مە نکاریبوو هلبژارتنێن 31ێ ئادارێ یێن باکورێ کوردستانێ و ترکیێ، پارێزگەهـ ب پارێزگەهـ ب کووراهی شیرۆڤە بکن، هه‌ر وها ده‌ربارێ كێمبوونا دەنگان و بەربژاران بپرسن. ژ بەر کو ب نەحەقی دانانا قەیوومی ل وانێ و نەدانا بەلگەیا عه‌بدوللا زەیدان و بەرخوەدانا کو کوردان ل وانێ نیشان دایی، دەرفەت نەدا مە کو ئەم ب دانەیێن تەکنیکی و هەژماری هلبژارتنێ شیرۆڤە بکن.
راستی ئەڤە کو ئەم هەرتم ب دوبەندیەک وه‌ها رە روو ب روونە، دەولەتا ترک ب کریارێن خوە یێن «ئینکار و قاتیل» ل دژی کوردان سیاسەتا ل باکورێ کوردستانێ شوولی دکە و رێ ل پێشییا رەخنەیان دگرە. نها دەما کو ئەم رەخنە بکن دێ ژ مە رە ببێژن «مە وانێ دیسا ستاند». بەلێ، بەرخوەدانا کوردان ژ بۆ وانێ گرنگ بوو، لێ نەهەر تشت بوو.
د هلبژارتنێ دە یێ سەرکەتی خەتا کوردستانی بوو
دڤێ ب زەلالی بێ گۆتن کو پارتیا دەم د هلبژارتنان دە ب سەر نەکەت. ل گەلەک هەرێمان دەنگ وەندا کرن. ژ ئالیێ رایا گشتی ڤە ژی جوورەیەک بایکۆتا هلبژارتنێ یا ڤەشارتی هەبوو. میناک ل ئامەدێ ژ رێژەیا سەدی 40 نەچوون سەر سندۆقان. یا راست، ئەگەر «لەیلا زانا» کو ئەڤ 8 سالن ل مالا خوە بێدەنگ بوو، د نەورۆزێ دە دەرنەکەت با قادا و گوند ب گوند، ناڤچە ب ناڤچە نه‌گەریابا، له‌وما ژی باندۆرەک ئەرێنی ل هلبژارتنان کر و نەهشت پارتیا دەمێ خەرابتر ببە.
لەیلا زانا ژ بۆ باکورێ کوردستانێ رەمزەکە. بێی کو کەسایەتیا لەیلا زانا «چ بە – نە چ به»، ئەو ژنەکا کوردە کو د سالێن 1990ان دە د شیاربوونا نەتەوی یا کوردان دە د مەجلیسێ دە ب جەسارەت ب «کوردی سۆند خوار». د هشمەندییا کوردان دە لەیلا زانا جهەکێ خوە یێ تایبەت هەیە. ژ لەیلایێ حەزکرن تشتەکێ ب کوردپەروەرییا کوردان ڤە گرێدایی یە. لەیلا زانا هەتا کەنگێ دکارە ڤێ وەزیفەیێ هلگرە یان نا، ئەڤ مژارەکە نیقاشێ یێ جودایە، ژ خوە رایا گشتی ژی لەیلا وه‌ها قەبوول کریە.
د چالاکگێرییا خەلکێ ل وانێ دە هەلوەستا گەل ژ بۆ دیتنا ڤێ راستیێ گەلەکی گرنگ بوو. دەما کو هەڤسەرۆکێ گشتی یێ دەمێ «توونجەر باکرهان» داوی ل ئاخافتنا خوە ئانی، گەل درووشما «لەیلا زانا» قێرییان. ل گەل ڤێ خواستەکا گەل ژی باکرهان میکرۆفۆن نەدا لەیلایێ، دا وێ ژنا ژ چه‌پێن ترک هاتی «توولای حاتمئۆگوڵار». گەل ب ئیسرار دقیری و د گۆت «لەیلا زانا». ب راستی ئەڤ دیمەن رەوشا کوردان ل باکورێ کوردستانێ دەردخە هۆلێ.
