هێزێن ئاساییشا گشتی یا ئیراقێ و هەرێما کوردستانێ دو رۆژان به‌رێ د داخویانیەکا فەرمی یا هەڤبەش دا راگهاندن کو هێزا ل پشت ئاگرپێخستنا بازارێن هەولێر – دهۆک و کەرکووکێ په‌كه‌كە یە. ل گۆری داخویانیێ، ئەڤ یەکینە ژ بۆ سۆتنا بۆریێن پەترۆلێ، ناڤەندێن فرۆشگەهان و گەلەک جهێن دی هاتنە ئەرکدار کرن. د هەمان دەمی دا بێی کو شۆپەکێ بهێلن، ب مادەیێن کیمیاوی، پر ب شاره‌زاهی ئاگر پێدخستن. بۆ نموونه ماددەكی دهاڤێژن جهەکی و پشتی چەند ده‌مژمێران ژ بەر خوە ڤە ئاگر به‌ر دبیتێ. هەلبەت ئه‌ڤه كه‌سه نه‌شێن ب تنێ ڤی مادده‌یێ ئاگرین ب ده‌ست خوه بێخن، په‌كه‌كێ ئەڤ ماددە و میکانزما بكارئینانا وی دایە ڤان کەسان و ئەو مه‌شق داینه.
ل گۆری په‌كه‌كێ ژ بۆ بدەستخستنا ئارمانجا خوە هەمی رێ حەلالن
چ ئالیەک نه‌شێت ڤێ بوویەرێ هۆڤە وێڤە بكێشیت. نیقاشا ئه‌رێ په‌كه‌كێ ئەڤ سۆتنه کرینه یان نە گەلەک بێ واتەیە. تاوانباران هەر جورە ئاگاهی دان و دانپێدان كرن. ده‌ركه‌تنا دەزگەهێ په‌یوه‌ندیێن دەرڤە یێ په‌كه‌كێ – كه‌جه‌كێ و ببێژیت مە ئه‌ڤ بازاره نه‌سۆتنه تشته‌كێ بێ واته‌یه. کەس ل هیڤیێ نینە کو په‌كه‌كە دەرکەڤیت و بێژیت مه ئەڤ تاوانه نه‌کرییە. یێن کو په‌كه‌كێ ناس دکه‌ن، باش دزانن کو په‌كه‌كە رێخستنەکە، وەک وێ گۆتنا کوردی یه یا دبێژیت: «ل گه‌ل گورگی دخۆت و ل گه‌ل شڤانی دگریت». په‌كه‌كێ ب خوە ئەڤ ئاگر پێخستیە و دووڤ دا ژی نووچەیێن خەمگینی بۆ دکانداران به‌لاڤ دكه‌ت. لێ چ په‌یوه‌ندییا په‌كه‌كێ ب دکاندارێن چاڤگری، خەمگین یێن كو نانی بۆ مالێن خوه دبه‌ن نینه.
ل دیرۆکا په‌كه‌كێ بنێرن، په‌كه‌كه رێخستنەکە کو دشێت دامه‌زرێنه‌رێن خوە، زارۆکێن ملله‌تی، گوند و باژارێن کوردستانێ و هەر تشتی بۆ تەڤگەرا بكه‌ته قوربانی. په‌كه‌كە ل رۆندكێن چاڤێن کەسێ نانێرت و ئەو ب چ نرخ و پیڤەرێن ئەخلاقی ڤە گرێدایی نینە. له‌وما ژی ژ بۆ بەرژەوەندیێن خوە یێن رێخستنێ هەر تشتی دکەته قوربانی. په‌كه‌كە ڤێ جارێ بەشەک ژ پلانگیرییا هەرێمی بوو. د ڤێ پیلانگیریێ دا یا کو دکەتە سەر ملێن وێ بێ دودلێ ئه‌نجام دا. سۆتنا بازارێن باشوورێ کوردستانێ ئەرکا په‌كه‌كێ بوو ب جهـ ئینا، هەموو رێ بۆ په‌كه‌كێ موباحن.
