پلانا پەیمانا لۆزانێ یا دویه‌مین ل سەر شەنگالێ، چیرۆکا خوەسەریێ و ئەرکا په‌كه‌كێ
بەشا 1: گەلۆ ئیراق ژ بۆ ئێزدییان دۆژەهە یان ژی رزگاری
د ڤان رۆژێن داویێ دا مەدیایا په‌كه‌كێ ب بەردەوامی بەحسا خوەسەرییا شەنگالێ دکە و دبێژە کو حكوومه‌تا به‌غدایێ دکارە خوەسەریێ ناس بکە. هێژایی سەرنجراکێشیێ یە کو پێنگاڤا په‌كه‌كێ یا ل سەر شەنگالێ و زەختا هێزێن وێ یێن لەشکەری ل سەر هەرێمێ ژ ئالیێ دن ڤە، ئێریش و زەختێن ئابووری -سییاسی یێن حكوومه‌تا ناڤەندی یا به‌غدایێ ل سەر هەرێما کوردستانێ، ب پارالێلی د مەشن.
هەر چەنده هن دەردۆر هەول بدن پرۆژەیا خوه‌سه‌رییا شەنگالێ وەکە پێڤاژۆیەک ئاسایی نیشان بدن ژی، لێ دەما کو نرخاندنا رەوشا دەڤەرێ یا جیۆپۆلیتیک بهێته کرن دێ هێته دیتن کو د بن ناڤێ «خوه‌سه‌رییا شەنگالێ» دا هن پلانێن خەتەرناک و ڤەشارتی هەنە.
نێزیکاتییا دەولەتا ئیراقێ یا ل هەمبەری ئێزدیان چی یە؟
دەولەتا ئیراقێ ژ رۆژا دامەزراندنێ هەیا ئیرۆ رێ ل بەر پێڤاژۆیێن خرابی و ژ ناڤ برنا شەنگالێ ڤەکرییە. بەریا هەر تشتی گەلێ شەنگالێ ژ ستارگەها وان ئانكو ژ چیایێ شەنگالێ ب دارێ زۆرێ داخستن دەشتێ. ل دەشتێ ده‌رفه‌تا خورتكرنا چاندنێ و ئاژالداریێ نه‌بوو. ب ئاوایەکی خوەزایی، گەل ژ هێزا خوەپاراستن و خوە تێرکرنێ بێپار بوو. کوردێن ئێزدی یێن شەنگالی یێن فەقیر د سەردەما سەددام دا ل دژی کوردان هاتن بکارئانین. سەددام ل ئالیەکێ هەول ددا ئێزدییان بکە عەرەب، ل ئالیێ دن ژی کوردان ل دژی کوردان دەربخە.
وەلاتێن عەرەب یێن وەکە ئیراقێ، لوبنان و هن لایەنێن کو ل ئەرمەنیستانێ نە، گەلەک بەلگە ئامادە کرنە و ئیدیعا دکن کو ئێزدی نە کوردن. لێ ئێزدی کوردێن رەسەنن ژ بەر کو پرتووکا وان یا پیرۆز ب کوردی یە و ب خوەدێ رە ژی ب کوردی ئاخڤین. دەولەتا ئیراقێ هەول دا کو کۆمەکە ئێزدی یا گرێدایی خوە چێبكه.
پشتی رووخاندنا رەژیما سەددام، هەلوەستا حكوومه‌تا ناڤەندی یا به‌غدایێ نەگوهەری. ئێزدی هەر تم وەکە سێویێن ئیراقێ مانە. ل ئیراقێ رێزبه‌ندی وهایە؛ ل دەستپێکێ عه‌ره‌بێن شیعە، پشترە عه‌ره‌بێن سونی، پشترە جڤاکێن كرستیان، پشترە کورد و هەری داوی ژی کوردێن ئێزدی تێن. گاڤا مژار دبە کورد عه‌ره‌بێن سونی و شیعە زوو ل هەڤ دکن و دجڤن.
