د مەھا داوی دە چەندین ئاگاھیان د چاپەمەنیێ دە جھ گرتن کو ئیرانێ هێزێن پاسداران شاندنە سەر سینۆرێ د ناڤبەرا رۆژهلات و باشوورێ کوردستانێ. د نووچەیان دە ھات گۆتن کو ئەڤ زێدەبوون نە ئاسایی یە ژ بەر کو وەکە “ڤەگەرا لەشکەرێن کو د زڤستانێ دە ڤەکشیا بوون و لگەل هاتنا باھارێ ڤەدگەرن سەنگەرێن خوە” نەبوو، ل گۆری سالێن بەرێ ئەڤ هێزە گەلەک زێدەتر بوویە.
چەند رۆژان پشتی ڤان نووچەیان ھات راگھاندن کو ئارتێشا ئیرانێ ب ئاوایەکی بەربەلاڤ بەژاھیێن دەردۆرا چیایێن کۆسەلان و شاھۆ یێن ل سینۆرێ کرماشانێ بۆمبەباران کرینە و ب بلدۆزەران رێیان چێدکە. رۆژا دن ژی ھاتە گۆتن کو د ناڤبەرا ھێزێن یەرەکێ یێن گرێدایی پژاکێ و ئارتێشا ئیرانێ دە پەڤچوون دەرکەتییە.
پژاک ژ وێ رۆژێ و ڤر ڤە ھەر گاڤ د چاپەمەنیێ دە داخویانیان ددە. پرسا کو ھەر کەس مەراق دکە ئەڤە “چما پژاک و ئارتێشا ئیرانێ ل ھەڤ کەتن؟”.
جھێ پەڤچوونێ ڤێ نیشان ددە کو ژ ھەر دو ئالیان ڤە پەیوەندیەکا بێ پلانا ھێزێن ھەرێمی ھەیە. واتە ئارتێشا ئیرانێ راستەراست ل دژی پژاکێ ئۆپەراسیۆنەک لەشکری پێک نایینە، شەرەکی پلانکری نینە، رووبرووبوونا ھێزێن ھەرێمی چێبوویە و کارڤەدانەک دەمکی و بێ کۆنترۆل ھەیە. ژ خوە ل گۆرەیی زانیاریان، ھێزێن پژاکێ یێن ل ھەرێمێ ژ بۆ خەباتێن گشتی چوونە، نە ژ بۆ کارەکی لەشکەری. د ڤی واری دە ناکۆکیا د ناڤبەرا پژاک و ھێزێن ئارتێشا ئیرانێ دە، ھەر چەند کوشتی و بریندار ھەبن ژی، رەوشەکە لۆکالە و چارچۆڤەیا پێوەندییێن سیاسی یێن د ناڤبەرا ڤان دو ئالییان دە ناگوھەرینە.
د دیرۆکێ دە ژ ئاگربەستێن ھەری درێژە، یان ژی ھەڤکاریەکا ستراتەژیکە؟
ئاگربەستا کو پژاکێ ژ 5ێ جۆتمەھا 2011 ڤە راگھاندبوو ھێ ژی بەردەوامە. ئەڤ ئاگربەستە د دیرۆکێ دە یەک ژ درێژترین ئاگربەستانە و دەما 13 سالانە کو بەردەوامە. د دەمەکێ دە کو ل رۆژھلاتا ناڤین پەڤچوونێن مەزن ھاتن ئەنجامدان و بھارا عەرەبی ب شەری دەسپێکر. ژ بۆ گەلان ھندەک دەرفەتێن سیایسی پەیدا کرن. د دەمەکی وھا دیرۆکی دە ئاگربەستا پژاکێ تەنێ رێ دا کو ئیران ل رۆژھلاتا ناڤین رحەتتر تەڤبگەرە.
