ژ بۆ ھلبژارتنێن سەرۆککۆماری و پارلامەنتۆیا ترکیێ چەند دەمژمێرەک مانە. ئەردۆگان و ئاکەپە دێ هێن ھلبژارتن ئان نە ئێدی نە نیقاشەکا لۆکالە. ژ بەر کو ئەردۆگان نە وەک فەرمانبەرەکێ دەولەتێ، وەک سەرۆکەکی ترکیێ ئیدارە کر و سیستەما خوە ئاڤا کر. د سازییێن دەولەتێ یێن بنگەھین دە وەکە ئارتێشێ، دادگەریێ، ھێزێن ئەولەھیێ و جهێ خوە موکم کریە. لێ گەر مرۆڤ ببێژە کو ئەردۆگان ھەموو سازیێن دەولەتا ترک برێڤە دبە، وێ شاش بە. ئەردۆگان سەروەریا ھەموو دەولەتێ ناکە.

“گەلۆ ئەردۆگان دێ ب ھلبژارتنێ بچە؟”

خویایە باسکێ دەولەتێ یێ کو ئەردۆگان سەرکردایەتیا وێ ناکە و خوەدیێن بەرێ یێن دەولەتا ترک یێن کو ھاتنە بێسەرووبەرکرن و ل ئامەریکا و ئەورۆپایێ ب جھ بوونە ژی خوەدی ھێزەکا گرنگن. دڤێت بچووک نەهێن دیتن. ب ھەر ئاوایی، هێزا کو ل دۆرا تفاقا مللەت و کلچدارۆغلو چێدبە، نە کارێ پارتیەک وەک جەهەپێ و پارتیا باش (ÎP) تەنێیە. ئەڤ ھێزە ئەوە یا کو خوەدیێن بەرێ یێن دەولەتێ یێن ڤەشارتی ئاڤا کری. ھەلبژارتن نەیێن وەک سالا 2018 نە کو جەهەپە ل ھەمبەر ئەردۆگان موحەرەم ئینجە دەرخست بوو. د راستیێ دە دەولەتا ترک د ناڤا خوە دە شەری دکە. ھەر کەس ڤێ راستیێ دبینە و دزانە. و پرسەک ھەیە کو ھەر کەس ب کەلەجان ل بەرسڤا وێ دگەرە: “گەلۆ ئەردۆگان دێ ب ھلبژارتنێ چیت؟”.

“ترکییا دێ بەر ب شەرێ ناڤخوەیی ڤە چیت؟”

گەلەک نیشانە و چاڤدێرێن سییاسی دبێژن کو ئەردۆگانێ خوە کرییە سیستەما دەولەتێ و گەلەک سازیان برێڤە دبە و گرووپا وی ب ھلبژارتن ناچت. گەر ئەردۆگان بخوازە بچە ژی، ل گۆری سیستەما وی، کەسێن گەل وی دەریێ رانتا ئابۆری و سیاسی دگرن، ناھێلن ئەو بچت.

واتە دبە کو د سپێدەیا 15 گولانێ دا ترکییە خوە ناڤا ئاگرێ پەڤچوونەکا ناڤخوەیی ببینە.

بەریا سالێن 1980 ترکیا د بن ناڤێ ناکۆکیێن باسکا راست-چەپ دە راستی پەڤچوونان ھات، کو رێڤەبەریا ھەر دو باسکان ژی دەولەتێ دکر.

پشتی سالێن 2000، بوویەرێن گەزیێ یێن 2013 و پەڤچوونێن 15 تیرمەھا 2016 نیشان ددن کو ل ترکیەیێ پۆتانسیەلەک ژ بوو شەرێ ناڤخوەیی ھەیە. ئەگەر رەوشەکا وھا چێببە، رەژیما ئەردۆگان رێخستنکری و خوەدی تەجرووبە دێ ل سەر شەرێ کۆلانان سەروەر ببە.

رەوشا ناکۆکیا کو مە ل ژۆر بەحس کری، یەک ژ ئیحتیمالێن پشتی ھلبژارتنێ یێن مەترسیدارە. گەر ئیحتیمالەک وھا چێببە، “کورد دێ چ بکن؟” پرسا ھەری  گرینگ  ئەڤە.

دووبەرییا ھووداپار و پەکەکێ و مەترسییێن وێ

ل باکورێ کوردستانێ دو پێکھاتەیێن رادیکال ھەنە. یەک ھوودا پارە ویا دن ژی پێکھاتەیێن سەر ب پەکەکێ ڤە.