ئەڤه راستیەکە کو کوردێن ئێزدی ل رۆژهلاتا ناڤین وەکە «ئه‌هریمه‌ن پەرەست» تێن دیتن. یانی کوشتنا مێران و دەستەسەرکرن و فرۆشتنا ژنان نەتەنێ زهنیەتەکا داعشێ یە، زهنیەتەکا سەد سالی یا دەولەتا ئیراقێ یە. ئیراقێ د خرابترین شێوەیێ ئیسلامێ دا د ژیت. دەڤ ژ ئۆلێن دن بەردن، هەتا مەزهەبێن جودا یێن هەمان ئۆلێ ژی هەڤدو د خەندقینن. هەتا شیعە و سوننە ب درووشمێن «الله أكبر» سەرێ هەڤ ژێ دکن.
یەکانە ستارگەها ئۆلا ئێزدی ل رۆژهلاتا ناڤین دا حكوومه‌تا هەرێما کوردستانێ یە. گارانتیا هەبوونا فیزیکی و ناسنامەیا سییاسی یا ئێزدییان ئیرۆ هەبوونا هەرێما کوردستانێ یە.
دەولەتا ئیراقێ هینا ژی تشتێ کو ل سەر ئێزدییان هاتییە کرن وەک جینۆساید ناس نەکرییە
دەولەتا ئیراقێ ل هەمبەری جینۆسایدا 2014ێ یا ل شەنگالێ پێک هاتی خوە کەڕ کر. نە د دەما بوویەرێ دا نە ژی پشتی وێ چ گاڤ نەهاڤێتن. هەتا نها 14 وەلات و پێکهاتەیان بوویەرێن شەنگالێ یێن سالا 2014ێ وەکە «جینۆساید» قەبوول کرنە. ل ئالیێ دن پارلامەنتۆیا هەرێما کوردستانێ د جۆتمەها 2019ێ دا رۆژاا 3ێ تەباخێ وەکە رۆژا جینۆسایدێ قەبوول کر. پاشێ دیسان ئێزدی ژ ئالیێ هەرێما کوردستانێ ڤە هاتن پاراستن و چاڤدێری کرن. ئۆفیسا رزگارکرنا ئێزدییان هات ڤەکرن. ژ سەدی 94 ژنێن ئێزدی یێن کو هاتنە رزگارکرن ژ ئالیێ ڤێ سازیێ ڤە هاتن رزگار کرن. ئێزدییان پشتی جینۆسایدێ خوە ل ڤێرێ ب دەرفەتێن هەرێما کوردستانێ ڤە گرتن.
ئیراقێ هەتا نها یەک گاڤ نەهاڤێتی یە. ژ ئالیێ ئابووری ڤە ژی ژ بۆ شەنگالێ چ بودجە نەهات تەرخان کرن، قه‌ره‌بوو ب زیاندیتییان نەهاتنه دان. تشتا کو حكوومه‌تا ئیراقێ کری یە ئەوە کو ملیشیایێن شیعە یێن حەشدا شەعبی بشینە شەنگالێ و هێزێن په‌كه‌كێ یێن کو ناڤێ یه‌به‌شێ بکار تینن وەکە بەشەک ژ حەشدا شەعبی فەرمی كرن. دخوازە عه‌ره‌بێن کو ئالیکارییا داعشێ کرنە ژی ل شەنگالێ ب جهـ بکە.
د ناڤا هەلوەستەکی ئیراقێ یا وها دا، چما په‌كه‌كە ب ئیسرار هەول ددەت شەنگالێ ب ئیراقێ ڤە گرێبدەت؟
دۆژەها گەلان: ئیراق
دەولەتا ئیراقێ دێ خوەسەریێ ده‌ته شەنگالێ؟ پێشی ئەم بپرسن، کا ئەم ل رەوشا دەولەتا ئیراقێ بنێرن؟ دەولەتا ئیراقێ به‌ری دو حه‌فتییان پاتریارکێ کاتۆلیکێن کلدانی یێ ئیراقێ لویس رافایێل ساکۆ ژ کار دوورخست. ژ بۆ بچووککرنا هەرێما کوردستانێ تێدکۆشە. مافێن ئابووری یێن هەرێما کوردستانێ ناشینە. ئەڤ رەوش زیهنیەتا دەولەتا ئیراقێ یە،نە حكوومه‌تا ئیراقێ یە، ئیراق ژ بۆ پێکهاتەیێن جودا دۆژەهە. دەما کو رەوشا ئیراقێ ئەڤ به، گەلۆ په‌كه‌كە چما به‌غدا وەکی رزگارکەرێن شەنگالێ نیشان ددە؟ و چما ئیراق خوەسەریێ بدە شەنگالێ؟
ژ بۆ ڤەقەتاندنا پارچەک ژ ئاخا کوردستانێ. د راستیێ دا ئەو پلانا میساقا- مللی ل گەل شیعە و عه‌ره‌بێن دن ژی هەیە. ئەو ژی دخوازن کەرکووک، شەنگال، گەرمیان، خانەقین ژ کوردستانێ ڤەقەتینن. ئارمانجا وان ئەوە کو کوردستان ژ دەستهلاتدارییا خوە بێپار بمینە.