دەولەتا ئیرانێ ل ھەمبەر ڤێ ئاگربەستا 13 سالی یا پژاکێ چ کر؟ سێدارەدان نەسەکنین، گەلێ سڤیل ھاتن قەتلکرن، زەختێن ل سەر زمانێ کوردی نەھاتن راکرن، مامۆستەیێن زمانێ کوردی ھاتن گرتن، ب دەھان کەس ھاتن سزادان، دارستان ھاتن شەوتاندن. ب راستی ژی ل سلێمانی و پێنجەوینێ ھندەک کوردێن لگەل پژاکێ کار دکرن ھاتن کوشتن. واتە ئیران ل ھەمبەری کوردان نەرم نەبوو. ژ بەر ڤێ یەکێ ئەم دپرسین گەلۆ پژاکێ ب چ بەهانەیان ئاگربەست بەردەوام کر؟
ئەڤە نە ئاگربەستەکە کو ل سەر ناڤێ پژاکێ د 5ێ جۆتمەھا 2011 دە ھاتبوو راگەهاندن. یێ کو ئەڤ رێکەفتنە چێکری نە پژاک بوو، بەلکو پەکەکە بوو. ل پشت وێ ئاگربەستێ ھەڤگرییا پەکەکێ ب سیاسەتا ئیرانێ یا ل رۆژھلاتا ناڤین و کوردستانێ ھەبوو. سەدەما سەرەکەیا سیاسەتا پەکەکێ؛ رێگریکرنا ژ رووخاندنا رەژیما سووریێ ل رۆژئاڤا، گرێدانا شەنگالێ ب ئیراقێ ڤە، سیاسەتا ئیراقیکرنا سلێمانیێ، ھەولدانێن سیاسی و لەشکەری یێن ل دژی ھەولێرێ… ئانکو پەکەکە ب ڤێ ئاگربەستێ لگەل ئیرانێ ئاژاندەیەک سییاسی-لەشکەری ھەڤبەش مەشاند. خوە کر دووڤکێ ئیرانێ. ھەیا کو پێوەندییێن پەکەکێ و ئیرانێ سەر ڤی ئەساسی بن دێ پەڤچوون تەنێ لۆکال بن.
دەما کو ھەڤدیتنێن پەکەکێ لگەل ترکیەیێ دەست پێ دکن ئیران ئێریشێ دکە
ژ سالا 1993 ڤە د ناڤبەرا ئیران و پەکەکێ دە پرسگرێکەک بالکێش دەرکەتیە ھۆلێ. ھەر دەما کو د ناڤبەرا پەکەکێ و ترکیێ دە ل سەر مژارێن وەکی چارەسەری و ئاگربەستێ ھەڤدیتن دھاتن کرن، ئیرانێ ل کامپێن پەکەکێ دخست.
د زڤستانا 1993-94 دە د یەکەمین ئاگربەستا پەکەکێ دە ئیرانێ نێزی 50 گەریلایێن پەکەکێ ل سەر سینۆرێ دامباتێ دیل گرتن و رادەستی دەولەتا ترک کرن.
پشتی کو ئۆجالان د سالا 1999 دە چوو ترکیەیێ، ئیرانێ ژی ئەڤ رەوش شۆپاند. د سالا 2000 دە رێڤەبەرێن پەکەکێ یێن ل قەندیلێ بریار دا کو “ل سەر خەتا ئۆجالان بمەشن”. ل ھەمبەر ڤێ یەکێ ئیرانێ مالێن نەخوەشێن پەکەکێ یێن ل ئورمیێ و تەھرانێ گرتن و نوونەرێن پەکەکێ ژ ئیرانێ دەرخستن. ئەو خالێن پەکەکێ یێن ل گەلیێ وەکە خرپاپێ، دۆلا ئەیشێ، بەردە نازێ و بێدلا تۆپباران کرن.
د سالا 2003 دە دەما کو پەکەکێ لگەل ئەمەریکا ھەڤدیتن ئەنجام ددان، ئیرانێ دیسا ئێرشی پەکەکێ کر و کادرۆیێن ل ھوندرێ ئیرانێ گرتن و ھندەک ژ وان رادەستی دەولەتا ترک کرن.