پارادیگمایا «ترککرنێ» یا عه‌بدوللا ئۆجالان د ڤێ هلبژارتنێ دە ئیفلاس کر
پارادیگمایا «ترککرنێ» یا عه‌بدوللا ئۆجالان د ڤێ هلبژارتنێ دە ئیفلاس کر. پشتی سالا 1999ێ عه‌بدوللا ئۆجالان چەند پرتووک ل سەر ترککرنا کوردان نڤیسین و پشترە ب حه‌ره‌كه‌تا جڤاكا ده‌مۆكراتیك DTH دەست پێ کر و هەری داوی ژی ب نوونەرتیا پارتیا دەمێ خوەست ڤێ هشمەندییێ د ناڤا کوردان دە جیبەجی بکە. لێ گەل ب دەنگێن خوە ئەڤ پارادگمایا ترکبوونێ رەد کر. گەل پۆلیتیکایا «تەسلیمکرنا هەبوونا خوە ژ بۆ کۆمارا ترکیەیێ» کو 25 سالن د بن ناڤێن جوربەجور ده ل سەر کوردان تێ فارزکرن رەد کر.
ئەنجامەکە دن یا هلبژارتنێ ژی ئەڤە کو کوردان گۆت: «ئێدی ئەم ناخوازن رێخستنێن چەپ یێن ترک ل سەر پشتا خوە بگێرن». رێخستنێن چەپ یێن ترک نەخوەدی هێزا گرسەیی و نه‌ژی یا رێخستنی نە، وێ چما کورد وان وەکە هێزا سییاسی پێناسە بکە. کورد ئەڤ 20 سالن چەپێن ترکان ل سەر پشتا خوە دگێرن. هاتنا سەرۆکێ چەپێ ترکان «ئەرکان باش» و یێن وەکە وی ڤێ راستییا وانێ ناگوهەرینە. هەگەر نەژ کوردان با، جڤاکا ترک ژی نەدکاری ناڤێن ڤان کەسان ببهیزە. چەپێ ترک نکارە مووختارەکی ژی هلبژێرە. چەپێ ترک تەنێ کوردێ ب دەولەتا ترکیێ ڤە گرێدایی حەزدکە. مافێ جودابوونێ و چارەنووسا کوردان قەبوول ناکن و ژ خوە ئەرکا وان ئەوە کو پێشییا دەولەتبوونا کوردان بگرە.
ئەم ڤێ یەکێ ژی لێ زێدە بکن.15 سباتا 2024ێ ئەو مەشا دەمێ ژ بۆ ئۆجالان ئۆرگانیزەکری ژ وانێ 20 کەس ژی بەشداری نەببوون. لێ ژ بۆ پاراستنا دەنگێن خوە داکەتن کۆلانان. ئەڤ هەلوەستا گەلێ وانێ ب تەنا سەرێ خوە نیشان ددە کو گەل چقاسی ژ سیاسەتا په‌كه‌كێ دوورە.
ئەنجاما هەری گرنگ یا سیاسەتا ل باکورێ کوردستانێ دەرکەتی هۆلێ ئەڤ بوو. ژ بەر ڤێ یەکێ نەپارتیا دەم و نه ژی په‌كه‌كێ مانیپۆلەکرنا بەرخوەدانا وانێ نکارە وەکە سەرکەفتنا خوە ببینە. سیاسەتا کوردستانێ ب سەر کەت، خەتا ترکبوونێ ژی شكه‌ست.
ئەڤ رەوش نەنوویە، د هلبژارتنا گشتی یا ترکیێ یا 14ێ گولانا 2023ێ دە ژی دەرکەت هۆلێ. کوردان سییاسەتا په‌كه‌كێ یا لیگال ئانكو یا ترکبوونێ جەزاکر. ژ بۆ ڤێ ژی پێویستی ب پارتیەکا ل شوونا هه‌ده‌پێ هەبوو دەم پارتی ل سەر ڤی ئەساسی هات ئاڤاکرن. وان ژی وه‌سا کر. لێ ڤێ پێنگاڤێ ژی ب تەمامی جهێ خوە نەگرت.
