب کەفالەت سەربەست ھاتن بەردان.
تێکۆشینا ژنێن ئەمەریکی باندۆر ل ژنێن ئەورۆپی ژی کر. د سالا 1910 دا ل کۆپەنھاگێ کۆنفەرانسا ژنێن سۆسیالیستا دویەمینا ناڤنەتەوەیی ھات لدارخستن. د کۆنفەرانسێ دا «کلارا زەتکین» پێشنیارکر کو ژن داخوازێن خوە بینن زمان، رۆژەک تایبەت بوو ژنان بهێت دییارکرن و ئەڤ پێشنییارە ھاتە پەژراندن . د 19ێ ئادارا 1911 دا ل ئەلمانیا، ئوسترالیا و دانیمارکایێ یەکەمین رۆژا ژنان یا جیھانێ ھاتە پیرۆزکرن. پیرۆزکرنا 8ێ ئادارێ رۆژا ژنان یا جیھانی د سالا 1972 دا ل ئوسترالیا باژارێ سیدنی ب رێخستنەکا مەزنا ب ناڤێ “بزاڤا ئادارێ” دەست پێ کر. د 16 کانوونا 1977 دا نەتەوەیێن یەکبوویی پشتی کو د ناڤبەرا سالێن 1975-1985 دا وەکە “دەھ سالێن ژنان یێن نەتەوەیێن یەکبوویی” ھات راگەهاندن و “رۆژا ژنێ یا ناڤنەتەوەیی” ھاتە راگەهاندن. د ناڤا سالێن رابۆری دا وەلاتێن ئەندامێن نەتەوەیێن یەکبوویی دەست ب پیرۆزکرنا 8ێ ئادارێ رۆژا ژنان یا جیھانێ کرن.
دەما کو ل ھەموو جیھانێ 8ێ ئادار وەکە رۆژا ژنێن کەدکار دهێت پیرۆزکرن، ل کوردستانێ ژی ئەڤ رۆژر خوەدی واتەیەکا پڕ گرینگە. بەریا ھەر تشتی کوردستان وەلاتەکی بندەست، داگیرکری و ھەموو ئالییان دا ھاتیە پارچەکرن. د ڤێ واتەیێ دا بارێ ھەری گران ھێژ ژی دکەڤیتە سەر ملێ ژنێن کورد. ھەموو ئێشێن کو ژ بەر داگیرکەریێ و ئێشێن شەرێ بێناڤبەر، بارەکی مەزن خستیە سەر ملێ ژنێن کورد. ژن ل کوردستانێ بوونە داییکێن ئێش و ئەلەم و ئازاران.
لێ ل ئالیێ دن ژنێن کورد ل ھەر چار پارچەیێن کوردستانێ د تێکۆشینا ل دژی داگیرکەری، زلم و توندیا سەر خاک و نشتمان دا بوویە خوەدی ھەلوەستێن بروومەت. ھەلوەستەکا رێخستنبوویی یا ژنێن کورد د ڤان زرۆفان دا دەرکەت ھۆلێ. ژنێن کورد؛ ل دژی بشافتنێن دەولەتێن داگیرکەر، تەڤی ھەموو کریارێن دژمنانە، بوونە کەلا پاراستنا چاند و زمانێ کوردی.
د دەسپێکێ دا لەیلا قاسم ب ھەزاران ژنێن کوردێن قەھرەمان ل باشوور، ل باکور، ل رۆژھلات و رۆژئاڤایێ کوردستانێ ب ھەلوەستەکا نشتمانپەروەری د تێکۆشینا نەتەوی دا بوونە پێشەنگ و د ھەموو قادێن ژیانێ دا خەتیرا مافێن دەمۆکراتیک و نەتەوی بلند کرنە. ژ قادا شەر بگرە ھەتا قادێن ھونەری، سیاسەت و دیپلۆماسیێ، ژنێن کورد، ل ھەموو قادان چالاکی بوونە پێشەنگێن تێکۆشینا ئازادیێ. ژ بۆ ڤێ ژی درووشما “ژن، ژییان، ئازادی” کو ھێمایێ تێکۆشینا رزگاریا گەلێ کوردستانێ یە. لۆما ژی ئەو ژ درووشمەکێ وێداتر بوویە رێبازا ژییانێ.