سەردەما ھەڤدیتنێن رێڤەبەرێن پەکەکێ و رایەدارێن میتێ یێن ل ئۆسلۆیێ دیسا ئیرانێ ئێرشی کەمپێن قەندیلێ کر. گاڤا ل فارقینێ 13 لەشکەرێن ترک سالا 2011 ھەیڤا تیرمھێ ھاتین کوشتن ھەڤدیتنێن ئۆسلۆیێ ب داوی هاتن. ئەردۆگان راگھاند کو ئەو دێ ئێریشێ بکن، پشترا دەولەتا ئیرانێ پشتی قەرەبوویێن مەزن ئێریشێن ل سەر قەندیلێ راوەستاندن.
ژ بەر ڤێ یەکێ ئەگەر ئالۆزیا ل کۆسەلانێ پیچەکێ بەرفرەھ ببە، ئەڤە ب ڤێ رامانێ دهێت کو د ناڤبەرا پەکەکێ و ترکیەیێ دە ترافیکا دانوستاندنان ھەیە کو ئیران ژێ نەرەحەتە.
ئیران ژ تێکلیا پەکەکێ یا ل رۆژئاڤا لگەل ئەمەریکا ھەیی نەعاجزە. ژ بەر کو د واتەیەکێ دە ب رێیا ھەسەدێ ھەولێن ئامەریکایێ کۆنترۆل دکە. لێ نھا ھەر تشت د بن کۆنترۆلا ئیرانێ دە ددۆمە.
ئیران چ جاران دەربەیەک کوژەک ل پژاکێ ناخە
ژ بەر تێکلیێن پەکەکێ و ئیرانێ، پژاک تەڤگەرەکا ڤەدەرە کو نکارە ب ئیرادەیا خوە تەڤبگەرە و سینۆرێ بەرژەوەندیێن پەکەکێ لگەل ئیرانێ ھەیی دەرباس ناکە. دەولەتا ئیرانێ ژ بۆ کو گەلێ رۆژھلاتێ کوردستانێ نەکەڤە ناڤا تەڤگەرێن کوردێن ئازادیخوازێن وەکە پەدەکی-کۆمالە-پاکێ رێکێ ددە خەباتێن پژاکێ. د واتەیەکێ دە پژاک ژ بۆ ئیرانێ وەک قنێنێ ئۆکسیژێنییە. لۆما ژی شاشە کو مرۆڤ ل بەندێ بە کو ئیران دەربەیەک مەزن ل پژاکێ بخە. پژاک ھێزا بەرگرییا سینۆرە بۆ ئیرانێ دا کو پێشمەرگێ رۆژھلاتێ کوردستانێ نەکەڤە ئاخا رۆژھلات.
ھەموو بریارگەھ و کامپێن پژاکێ ل سەر خەتا پێنجوین و ئاسۆسێ نە. ھەموو چەپەرێن ئیرانێ و پەکەکێ د دووراتییا چاڤان دا نە. ھەتا نھا چ کەس نەھاتنە ئارمانجکرن. لێ ھەمان ئیران ب مووشەکێن کامکازە و درۆنا 200 کم ژ ئیرانێ دوور ل کامپێن سڤیلێن رۆژھلاتی و پێشمەرگێ رۆژھلاتێ کووردستانێ یێن ل کۆیێ، پردێ و ھەولێرێ دخە. لێ وان کامپێن پژاکێ یێن د بن بریارگەهێن پاسداران ناخن، گەلۆ چ ما؟
ل ئیرانێ خەباتێن پەکەکێ یێن لەشکەری سەربەستن؟
ھێژایی گۆتنێیە کو گەریلایێن پەکەکێ ل سینۆرێ رۆژھلاتێ کوردستانێ کو د بن کۆنترۆلا ئیرانێ دەیە ب ئاوایەکی چەکداری دگەرن. میناک ل گوندێن مرگەڤەر-تل گەڤەر یێن ل ھەمبەری ناڤچەیا ئەسەندەرەیا جۆلەمێرگێ گەریلایێن پەکەکێ ب رحەتی دچن گوندان و د بن ناڤێ گومرکێ دە ژ گەل و قاچاخچیان باجێ وەردگرن و تجارەتا تریاکێ دکن. ب ھەمان ئاوایی یەکینەیێن ھەپەگێ ل سینۆرێ بازیدێ ل دامباتێ خەباتێن لەشکەری و تانزیمی دکن. واتە ھێزێن لەشکەری یێن پەکەکێ ل ھەر دەرێ نە و ھەتا نھا چ خەرابییەک ژ ئیرانێ ل دژی وان پێک نەھاتیە.