گەلۆ پارتییا دەمێ دکارە ببە پارتییەکە کوردستانی؟
«پارتیا دەم دکارە کوردستانی بە؟» بەلکی پرسا کو هەری زێدە دڤێ کورد ل سەر نیقاش بکن ئەڤە. نا، نکارە ببە کوردستانی. ژ بەر کو دامەزرینەر و ئەندامێن پارتیا دەمێ نکارن سیاسەتا پارتیا خوە دیار بکن. ب هەزاران رووپەل پارێزنامەیێن عه‌بدوللا ئۆجالان، سیاسەت و پۆلیتیکایێن پارتیێ دیار کر. پارادگیمایا ئاپۆ سیاسەتەکە کو ب تەمامی مافێ خوەبرێڤەبرنا کوردان رەد دکە و «مافێ چارەنووسا کوردان رادەستی دەولەتێن کۆلۆنیال ترکیە، ئیران، ئیراق و سووریێ دکە». د ئەسلێ خوە دە ب کەمالیزمێ رە تفاقەکە ستراتەژیک – ڤەشارتی هەیە. مخابن ل بەر چاڤێن مە راستیەکە وها هەیە، له‌وما ژی نه‌مومكینه کو دەم بکارە سییاسەتەکی کوردستانی بمەشینە.
ئەڤ تەسپیت و گۆتنێن مە دبە کو راستی رەخنەیان وەرە، لێ ئەڤ راستییە. ئەڤ نەتەسپیت و پەیڤێن مەنە، ژ خوە په‌كه‌كە ڤێ دبێژە. پارێزنامەیا ئۆجالان کو بەرنامەیا په‌كه‌كێ «ژ کوردان رە مافێ دەولەتبوونێ رەد دکە، گوهەرتنا سینۆران رەد دکە، یەکیتیا نەتەوەیی رەد دکە» ڤێ دبێژه.
تەڤی هەموو مانیپولاسیۆنێن ئیدۆلۆژیک ژی گەلێ باکورێ کوردستانێ ل سەر خەتا نەتەوی – کوردەواری تەڤدگەرە. لێ چ پێکهاتەیەکە سیاسی یا کو بکاربە ڤێ داخوازا گەل بمەشینە تونەیە.
کەمالیزم دەولەتا ترک ب خوەیە
پرسگرێکا کو کورد ل باژارێن مەزن دەنگێن خوە بدن جه‌هه‌پێ ژی مژارەکا ب سەرێ خوە یە. دەما ئاكه‌پێ ل ستەنبۆل و ئەنقەرە بەرزە کری، هنەک کورد داکەتن قادان و پیرۆزباهی و شاهی قێراندن و گۆتن «ل ترکیەیێ شۆرەش چێبوو». سیاسەتمەدارێن کورد ژی ب هەمان شاهیێ شاد بوون.
د هلبژارتنێن 14ێ گولانا 2023ێ دە هه‌ده‌په یا وێ دەمێ بێی کو هنەک داخوازێن سییاسی بکە بێ بەرانبەر دەنگێن خوە دانە جه‌هه‌پێ. ئەڤ یەک پر هاتە رەخنەکرن. پارتیا دەمێ خەرابتر کر. نامزەتێ خوە دەرخست لێ د بانگەشەیا هلبژارتنێ دە د گۆت: «دەنگێ خوە بدن جه‌هه‌پێ». یانی هەبوونا نامزەتێن خوە ئینکار کر و ژ بۆ جه‌هه‌پێ كار كر.
کۆمارا ترک خوەدی دیرۆکا سەد سالی یە. هەتا ئیرۆ کوردان هەر جورە حکوومەتێن ترکان دیتنە، چ کەمالیست، چ راستگر، چ چەپگر، چ ئیدیالیست و چ دیندار. گەلۆ ژ بۆ مە کوردان چ گوهەری؟ هیچ تشتەک نەگوهەری. راستیا ترکیێ ئەڤە: «یێن کو دبێژن ئەز نەکەمالیستم ژی هەول ددن کو چەرخا ترکیە یا ترکان یا کو مسته‌فا کەمال دامەزراندیە بزڤرینن. ل هۆلێ دە راستیەك وها هەیە، کورد کەتنە بن باسکێ جه‌هه‌پێ دە».
