ژ بۆ هه‌لبژارتنێن 11ێ خزیرانێ یێن رۆژئاڤا چەند رۆژه‌ك مانە، لێ بەلێ گومان، شک، راڤەکرن و نیقاشێن د دەربارێ بریارا هه‌لبژارتنێ، ئارمانج و شێوازێ وێ دە بەردەوام دکه‌ن.
هەری داوی ژی نرخاندنا ئەمەریکا کو دبێژیت: «ئەم ب گومانن کو هه‌لبژارتن ئادل و شەفاف بن» نیقاشێن هەیی زێدە کرن. ل گۆری رێڤەبه‌رێ رۆژئاڤا سالح موسلم ئەمەریکا تەنێ ژ بۆ رێگرتنا ل ترکیێ داخویانیەکا دیپلۆماتیک – سیاسی دایە، لێ ب دزی ڤە پشتگریێ ددەته هه‌لبژارتنێ. بەلێ دبیت کو ترکیە هه‌لبژارتنێ ژ بۆ ئۆپەراسیۆنەکا نوو بکەته به‌هانه و ئێریشێن خوە زێدە بکەت. لێ داخویانیا ئەمەریکایێ نیشان ددەت کو کێشە و گومانێن وان نە تەنێ ل سەر ترکیێ یە. ئەمەریکا ئاشکەرە دیار دکەت کو هه‌لبژارتن نە ب لهەڤکرنا جڤاکی پێک دهێن.
گرنگە کورد گوهـ بده‌ن داخویانیا ئەمەریکا و هەلوەستا ترکیێ. لێ دڤێت هەلوەستا کوردان یا هه‌لبژارتنێ ژ داخویانیێن ڤان هێزان وێدەتر و ستراتەژیک بیت. ژ بەر کو کورد د مژارا هه‌لبژارتنێ دا نەگهیشتنە لهەڤکرنەکا هەڤپار. ب گشتی تشتێ کو دهێته گۆتن ئەڤەیه: «ئەرێ، خەلەتی هەبن ژی، ئیرادەیا کوردان هەیە، دڤێت ژ بۆ بەرژەوەندییا کوردان پشتگری بهێته دان و ل دۆرا هه‌لبژارتنێ كۆمبین». ئەڤه راستییەکا ئاسایی یە لێ، مەسەلە ژ ڤێ زێدەترە. مەسەلە ئەڤەیه: «ئه‌رێ ئەڤ هه‌لبژارتن هه‌لبژارتنا کوردان ب خوە یە؟ ئه‌رێ دێ تشتەکی ب دەست کوردان ڤە ئینیت و دێ کورد مفادار بن؟ ئه‌رێ ب راستی ژی هه‌لبژارتن ل گۆری پرەنسیبێن گشتی – هەڤپار یێن کو هەموو کوردێن رۆژئاڤا ل سەر یەکگرتینە؟
بۆ ڤان هەموو پرسان تەنێ یەک بەرسڤ هەیە: نا نا.
بەریا هەر تشتی ئەم ب ئیسرار دبێژینه ڤێ پارچێ رۆژئاڤا و وێ وەک ئاخا کوردستانێ قەبوول دکه‌ین. لێ رێڤەبەریا خوەسەر ب ئیسرار وێ وەک پارچەیەکا کوردستانێ نابینیت و هەموو سەمبۆلێن کورد – کوردستانی ب تەمامی رەد دکەت. ژ بۆ ڤێ ژی هه‌لبژارتنێن 11ێ خزیرانێ نه‌هه‌لبژارتنەکا کورد-کوردستانی یە. ژ بۆ ڤێ ژی تەنێ ژ بەر کو ئەم کوردین ئەم نە مەجبوورین ل دۆرا وێ هه‌لبژارتنێ ببین یەک. هه‌لبژارتنەکا کو ئیرادەیا کورد تێدا سەروەر نەبیت بۆ چ پشتگری بۆ بهێته کرن.