دڤێ کەس خوە نەخاپینە. زهنیەتا ئیراقی یا عه‌ره‌ب – شیعه یا کو دەمۆگرافیا کەرکووکێ گوهەرتی و کرییه عه‌ره‌ب و نەهشت جۆتکار چاندنیێ بکن، د بن ناڤێ خوه‌سه‌رییا شەنگالێ دا دژمناتیا کوردان دکە. ئارمانج تەنێ شەنگالێ ژ کوردستانێ ڤەقەتنن.
ل شەنگالێ شانۆیا لۆزانا دویەم تێ لیستن
ئیراق نە د خەما شەنگالێ و نه ژی خەما ئێزدییان دا یە. لێ چەند تایبەتمەندی هەنە کو شەنگال هەم ژ بۆ ئیران، هەم ژی ژ بۆ ترکیە و هەم ژی ژ بۆ ئیراقێ ناڤەندەکا راکێشە. یەک ژ سەدەمان ئەردنیگارییە. ژ بۆ هەرێما شیعی-سوننی رێیێن وێ یێن گرینگ هەنە. ئەو ژی خەتەکە د ناڤبەرا پارچەیێن کوردستانێ دا یە. لێ مژارا دن یا کو شەنگالێ گرینگ دکە، زەڤییێن غازا سروورشتی و نەفتێ نە. هەتا نها 3 زه‌ڤیێن گرینگێن پەترۆلێ ل ڤێرێ هاتنە دیتن. لێکۆلین نیشان ددە کو ل شەنگالێ، ژ بیرێن کۆرمۆر مەزنتر بیرێن نەفتێ هەنە.
ئەو دەولەت و رێخستنێن دیڤەلانكێن وان دەولەمەندییا شەنگالێ باش دزانن، له‌وما ژی هەو قاس ئەلەقەدارن. د سالێن 1920 ێ دا ل لۆزانێ دانوستاندنێن ڤەشارتی یێن پشتی دیتنا پەترۆلێ ل مووسل و کەرکووکێ بوو سەدەما پارچەبوونا کوردستانێ ل لۆزانێ. ئیرۆ ژی هەمان شانۆ ل سەر مە تێ لیستن. شانۆیێن کو ئیرۆ ل شەنگالێ تێن لیستن، دەولەمەندیێن بن ئەرد و پرۆژەیا ڤەقەتاندنا هنەک هەرێمان ژ کوردستانێ هه‌گه‌ر وەکە لۆزانا 2 یەمین بێ ناڤ کرن دێ نە خەلەت بە.
چاوا ل لۆزانێ کورد وەکە بەشداربوویی ب رێکا کوردێن خایین هاتن ئەرکدارکرن و کوردستان هەموو ب وی ئاوایی هاتە پارچە کرن و پارڤەکرن. ئیرۆ د لۆزانا 2 یەم دا ژی ئەڤ کوردێن جەحشیێن وەکی په‌كه‌كێ د ناڤبەرا به‌غدا و شەنگالێ دا تێن بکار ئانین. راچاندنا تەڤنێ خییانەتێ ل شەنگالێ ب دەستێ په‌كه‌كێ تێ کرن.
بەشا دویەم: کی په‌كه‌كە ئانیبوو کەرکووکێ و شەنگالێ.
په‌كه‌كە د بەردێلا فرۆتنا شەنگالێ دە دێ چ ب دەست بخە؟
خوەدێ نەکە ئەگەر هەرێما کوردستانێ لاواز ببە، دێ ئێزدی ب چ رە روو ب روو بمینن؟