ل دژی حكوومه‌تا نەهەم و سەرۆکوەزیر مەسروور بارزانی پیلان هاتە چێکرن
ب بەشدارییا هێزێن هەرێمی و هندەک کەسێن ناڤنەتەوەیی پلانسازیەک وه‌ها هاتە چێکرن: «د شەخسێ حكوومه‌تا نەهەمین دا ژ بۆ ئێخسیركرنا سەروەرییا ئیدارەیا هەولێرێ یاریێن بێزارکرنێ هاتن كرن. رۆلێ كابینه‌یا نەهەم وه‌ها هەیە؛ پشتی خیانەتا کەرکووکێ د سالا 2017ێ دا، ل دژی هەرێما کوردستانێ بەرنامەیا دۆرپێچکرن و دەستەسەرکرنێ ل سه‌ر هات سەپاندن. تام د هەیامەکا وه‌ها دا حكوومه‌تێ بەرپرسیاری هه‌لگرت، حكوومه‌ت ئاڤا کر و دۆرپێچا ل سەر هەرێما کوردستانێ پاشڤەبر. هەلبەت كابینه‌یا نەهێ و سەرۆکوەزیر مەسروور بارزانی ئەڤ سەرکەفتن ب رێبازا بارزانی و ئەزموونا سیاسی یا په‌ده‌كێ ڤە ب ده‌ست ئێخست. لێ ناڤێ مەسروور بارزانی هەم وەکە حكوومه‌ت و هەم ژی وەک کەسایەتی بوو هەدەفا سیاسەتا «دژه – کورد» و ل دژی جەنابێ وی پێڤاژۆیەکا پیلانگیریێ هاتە دەستپێکرن.
کێشەیا هه‌لبژارتنێن کوردستانێ، بریارێن دادگەها فەدەرال، ئەڤ تاوانێن سۆتنێ بەشەکێ ڤێ پرۆژه‌یێ نه
هه‌لبژارتنێن هەرێما کوردستانێ کارتەکا گرنگ بوو کو گەلەک دەردۆرێن نەیار دخواستن د ڤێ پیلانگیریێ دا وەک ئارگوومان ب کار بینن. و دادگەها فەدەرالا ئیراقێ ژی چەند بریار دەرێخستن کو فەرمییەتا هەرێما کوردستانێ هه‌لوەشینیت. د هەمان سەردەمی دا حكوومه‌تا بەغدایێ رێ ل بەر فرۆتنا پەترۆلا کوردستانێ دگرت، رێ ل داهاتێن ناڤخوەیی دگرت و پشکا بودجەیا هەرێما کوردستانێ نه‌دهنارت. چەند سالان مەعاش نەدهاتنه دان. رەوشەنبیرێن کورد نه‌دشیان ڤێ راڤە بکه‌ن کو ئەڤ یه‌ك پیلانگیریه. د هەمان سەردەمی دە لۆبیێن ب هەمان ئارمانجا ل دژی تەڤگەرا بارزانی ل ئەمەریکایێ ب دەستێ کوژەرێن کرێگرتی یێن وەکە «شینیار ئەنوەر و مەکی ئامێدی» دۆز ڤەکرن. تاوانێن سۆتنێ تام د سەردەمەکێ وه‌ها دا پێک هاتن و خواستن ب ڤان تاوانان لنگێ نه‌رازیبوونێ یا ڤێ پیلانگیریێ چێبكه‌ن.