هه‌لبژارتنەکا کو نە ب مەبەستێن کوردەواری بهێته کرن، مرۆڤ نه‌شێت ل بەندێ بیت کو بەرژەوەندیێن کوردان بپارێزیت. ژ بەر ڤێ یەکێ، ژ بۆ هەر کەسێ کو رەخنەیا مە یا ل سەر پێڤاژۆیا هه‌لبژارتنێ وەک «هەلوەستا ل دژی کوردایەتیێ» شرۆڤە دکەت، یه‌ك بەرسڤ هه‌یه ئه‌و ژی ئەڤەیه: «هه‌لبژارتن نە هه‌لبژارتنا کورد و کوردستانێ یە».
په‌یمانا جڤاكی یه یان په‌یمانا ئینكارا كوردانه؟
په‌یمانا جڤاكی یا رۆژئاڤا په‌كه‌كێ نڤیسایه و كۆمیته‌یا كه‌جه‌كێ یا ل سلێمانیێ په‌سه‌ند كری یه، په‌یڤا كورد و كوردستان تێدا نینه، له‌وما دێ نه‌خه‌له‌ت بیت ئه‌م ب په‌یمانا ئینكارا كوردان و فه‌رزكرنا یه‌كئالی ب ناڤ بكه‌ین
مەسەلەکا دی و یا کو بەری هەر مژاره‌كێ دهێت ئەڤەیه: هەر هه‌لبژارتن ل سەر بنگەهەکێ پرەنسیب و زاگۆنان دهێته کرن. بەلگەیا پەیمانا جڤاکی یا کو ئەڤ هه‌لبژارتن ل سەر هاتیە ئامادەکرن، نە کوردستانی یە و نە د ئەنجاما لهەڤکرنەکا جڤاکی دا هاتیە نڤیسین. بەلگەیا کو په‌كه‌كێ ب گۆتنێن کو ئانارشیستێن ئەورۆپی و چەپگرێن ترک دلشاد بکەت کورد وەکە کێمنەتەو پێناسە دکەت. له‌وما ژی ئەو پەیمانا جڤاکی، نە بەلگەیەک وه‌ها کو بەرژەوەندییێن کوردان دپارێزیت و نه‌پێدڤییە کو کورد ل دۆرا وێ «بەلگەیا ئینکارا کوردان» كۆمببن. ئەو بەلگە تەنێ پەیمانا پێکهاتەیێن په‌كه‌كێ یە کو عەڤدلا ئۆجالان وەکە رێبەر، په‌كه‌كێ وەکە پێشەنگ و میكانزما رێخستنێ ژی وەک سیستەما ئیداری قەبوول دکه‌ن. دێ نه‌خەلەت بیت کو مرۆڤ ڤێ پەیمانا جڤاکی یا رۆژئاڤا د ئەساسێ خوە دا وەکە بەلگەیا نەجڤاکی و فەرزکرنا یەکئالی ب ناڤ بکەت. تێدا پەیڤا کوردستانێ نینە. ئەڤ بەلگە سەدی 70 ژ ئالییێ کادرۆیێن په‌كه‌كێ و ژ سەدی 30 ئالیگرێن په‌كه‌كێ د بن سەرۆکاتیا کۆمیتەیا حقووقێ یا په‌كه‌كێ دا هاتیە نڤیسین. پشترە ژی، بۆ رێڤەبەریا كه‌جه‌كێ یا ل سلێمانیێ هاتیە شاندن و پشتی هاتیە پەسەند کرن ب رێیا کۆمیسیۆنەکا کلاوات پێشکێشی گەل هاتیە کرن. ئانكو، هەم جەوهەر و هەم ژی شەکلێ وێ فەرزکرنا ئیرادەیا یا یەکیالی یە ل سەر جڤاکا رۆژئاڤا.
