دۆزا کۆبانیێ ب داوی بوو و بۆ ناڤدارێ ڤێ دۆزێ ئانكو «سەلاحه‌ددین دەمیرتاشی» 42 سالێن جەزایێ گرتیگەهێ هاتنه دان. راستە، رۆژەڤا سەرەکی یا نها جەزایێ دەمیرتاشی یە. لێ د سه‌ر هەموو خەلەتیێن دەمیرتاش را و هەموو رەخنەیێن مە ژی، ئەڤ جەزایێ کو ل دەمیرتاش هاتیە بڕین، جەزایەکە کو ب چ ئاوایی ناهێته قەبوولکرن. دڤیابا دەمیرتاش د ناڤا ژن و زارۆکێن خوە دا با. د شەخسێ دەمیرتاش دا بۆچی دەولەتێ ئەڤ یەک کر، ئەم باش دزانین کو د ڤێ دۆزێ دا و ژ دەستپێکێ ڤه نەتەنێ «ئانتی-کوردبوونا» دەولەتا ترک هه‌یه. سیاسەتا دەولەتا ترک یا ئینکار و ژناڤبرنا کوردان وەک چووچكا ب دو باسکە، ل ملەکی سازیێن دەولەتا ترک یێن ئینکارێ و ل ئالیێ دی ژی په‌كه‌كه-هه‌ده‌په هه‌نه. په‌كه‌كه-هه‌ده‌په ب قاسی دەولەتێ سووچدارن. کوردێن کو ڤێ راستیێ نابینن، ئەڤه 40 سالن درووشمێن دەولەتا فاشیست دبێژن، لێ هەر جارێ ژی هەمان ئەنجامێ دژین.
گۆتنا «ئەم تە ناکن سەرۆک» ژ کووڤه دەرکەت؟
دۆزا کۆبانی نە تەنێ دۆزەکه ب بوویەرێن کۆبانی ڤە گرێدایی یە. د دۆسیا کۆبانی دا هەڤبەندیێن هەرێمی، شەرێ باسكێن د ناڤا ترکیێ و ئێكلاكرنا حساباتێن ژ 2004 تا 2015ێ هه‌نه، ئەڤه 11 سالن به‌رده‌وامه. ل گه‌ل ناکۆکیێن د ناڤبەرا هێزێن دەرڤه یێن وەکی ترکیە، ئیران، ئەمەریکا و دەولەتێن ئەورۆپایێ ل سەر رۆژهلاتا ناڤین هه‌نه. د ناڤا دەولەتا ترک دا ژی شەرێ د ناڤبەرا باسکێن وەکە ئەرگەنەکۆنچی، فەتحوللاچی، کەمالیست، کۆماری، ئارتێش، پۆلس و ئیستخبارات بێ ناڤبەر به‌رده‌وام هه‌یه. دۆزا کۆبانی بەشەک ژ ناکۆکیێن د ناڤبەرا هێزان دا یە کو پشتی سالا 2012ێ دەرکەتیە لووتکەیێ. په‌كه‌كە دەما کو قەد نه‌پێدڤی بوو کورد هاڤێتنه د ناڤا ئاگرێ ڤی شه‌ری دا.
په‌كه‌كێ د سالا 2004ێ دا رێككه‌فتن و تفاقا کو ل گه‌ل ئاکه‌پێ و ئەردۆگان دابوو دەستپێکرن، د پێڤاژۆییا چارەسەریێ یا ب ناڤێ «هەڤدیتنێن ئیمرالیێ» دا ب داوی کر. بلەز و بەز کەفتە د ناڤا ئەنیا ل دژی ئەردۆگان دا. هەروه‌ها ژ ئالیێ لەشکەری ڤە ژی هەلوەستەکێ ئالیگر بۆ ئیرانێ وه‌رگرت. دەست ب خەندەک کۆلانێ کر. جەمیل باییک کو ب ئیران پارێزییا خوه دهێته نیاسین، بوو هه‌ڤسه‌رۆكێ كه‌جه‌كێ.
دەمیرتاش ب درووشما «ئەمێ تە نەکن سەرۆک» بوو ئالییەک ژ ڤان ناکۆکیان. که‌نالێن تەلەڤزیۆنێ یێن ئایدن دۆغان ب رێکوپێکی هه‌ڤدیتن ل گه‌ل دەمیرتاش دکرن و هەر رۆژ ده‌میرتاش ل سه‌ر شاشه‌یێ بوو، دەمرتاش ئەڤ هێزه دیت و هزر كر كو ئه‌و دشێت د سیاسەتێ دا ژی پێشڤه بچیت و زه‌ندكێن خوە هه‌لدان.