ژنێن کورد نە تەنێ ل دژی داگیرکەریێ، ل دژی پاشڤەرووتیا جڤاکا کورد ژی تەکۆشینێ دکن. د ڤی واری دا ژنێن کورد نە تەنێ ل رۆژھلاتا ناڤین، ل ھەموو جیھانێ ژ بۆ پاراستنا مافێن ژنان بوونە رەمزا سەرکەفتنێ.
تێکۆشینا گەلێ کوردا ل دژی داگیرکەری و تونەبوونێ ب گشتی بەردەوامە. ل ھەرێما کوردستانێ دەستکەفتێن گرینگێن ژنێن کورد وەکە ھەتا رادەیەکێ ب دەستووری ھاتییە گارانتی کرن. ل رۆژئاڤایێ کوردستانێ هەتا رادەیەکێ رەوشەکا ژنان یا باش ھاتییە بدەستخستن. ب تایبەت ل رۆژئاڤایێ کوردستانێ تێکۆشینا ژنا کورد ل دژی تەرۆرێ ب بەرخوەدانا کۆبانی گھشتە ئاستا ھەری بلند و ژنێن کورد ل ھەموو جیھانێ بوونە سەمبۆلا تێکۆشینا ل دژی پاشڤەرووتیێ و بوونە ناسنامەیا شانازییا مرۆڤاھی.
تێکۆشینا نەتەوەیی یا گەلێ کورد ل باکور و رۆژھلاتێ کوردستانێ بەردەوامە. گەلێ کورد ژ بۆ مافێن خوەیێن نەتەوەیی تێکۆشینا خوە بەردەوام دکە. د ڤی واری دا ژنێن کورد خوەدی دیرۆکەکا درێژن د تێکۆشینا ل دژی داگیرکەران دا. خوەدی رۆلەک دییارکەر و بباندۆرن. واتە ب شانازی ئەم دکارین ببێژین کو ژنێن کورد پێشەنگا تێکۆشینا نەتەوی، جڤاکی، چاندی و مرۆڤاھییە. جھێ سەربەرزی و شانازییێ یە.
جھێ ژنێ د ناڤا جڤاکا کوردان دا
د ناڤا نەتەو و جڤاکا کورد دا ژنان ھەرتم جھ و گرانیا خوە گرتیە. تەکۆشینا “وەکھەڤیا زایەندی” ل کێلەکا تەکۆشینا نەتەوی مەشاندییە. ب سەدان ژنێن کورد د دیرۆکا سیاسی و چاندی خوەدی جھێن گرینک بوونە. ژنێن کورد ب خەباتێن وێژەیی و جڤاکی د پێشخستنا تێکۆشینا ئازادییا گەلێ کورد دا رۆل لیستنە. ژنێن ھەر چار پارچەیێن کوردستانێ د ناڤا تەڤگەرێن سیاسی دا جھ گرتنە. وەکە؛ حەڤسە خانا نەقیب، دایێ تەبریز و لیزا خان لگەل ھەڤسەرێن خوە ژ بۆ ئازادیێ شەر کرن. د ڤێ تێکۆشینێ دا دایا رەزباد، مەستورا ئەردالان، خەجا باوە، لەیلا قاسم و ب دەھان شێرەژنێن کورد شەھید بوون.
پشتی راپەرینا 1991 ل باشوورێ کوردستانێ و ئاڤاکرنا حکوومەتا فەدەرالا ھەرێما کوردستانێ، ب دەھان رێخستنێن ژنان ھاتن دامەزراندن. نها ل کوردستانێ تەڤگەر و تێکۆشینا وەکھەڤیا زایەندی کەتیە قۆناغەکا نوو.
تەڤی ڤان دەستکەف و گوھەرتنان، ھێژ ژی توندووتژییا ل سەر ژنان د ئاستێن جودا دا بت ژی، ل کوردستانێ بەردەوام دکە. لێ تێکۆشینا ژ بۆ وەکھەڤیا مافێن ژنان و ژناڤبرنا توندووتژییا ل سەر ژنێ بێناڤبەر تێ دۆماندن.