چاپەمەنیا په‌كه‌كێ ب وەشاندنا سندۆقێن کو د بن وێنەیێ عەڤدلا ئۆجالان دا نیشان دده‌ن
چاپەمەنیا په‌كه‌كێ ب وەشاندنا سندۆقێن کو د بن وێنەیێ عەڤدلا ئۆجالان دا نیشان دده‌ن، ب ئاشکەرایی رادگه‌هینن کو هه‌لبژارتن نە هه‌لبژارتنێن هەموو پێکهاتەیێن جڤاکێ نە یێن پارتییا په‌كه‌كێ-په‌یه‌دێ نه. بەشەک پر كێم یا کوردێن رۆژئاڤا ئۆجالان وەکە سەرۆک قەبوول دکەن. یێن کو ئاپۆ قەبوول نەکرین ب زانەبوون ژ رۆژئاڤا هاتن دەرێخستن و دوورکرن. یێن کو ل وێرێ ژی ماین کێشەیێن ئابۆری، ئێمناهی و سیاسی بۆ هاتن چێكرن. بۆچی ئەم ب رێکا ڤێ شانۆیا هه‌لبژارتنێ ئاپۆی وەک رێبەر، په‌كه‌كێ وەک هێزا پێشەنگ و ئەو سیستەما کو ل سەر ئۆپۆزیسیۆنا رۆژئاڤا تەرۆرێ دبارینیت مەشروع بکه‌ین؟
هه‌لبژارتنێن رۆژئاڤا وه‌ك هه‌لبژارتنێن كه‌جه‌كێ نه. د سالا 2003ێ دا د دەما ئاڤاکرنا كه‌جه‌كێ دا کەسێن سڤیل ژ بۆ کۆنگرەی هاتن وەزیفەدار کرن و سەرۆک و رێڤەبەریەکا سڤیل هاتە هه‌لبژارتن. په‌كه‌كێ ل پشت پەردێ ئەڤ کەسێن هه‌لبژارتی وەک كارمه‌ندێن رێخستنێ سه‌ره‌ده‌ری د گه‌ل دا دكر. پشترە سەرکردەیێن په‌كه‌كێ پێویستی ب ئیدارەیا پشت پەردێ نەدیت، کەسێن مەدەنی هەموو هاتن دەرکرن و جەمیل بایک هاتە ئەرکدار کرن. ئانكو ئیداره‌یا سڤیل یا په‌كه‌كێ د دەمەکێ کورت دا بۆ دیکتاتۆرییا رێخستنێ هاته گوهارتن.
چارەنووسا پێکهاتەیان ل رۆژئاڤا وەک یا كه‌جه‌كێ یه. د هۆلێ دا سڤیل و ئیرادەیا سڤیل نینە. رێڤەبه‌رێن سڤیل تەنێ وەکە Show Rooma سییاسی دهێنه بکارئینان. هەر تشت د دەستێ کادرۆیێن په‌كه‌كێ دا یە.
لێ بەلێ ئه‌نه‌كه‌سه د تەشیهر کرنا ڤی سیستەمی دا ل رۆژئاڤا و د دانانا ئالتەرناتیڤەکێ ل شوونا وێ دا، گه‌له‌ك لاواز مایە. ئه‌نه‌كه‌سێ ژ بۆ رەخنەکرنا پەیمانا جڤاکی، کو په‌كه‌كە وەک دەستوور پێشکێش دکەت، نڤیسەک گونجاو و بەلگەیەک ئالتەرناتیف پێشکێشی جڤاکی نەکر. ڤان هەلوەستان هشت کو دەستێ په‌كه‌كێ خورت ببیت. «بریارا بۆیکۆتکرنا هه‌لبژارتنێ» یا ئه‌نه‌كه‌سێ بریارەکا د جهێ خوه دا یە.
بلا کەس ل قوسوورێ نەنێریت، ئەم نەمەجبورین پشتەڤانییا هه‌لبژارتنەکێ بكه‌ین کو په‌كه‌كە ئه‌نجام دده‌ت. ژ بەر کو ئەم نەباوەرین کو په‌كه‌كە مافه‌کی بچووک ژی بگەهینیت کوردان. مافێ هەر کەسێ هەیە کو ڤێ سیستەما په‌كه‌كێ یا وەکە پارتیا به‌عس و ب شێوازێ کۆرەیا باکور دژبه‌ران ژ ناڤ دبن پرۆتەستۆ بکه‌ین. په‌كه‌كە ب شێوازێ فاشیزما ترک و ئیرانێ هەموو ئۆپۆزیسیۆن ته‌راوبه‌را کر. له‌وما ژی ئەڤ سیستەما زۆردار یا په‌كه‌كێ قەبوولنەکرن مافێ هەر كورده‌كی یه.