گەر ل جهەکی ل دژی حكوومه‌تەکێ یان ژی رێبازەکا سیاسی پیلانگیری بهێته کرن، مسۆگەر دێ نه‌رازیبوونا خه‌لكی هێته گوهارتن. وەک دهێته زانین حكوومه‌تا مووسادەقا ئیرانێ کو بەرژەوەندیێن خه‌لكی رادەستی كۆمپانیێن پەترۆلێ نەکر، ژ بەر کو خه‌لكی ژی، ژ ڤێ رەوشێ فێم نەکر، نەچار ما ب خوەپێشاندانێن خه‌لكی ده‌ست ژ كار بكێشیت. دبێژن د وه‌كهه‌ڤكرنێ دا خەلەتی نینن، د راستیێ دا پیلانگێران د خواستن ل کوردستانێ ژی نەرازیبوونا جه‌ماوه‌ری چێبکەن و وه‌كی حكوومه‌تا مۆسه‌دق كابینه‌یا نەهەمین بهێته هه‌لوه‌شاندن. ژ بۆ نەرازیبوونا خه‌لكی بەرز بکه‌ن هەموو رێ و رێباز هاتنه جەرباندن، ئاگر ژی بەشەک ژ ڤێ پرۆژەیێ بوو.
تام دەما کو ته‌نگاڤیه‌كا وه‌ها یا ئابووری هەبوو، په‌كه‌كێ دەست ب سۆتنا بازارێن کوردان کرن. ل هەمبەری خه‌لكی شەرەکی پسیکۆلۆژیک دهاته مەشاندن، خه‌لكی ب ئاوایەکی پسیکۆلۆژیک وەک کو هەر کێلیه‌كێ دا دێ هەر تشتی ژ ده‌ست ده‌ن دهاتە مەشاندن. ب راستی، ب زاگۆنا هه‌لبژارتنێ یا کو کوردان ناسنەکەت و یاریكرنا ب ده‌روونێ کوردان، ل گەل بەغدا خواست کو حكوومه‌تەکا وان دیارکری ببیته دەستهلات. رەوش ئەو قاس زەلالە.
په‌كه‌كە دخوازیت تەڤاهیا کوردستانێ بسۆژیت
هنده‌ك کەس دپرسن ئه‌رێ په‌كه‌كە هنده خرابە؟ ئەڤ دهێته وێ واتەیێ کو یێن ڤێ پرسێ دکه‌ن، دیرۆک و کریار و حەقیقەتا په‌كه‌كێ نزانن. خوزی تەنێ ئارمانجا په‌كه‌كێ سۆتنا بازارێن هەولێر و دهۆکێ با. لێ په‌كه‌كە دخوازیت تەڤاهیا هەرێما کوردستانێ بسۆژیت. په‌كه‌كە یا کو دبێژیت شەنگال نە کوردستانە، هەلبەت دێ بازارێن کوردستانێ سۆژیت. په‌كه‌كە یا کو ل ئامێدیێ پێشمەرگە قەتل کری، هەلبەت دێ ب رحەتی بازارێ دهۆکێ ژی سۆژیت. په‌كه‌كە یا کو دزانی ئه‌و نه‌شێت زاپێ و حه‌فته‌نینێ پارێزیت، هەلبەت دێ فرۆشگەهان سۆژیت. ئەم خوە نەخاپینن. په‌كه‌كە دخوازیت نە تەنێ بازاران، به‌لكو تەڤاهیا کوردستانێ ژی بسۆژیت. ژ بۆ ڤێ ژی «قاراسوو و جەمیل باییک» ب دەنگەکی بلند ل تەلەڤیزیۆنێ دكه‌نه گازی و دبێژن، «تێکۆشینا ل دژی په‌ده‌كێ نە شەرێ ناڤخوەیی یە».
په‌ده‌كه کییە؟ په‌ده‌كه بزاڤەکا سیاسی یە کو هێمانا سەرەکی یا دامه‌زراندنا کوردستانێ یه و پارێزڤانیا کوردستانێ دکەت، لەوما ئێریشا ل سەر په‌ده‌كێ ئێرشا سەر هەموو کوردستانێ یە.
ئارمانجا سەرکی یا په‌كه‌كێ ئەوە کو سەرانسەری کوردستانێ بکەته مه‌یدانا شەری و بسۆژیت.