پارتییێن وەکی ھەدەپە، چەپا کەسک و ھتد تەنێ ژ بۆ نمایشێ نە. ل گەلەک باژارێن باکورێ کوردستانێ یێن وەک جۆلەمێرگ، ئێلھ، وان، مێردین، ئامەد، رێخستنێن ھەدەپێ راستەراست ژ ئالیێ کادرۆیێن پەکەکێ ڤە و جارنان ژی ژ ئالیێ گەریلایێن ل ھەرێمێ ڤە تێن برێڤەبرن. ژ بەر کو نھا گەریلا تونەیە، کادرۆیێن باژێران برێڤە دبن.

ھووداپار پارتییەکە دیرۆکا وێ ڤەدگەرە داویا سالێن 1980 و ل گەل حیزبوولاھێ تێکلدارە. ئەڤ ژی وەکە پەکەکێ ژ دەستپێکێ ڤە ب چەکداری تەڤدگەریا و ل دژی دژبەرێن خوە کوشتن کر و چەک بکار ئانی.

ھەر دو پێکهاتە (پەکەکە-حیزبوولاھ) ژ سالێن 1990 ھەیا سالێن 2000 دژی ھەڤ د ناڤا پەڤچوونەکێ دە بوون.  پشتی سالا 2000 ل دەردۆرا زانینگەھا دیجلەیێ دو جاران ل ھەڤ کەتن. لێ پەڤچوون مەزن نەبوو.

لێ د 6-7ێ جۆتمەھا 2014 دە لگەل بوویەرێن کۆبانی شەرەکی مەترسیدار روو دا. پشتی کو ھەدەپێ ژ بۆ کۆبانێ بانگ ل گەل کر کو داکەڤن قادان، ب تایبەتی ل ئامەد و ئێلھێ ل گەلەک باژاران سەرھلدانا گەل ھاتە لدارخستن.

کورد ژ بۆ پشتگریا کۆبانی داکەتن کۆلانان. ئەڤ چالاکی نە تەنێ ژ بۆ پشتگریا پەکەکێ و ھەدەپێ بوون. کورد ب ھەستێن مللی-نەتەوی داکەتن کۆلانان. ل گۆری راپۆرا وەقفا مافێن مرۆڤان د ڤان بوویەران دە 46 کوردان ژیانا خوە ژ دەست دانە. ب سەدان کەس ھاتن گرتن و بریندارکرن.

لێ ئالیێ ھەری بالکێشێ ڤان بوویەران ئەڤ بوو: ھێزێن کو ل سەر ناڤێ ھووداپار و ھەدەپێ داکەتین کۆلانان ل باژارێن گرینگێن وەکە ئێلھ، ئامەد، چەولک و مێردینێ ل ھەڤ کەتن. ھن ئالیگرێن ھووداپارێ ژیانا خوە ژ دەست دان.

گەلۆ دێ پشتەڤانێن ھووداپار و پەکەکێ ل ھەڤ بکەڤن؟

واتە د ناڤبەرا ھەردو پارتیان دە ناکۆکی ھەیە کو ژ سالێن 1990 و ڤر ڤە بەردەوامە و پشتەڤانێن وان ل ھەمبەری ھەڤ تووژ بینە. ب تەڤلێبوونا ھووداپارێ د ناڤا تفاقا جومھورا ب پێشەنگیا ئاکەپێ دە راکێشان زێدە بوو.

نھا خەتەری ژ ڤر دەست پێ دکە. ئەگەر ترکیە پشتی ھلبژارتنێن 14 گولانێ راستی بوویەرێن ناڤخۆ بهێت، ئەڤ ھەر دو لایەن دێ چ بکن؟

ب راستی، ئەم دکارن ببێژن کو ھەر دو لایەن ژی دێ بخوازن رووبروویی ھەڤ بهێن.

پشتی سالێن 2000 پەکەکێ ھەر تم ل بەهانەیان دگەریا کو ئێریشی ھووداپارێ بکە. دبە کو پەکەکەیا کو ب تایبەتی د ڤان سالێن داوی دە ل باکورێ کوردستانێ ھێز و نرخێن خوە یێن لەشکەری وندا نەکرینە، ھووداپار بکە ئارمانج. پەکەکێ ھەر تم د بن ناڤێ شەرێ ل دژی دەولەتا ترک دە، ئێریشی گەلێ کورد کریە. ھەژمارا کوشتیێن کوردێن ب دەستە پەکەکێ ل باژارێن باکورێ کوردستانێ ژ ھەژمارا لەشکەرە ترک یێن پەکەکێ کوشتی زێدەترە. ئارمانجا سەرەکەیا پەکەکێ ئێریش کرنا ل سەر کوردانە.