ھەتا کو ئەڤ پەیوەندیە د ناڤبەرا پەکەکێ و ئیرانێ دە ھەبن، دێ پژاک د بن باسکێن ئیرانێ دە بمینە. لێ ئەم نکارین ھەمان تشتی ژ بۆ تەڤگەرێن دنێن رۆژھلاتێ کوردستانێ ببێژن.
ئیران دێ کی/کێ بکە ئارمانج؟
ئێریشێن ئیرانێ ب ئێریشێن ل دژی تەڤگەرێن وەکی پەدەکێ-پاکێ یێن ل باشوورێ کوردستانێ تێن زانین. سەرۆکێن پەدەکی د دلێ ئەورۆپایێ دە بوون ئارمانجا تەرۆرا ئیرانێ. د 8 ئیلۆنا 2018 دە ئیرانێ ئێریش کرە سەر بارەگەھێن پەدەکە-ئیران و حەدەکێ یێن ل کۆیە و 16 کەسێن سڤیل شەھید کەتن. د سالا 2022 دە د دەما پێڤاژۆیا راپەرینا ژینا ئەمینی دە ئێریشەک ب ھەمان رەنگی پێک ھات. د ناڤ وان دە زارۆک و ژن ژی ب دەھان ھەمولاتییێن کورد شەھید بوون. ژ بەر ڤێ یەکێ ژی ئارمانجا سەرەکەیا ئیرانێ دێ تەڤگەرێن ئازادیخواز یێن رۆژھلات بن. ژ ئالیەکێ ڤە دێ زەخت ل حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ هێت کرن کو ڤان ھێزان بێچەک بکە و ل ئالیێ دن ژی راستەراست ب ئاوایەکی فیزیکی وان بکە ئارمانج. ئیران دێ ب ڤی ئاوایی ھەول بدە ژ بەر زرارێن د راپەرینا ژینا ئەمینی دە دیتی تۆلا خوە ژ گەلێ رۆژھلاتێ کوردستانێ ڤەکە.
ئەڤ 2 رۆژن پژاک ژ ئالیەکی ڤە باسکێ لەشکەری ژ ئالییێ دن ڤە باسکێ سییاسی د چاپەمەنیێ دە داخویانیان ددن و بانگ ل ئیرانێ دکن. ئەم دکارین بێژین کو دەما ئەڤ داخویانی ھاتین دایین ئێدی پەڤچوون راوەستیابوون. بەریا نھا ژی رێکەفتنەک د ناڤبەرا ئیران و پەکەکێ دە ل سەر ڤێ مژارێ هەبوویە و چاڤکانیێن ژ سلێمانیێ ژی رادگھینن کو پەیوەندیا ناڤبەرا پەکەکێ و ئیرانێ ب ئاوایەکێ رێکوپێک ھەیە و ھەر دو ئالی ژی گرنگیێ نادن ئالۆزیا کۆسەلانێ. داخویانیێن پژاکێ یێن د چاپەمەنیێ دە تەنێ ژ بۆ پرۆپاگاندایێ نە. پژاکێ ب ڤێ مژارێ ھەول دا خوە رەوا بکە، ژ بەر کو دزانت کو گەلێ رۆژھلاتێ کوردستانێ ژ پێوەندییێن پژاکێ لگەل ئیرانێ و تایبەت ئیتیلاعاتێ عاجزن. مخابن مەدیایا رۆژھلاتێ کوردستانێ نەکاری ڤێ راستییا ھەیی تێرا خوە ژ بۆی گەلێ کورد زەلال بکە.
د ئەنجامێ دە د ناڤبەرا پژاک و ئیرانێ دە چ ناکۆکیەک نینە و دەرناکەڤە ژی. ھەڤپەیمانیا ستراتەژکا پەکەکێ و ئیرانێ بەردەوام دکە.