ما پێویستیا کوردان ب رکابەریا ئەردۆگان هەبوو؟
نە هەوجەیە کو مرۆڤ نیقاشێن وەک کا ئەردۆگان ب راستی دڤییا پرسگرێکا کوردی چارەسەر بکەت یان نه، بكه‌ت. ئەردۆگان ژ بۆ دەستهلاتداریێ یاری كر و خواست د ڤێ یاریێ دا کوردان ل کێلەکا خوە ببینت. تفاقێن کو مە بەحس کرین نەتەنێ کورد ژ ئەردۆگان ڤەقەتاندن، به‌لكو کورد کرنه دژمنێ ئەردۆگان.
بێواتە بوو کو کورد بکەڤنه د ناڤا ناکۆکیەکا ناڤخوەیی یا دەولەتا ترک دا. ئەڤ یەک ب کوردان ڤە گرێدایی نەبوو. هێژان ژی ئەڤ رکابەریه بێ واتەیە. ژ بەر کو هێزێن هەڤالبەندێن په‌كه‌كێ د مژارا پرسگرێکا کوردی دا ژ ئەردۆگان کەمباخترن و خودان هەلوەستەکێ پاشڤەروو و فاشیستترن.
هەتا کو بوویەرێن د ناڤبەرا 2004-2015ێ دا باش نەهێنه زانین، کەس نه‌شێت قالا دۆزا کۆبانی، حەق و عەدالەتێ بکەت، دۆزا کۆبانیێ دۆزەکا شێلی و ئالۆزە. ل پشت پەردێ شەرێ ئەرگەنەکۆن، کەمالیست، فەتحوللاچی، ئیران، ئەمەریکا و هێزێن دی یێن هەرێمی هەیە. کورد و دەمرتاش بوونە مەغدوورێن ڤێ پێشبرکیێ.
ژ بەر کو دەمرتاش ئەڤ پێشبرکی دیته، د هلبژارتنێن ستەنبۆلێ دا ناڤێ هەڤژینا خوە باشاک دەمیرتاش دانا پێش و خواست پیچەکێ نەربوونێ د ناڤبەرا خوە و ئەردۆگان دا چێبکەت، لێ په‌كه‌كێ دەستوور نەدا باشاک دەمیرتاش ببیته نامزەت و دیسا پشتگری دا جه‌هه‌پێ. ژ بەر کو رێڤەبەرێن په‌كه‌كێ د بن باسکێن ئیرانێ دا ل سەر سنۆرێ سلێمانی و رۆژهلاتێ کوردستانێ دژین. دانووستاندن و ئیتیفاقێن وان یێن ل گه‌ل حکوومەتا ئەردۆگان، دێ بنه سەدەما دەرکرنا وان ژ پارێزگه‌ها سلێمانیێ.
هەموو بوویەرێن ژ سالا 2013ێ دقەومن، خەندەک، وێرانکرنا باژارێن کوردان، گرتن، شەرێ تونێلان پارچەیەک ژ ڤان بوویەرێن تارینە. هەتا کو ئەڤ شەبەکەیا تاری یا پەیوەندیان به‌رده‌وام بیت و کورد رێ لێ نەگرن، ئەڤ خەلەکا وێ خرابتر دێ به‌رده‌وام بیت.
دەمیرتاش ب هەڤکارییا په‌كه‌كێ و دەولەتا ترک هاتە جەزاکرن
هەلبەت كه‌سان ده‌رفه‌ت هەیە کو سیاسەتێ بگوهۆرن، لێ دەمیرتاش نه‌شیا ڤێ یەکێ بکەت. ژ بەر کو وی دخواست خوه د وێ ڤالاتییا د ناڤبەرا دەولەتا ترک و په‌كه‌كێ دا بجهـ بكه‌ت. وی وە هزر دكر کو ب حەزکرنا خه‌لكی و کارێزمایا خوه دێ شێت ڤێ سیستەما دوئالی بن بێخیت.
دەمیرتاش وەک کەسەکی جوان و کاریزماتیک ژ ئالیێ کوردان ڤە هات قەبوولکرن. دگەل کو ئاقلێ وی یێ هزری ب ته‌مامی هێژان ئاڤا نەببوو ژی، لێ ئه‌و کەتبوو بەر هنده‌ك داخوازێن شەخسی یێن دەستهلاتداریێ. هەروه‌ها ل گەل نە زەلالبوونا وی د خەتا نەتەویی دا لێ دیسا ژی گەلێ کورد پڕ حه‌ز ژ وی كرن و ئەو وەک سەرۆک پەژراند. ژ بەر ڤێ یەکێ هەم دەولەتا ترک و هەم ژی په‌كه‌كێ دەمیرتاش بۆ خوه ب خەتەرناک دیتن. ژ بەر کو ئەڤ سیاسەتا دەولەتا ترک یا دوئالی یا ل سەر کوردان یا کو ئەم بەحس دكه‌ین، ژ دەرڤەیی وێ سیستەمێ یه یا 40 سالن به‌رده‌وام، چ گوهارتن و ناڤێن نوو قەبوول ناکەت. دەولەتا ترک ژ سالا 1980ێ ڤ هەر کەسێ کو شیا بیت پێشەنگییا کوردان بکەت، ب رەنگەکی ژ ره‌نگان ژ هۆلێ راکرییە.