ئێرشێن پەکەکێ یێن لگەل باسکێن دەولەتێ ب ئاوایەکێ ھەڤبەش دهاتنە ئەنجامدان ھەر تم دهاتن ڤەشارتن. ل ئالیێ دن ھووداپار، بێیی کو پێدڤی بکە خوە ڤەشێرە، ب ئاوایەکی ئەشکەرە لگەل دەولەتێ تەڤدگەریا. ب تایبەتی ژی ب ھاتنا حکوومەتا ئاکەپێ ب خوەباوەرتر ل گەل دەولەتێ تەڤگەرییا. 

ھەر دو ھێز ژی خوەدی دیرۆکەکا بالکێش و لگەل دەولەتێ دا گرێدایی نە کو بهێت راڤەکرنە. ئەڤ گۆتارە نە جھێ وێیە. لێ ئەڤ کورتە دیرۆک ژی نیشانی مە ددن؛ کو پەڤچوونەک ل ترکیێ رووبدە ژ بۆ باکورێ کوردستانێ ژی مەترسیەک مەزن دێ لگەل خوە ئینیت.

دڤێت کورد نەیێن ڤێ لیستکا خەتەرناک

ئەولەوییەتا ڤان ھەر دو پارتیێن کورد پێشخستنا پێکھاتەیێن خوەیێن سیاسییە. ھەر دو پارتی ژی نە خوەدی ئارمانجا یەکیتییا کوردانە. نە خوەدی بەرنامەکینە کو رێگریێ ل مرنا جوانان و جوداھی و جووداخوازییێن ناڤبەرا کوردان بکن. گەر پەککە ژ بۆ خوە پێویست ببینە، ب ھەزاران مرۆڤ بمرن ژی دێ گەل دەرخینە قاد و کۆلانان. میناک پەکەکێ باش دزانی کو سالا 2015 دە دێ باژار وێران ببن، تەنێ ژ بۆ ئەجیندایا خوەیا سیاسی پێڤاژۆیەک ب ناڤێ بەرخوەدانا رێڤەبەرییا خوەسەر دا دەستپێکرن. ب سەدان کارمەندێن خوە فەدا کرن، ب ھەزاران کورد کۆچبەر بوون، جزیرێ وێران بوو. شوونوارێن سوورێ یێن دیرۆکی ل ئامەدێ ھاتن ھەرفاندن. واتە ھەکە ئاژاندایەکا سیاسی یا پەکەکێ ھەبە بێترس، دکارە ھەر تشتی بکە قوربان. بەرێ ئۆجالان ژی گۆتبوو “د بە کو رۆژێ 30 ھەزار مرۆڤ ژی بمرن” ئەڤ ئاخفتن نیشان ددە کا پەکەکە چقاس دکارە بێھشمەندی تەڤبگەر.

باسکێ کو دخوازە ئاکەپێ ژ ھۆلێ راکە، دزانە کو ل دەردۆرا جەهەپێ چینا ناڤین و ترکێن سپی نکارن ل کۆلانان لگەل ئاکەپێ شەری بکن. ژ بۆ ڤێ ژی دخوازە کوردان ل ھەمبەر گرسەیا ئاکەپێ یا کۆلانان دەرخینە.

ھووداپار پارتییەکا پێتر خوە ڤەشارتییە، لێ ژ کوشتنا کوردان خوە نادە پاش. دبە کو ئاکەپێ ژی د تفاقا خوەیا لگەل ھووداپار ئەڤ حەسابا شەرێ کورد-کورد کربە.

مادەم کو ھەلوەستا ھەردو پارتیان ئەڤەیە، وێ دەمێ دڤێت کورد خوە ژ ھەردو ئالییان بپارێزن. دڤێت کورد دەرنەکەڤن کۆلانان. وەلاتپارێز و رێوشەنبیرێن کوردێن رەسەن دڤێت ژ رایا گشتی رە ببێژن دەرنەکەڤن کۆلانان. دەست ژێ بەردن بلا ڤێ جارێ ترک دەرکەڤن کۆلانا و  بلا شەرێ ھەڤ بکن. لێ ب چ ئاوایی گەلێ کورد شەرێ ترک و ترک دە نەبن ئالیگر. ب تایبەتی ژ بۆ ترکیێ خوە نەدن کوشتن. ژ بۆ مە فەرقا سەیێ سپی ویێ رەش نینە.