د خزیرانا 2004 دە نوونەرێ عه‌بدوللا گوول ل قەندیل ل گوندێ لەوجێ ب مورات قارایلان رە هەڤدین کر. ژ وێ دەمێ هه‌یا 2015ێ په‌كه‌كێ پشتگری دا ئاكه‌پێ. کادرۆیێن په‌كه‌كێ ژ بۆ سەردانا ئۆجالان د چوون ئیمرالیێ. د ناڤبەرا په‌كه‌كێ-ئاكه‌پێ دە ترافیكه‌ك سییاسی هەبوو. د ناڤا 11 سالان دە ئاكه‌پێ دەست دانا سەر ئارتێشێ، باسکێ ئەرگەنەکۆنێ تەپەسەر کر، مەکەزاگۆن گوهەرت. کورد د ڤێ دەمێ دە هاتن مژۆلکرن، د ڤان 11 سالان دە ب هەزاران جوان شەهید کەتن، کوردان تشتەک ب دەست نەخست. ما ئەوێ نها هێڤیەک مینا هێڤیێن کو وێ دەمێ دفرۆشن کوردان دێ بمەشە؟ ما دێ کورد 10 سالێن دن ل بەندێ بن کو دێ جه‌هه‌پە مافێن کوردان رادەستی وان بکە؟ ئەکرەم ئیمامئۆگلو یێ وێنەیێ مستافا کەمالێ کو ل مەیدانا دیاربەکرێ «شێخ سەعید و 46 هەڤالێن وی» دالقاندی، دەما کو سەرەدانا ئامەدێ کری پێشکێشی شارەدارییا ئامادێ کر. وێنەیێ قاتلێ کوردان وەکە دییاری دا کوردان. جه‌هه‌پە یا کو دخوازە زارۆکان هەر سبە ب سۆندا «ئەز ترکم، راستم، ژیرم» بخوینە، دێ پرسگرێکا کورد چاوا چارەسەر بکە؟ هەلبەت چارەسەر ناکە. یێ پرسگرێکا کورد خولقاندی جه‌هه‌پە ب خوە یە.
کورد دێ 10 سالێن دن ل بەندێ بن هەیا کو جه‌هه‌پە دەولەتێ بدەست خوە دخە؟
ئەشکەرەیە کو کەمالیزم ناڤێ سیستەمەکێ یه کو ل ترکیەیێ ل سەر ئینکار و قرکرنا کوردان ئاڤا بوویە و هەر کەسێ ترک قەبوول دکە. هەر پێکهاتەیا کو روومەتدارێ مستەفا کەمال بە، نکارە پرسگرێکا کورد چارەسەر بکە. هەر پێکهاتەیا کو کریارێن مستەفا کەمال ل کوردان کری رەخنە نەکە نکارە ژ بۆ کوردان تشتەکی ب دەست بخە. جه‌هه‌پە ناخوازە کەمالیزمێ ژ ناڤ ببە بەرۆڤاژی د خوازە کەمالیزمێ زندی بکە.
کورد د شەرێ د ناڤبەرا باسکێن دەولەتا ترک دە مەحکوومی پۆلیتیکایێن رزی بوونە. هەکە ئەم کورد ل بەندێ بن کو هەر 10 سالان دێ دەستهلاتەک پرسگرێکا کورد چارەسەر بکە، مسۆگەر کورد دێ هێژ زێدەتر پاشڤە بچن.
بەلێ، گەل د هلبژارتنان دە هەلوەستەکێ کوردستانی نیشان دا. لێ ئەڤ تێرێ ناکە. پارتیا سەردەست و سییاسەتا وێ ل باکورێ کوردستانێ دووری روحا نەتەوی و داخوازیێن گەلێ کوردە.
بەلێ، ل هەمبەری نەحەقییا شارەدارییا وانێ هەلوەستەک نەتەوی هاتیە گرتن، ئەڤ ژ ئالیێ هەستیاری ڤە تشتەکی پڕ گرنگە. لێ بەلێ ئەڤ یەک تێرێ ناکە کو کورد بکەڤن سەر خەتەکا نەتەوی و هەڤگرتی. ژ بەر کو، پارتیا سیاسی یا سەروەر ل باکورێ کوردستانێ بێ سییاسەتا نەتەوەیی یە د خوازە ئەنتەگراسیۆنا کوردان د ناڤا سیستەما کەمالیزمێ دە جیبەجی بکە. له‌وما ژی ئەو نکارە خوە ژ ڤێ زڤرۆکا سییاسی رزگار بکە. تەنێ یەک رێ هەیە هەکە هەلوەست و داخوازییێن مللەتێ کورد د هلبژارتنێ دە نیشان کر ژ خوە رە بکن خەتا سییاسی دێ خوە ژ هەڤسارێ ترکبوونێ و کەمالیزمێ رزگار بکن. د هلبژارتنان دە گەل خەتا کوردەواری نیشانی په‌كه‌كێ کر، تەرجیح ئێدی یا په‌كه‌كێ یە.