په‌كه‌كێ ژ دەولەتا ترک پتر ئەو کەسێن کو دشێن رێبه‌ریێ بکه‌ن هەم ژ ناڤ رێخستنێ هەم ژی د نئاڤا قادا سیاسەتا کوردستانی دا تاسفیە کرن. ئۆجالان د سالا 1999ێ دا ل ئیمرالیێ گۆته ئەفسەرێ ترک حه‌سه‌ن ئاتیڵا ئوگور: «من ل سووریێ زلامەکێ کو هەڤریکییا من بکەت ل دۆرا خوە نه‌هێلا. دا كو ژ بلی من نه‌شێن ل گه‌ل کەسەکێ دی پێوەندییان چێبکه‌ن. سووریە ل هەمبەر من نه‌چار ما، ژ بەر کو نه‌شیا ئالتەرناتیڤەکی ل جهێ من ببینیت. یا راست، ژ بەر کو من د وەختێ خوە دا هەموو ئالتەرناتیڤێن خوە ژناڤبرن».
چەتین گۆنگۆر، مەهمەت شەنەر، حاقی قارەر و ب دەهان کەسێن دن ژ بەر کو دکارن ببنه ئالتەرناتیڤ ژ ئالیێ ئۆجالان ڤە هاتنه کوشتن. هەتا لەیلا زانا ژی گازندێن ئۆجالان و په‌كه‌كێ ئینابوونه سەر خوە، د سیاسەتا لیگال دا حەزکرنەک مەزن د ناڤا دلێ خه‌لكی دا چێکربوو له‌وما ژی راستی نه‌رازیبوونا رێخستنێ هات. میناک ئۆسمان بایدەمیر خواست قه‌ده‌ره‌كێ سەربخوە كار بكه‌ت دەملدەست په‌كه‌كێ ئەو ئێخسته د لیستا رەش دا. ئۆجالان ژ ئیمرالیێ ب گۆتنا «زارۆکێن وە بێن کوشتن» گەف ل دەمیرتاش كرن. شاش نابیت گەر ئەم ناڤێ دەمیرتاشب ژی د ناڤا لیستا کەسێن کو په‌كه‌كێ ئه‌و ته‌سفیه كرین دا دانین.
دەما دەمیرتاش هاتیه گرتن په‌كه‌كە و سازییێن وێ یێن فەرمی ل وی خودان دەرنەکەتن، د گرتیگەهێ دا ئەرکا هەڤسەرۆکی ژ وی هاته ستاندن و ئەو وەکە كاندیدێ پارله‌مەنتەریێ نەهات دەستنیشان کرن. د راستیێ دا په‌كه‌كێ ژی پشتگری دا دۆزا کۆبانی. ل ئەورۆپایێ ژ بۆ دۆزا کۆبانی یەک چالاک ژی نەهاته كرن. د دشیان ڤێ دۆزێ بێخنه د رۆژەڤا قادا ناڤنەتەوەیی، لێ نەکرن. واته دەمیرتاش هاڤێتن به‌ر ئینسافا دەولەتا ترک. دەمیرتاش و حەزکریێن ب تنێ هێلان.
دڤێت کورد ڤان راستیان ببینن
گەر ئەو فەدەکاری، شەهید و هەولدانێن کوردان یێن ژ سالا 1999ێ ل باکورێ کوردستانێ ل سەر ئارمانجەکێ راست هاتبانه دا، نها باکورێ کوردستانێ دا د رەوشەکا پڕ جودا دا بیت. دڤێت کورد ڤێ راستیێ ببینن: ئیدۆلۆژیا ترکبوونێ یا کو په‌كه‌كێ ژ سالا 1999ێ ل سەر کوردان فەرز کرییە، کورد پێشڤە نەبرن بەرۆڤاژی کورد بەر ب تاریاتیێ ڤه برن.
ئارمانجا په‌كه‌كێ نە چارەسەرکرنا پرسگرێکا کورد بوو ئارمانجا وێ درێژکرنا ژیانا خوە یا رێخستنی و بکارئینانا پرسگرێکا کورد بوو دا كو گارانتیا ژیانێ بۆ خوە ب دەست بێخیت. جاران ب نێزیکبوونا ژ دەولەتا ترک و جاران ژی ژ ئیرانێ سیستەمەکێ قازانجێ کو ژ هەر کەسه‌كی سوودێ وەردگریت ئاڤا کریە.
سیستەما د ناڤبەرا په‌كه‌كێ و کۆلۆنیالیستان دا هاتیه ئاڤا کرن هەتا نها 6 نفشێن کوردان کو دەمیرتاش ژی د ناڤ دە ژناڤبرینه.
گەر کورد ڤێ پەرگالا دو باسکی یا د ناڤبەرا سازیێن دەولەتا ترک و په‌كه‌كێ دا ژ هۆلێ رانەکەن، دێ ئەڤ دۆرهێلا خەراب هێژ ژی به‌رده‌وام بیت.
