گوندێن دەڤەرا بەرواری بالا، مەتینا، ئامێدی و گارە ب رەز، باخچە و دارستانێن خوە ڤه بوونە قوربانیێن شەرێ په‌كه‌كێ و لەشکەرێ ترک. ئەم دکارن ببێژن کو بەرواری، رێکانی، نێروەیی و نهێلی ئەنفالەکا نوو دژین. هنده‌ك گوندێن دەڤەرێ یێن کو بوونە مه‌یدانا شەر دەردکەڤن، بیرهاتن و هەموو ژیانا خوە ل پەی خوە دهێلن. چما و چاوا باشوورێ کوردستانێ کو یەکانە پارچەیا رزگارکرییە، راستی ئەنفالەکا ب ڤی رەنگی هات. دڤێت پلانساز و ئالیێن ئه‌ڤ سیناریۆیا ئەنفالێ چێکرین راست بهێن فێمکرن.
ب لێکۆلینا ئیدیعایا کو ئارتێشا ترک و گێریلایێن په‌كه‌كێ د دەمێن داوی دا ل گوندێن دەردۆرا کانی ماسێ هەڤدیتن كرینە، مرۆڤ دشێت د ڤێ مژارێ دا بگه‌هیته هنده‌ك راستیان.
ل دەردۆرا کانی ماسێ چ دقەومیت؟
گەلێ باشوورێ کوردستانێ ب زیندی شاهدیا پەڤچوونان دکەت. د ڤان دەمێن داوین دا ئاگاهی هاتن گرتن کو ب تایبەتی ل هنده‌ك گوندێن ناڤچەیا کانی ماسێ، ل دەردۆرا گوندی یەکینەیێن په‌كه‌كێ و ترکان ل کێلەکا هەڤ دگەرن و پەڤچوون ناقەومن. رایا گشتی د وێ باوەرێ دا یە کو د ناڤبەرا په‌كه‌كێ و هێزێن چەکدارێن ترکیێ دا هەڤدیتنەک هەیە، یان ژی لهەڤهاتنەکا زمنی هەیە.
د راستیێ دا ئەڤه ژی نە نوویە د سالا 2021 دا نووچەگهانێ تەلەڤزیۆنا ئەل حه‌ده‌س یا عەرەبی، کو تام ل دەردۆرا کانی ماسێ وەشان دکر، وێ سالێ وی گۆتبوو کو کامپێن په‌كه‌كێ و ترکان ل کێلەکا هەڤ بوون و وان دەستوەردانا هەڤ نەکربوون.
د بوویەرا ل کانی ماسێ دا ژ بەر کو مومكن بوو گەریلا و لەشکەر هەڤدو نەبینن، د ناڤبەرا وان دا یان لهەڤکرنەک چێبوویە یان ژی ل گۆری تالیماتێن کو ژ بۆ وان هاتینە دان تەڤدگەرن.
راستە، د شەران دا، یه‌كینه‌یێن بچووک جاران دشێن بێدەنگیا ده‌ڤه‌رێ بپارێزن و ئێرشی هەڤ ناکه‌ن دا کو ژیانا خوە بپارێزن. لێ ل دۆرا کانی ماسێ تشتێ دقەومیت نە وه‌سایە. ل باشوورێ کوردستانێ رۆژەڤەکا تاری دهێته مەشاندن. و هەتا ئەم کووراهییا بنیاتێ ڤێ کێشەیێ نەزانین، ئەڤ رەوشا كاره‌ساتبار و ئەڤ پرۆژه‌یێ ئەنفالێ ناهێته فێمکرن.
پلانا ئۆپەراسیۆنا داگیرکرنا باشوور، ئۆجالان چێکرییە
ڤیدیۆیێن لێپرسینا ئۆجالان یێن ل ئیمرالیێ، کو رەوشەنبیر، نڤیسکار و سیاسەتمەدارێن کورد پشتگوهـ دکه‌ن، مژارێن پر گرن د ناڤەرۆکا خوە دا هه‌لدگرن. د ڤان لێپرسینان دا ئۆجالان ژ بۆ کو ژیانا خوە رزگار بکەت، رێخستنا خوە، گەریلا، رێڤەبەر و هەتا تەڤاهیا کوردستانێ پێشکێشی دەولەتا ترک کر. دەولەتا ترک ژ سالێن 1960ێ ڤە دخوازیت کوردان ژ تەڤگەرا بارزانی دوور بێخیت و ئەڤ رەوش ژ بۆ وان گرنگتر بوو، ب تایبەتی دەما کو ل باشوور دەستکەفتیەکێ رەوا دەرکەتیه هۆلێ. ژ بەر کو ئۆجالان ئەڤ رەوش دزانی بوو، پێشنیارەکا پر زەلال کر و ژ ترکان خواست کو هەولێرێ داگیربکن. ئیرۆ گەر گەلێ گوهەرزێ د بن دەنگێ تۆپان دا نه‌شێت بنڤیت یان ژی زریپۆش د ناڤا کێستە را دەرباس ببن، پێویستە ل پلانا هەولێرێ یا ئاپۆی بنێرین.
ئۆجالان 25 سالن وەک شێورمەندەکێ دەولەتا ترک ل ئیمرالیێ شیرەتان ل دەولەتا ترک دکەت کو کوردان ژ فکر و هەستێن نەتەوی دووربێخن. ئۆجالان پلانان چێدکەت و پێشنیاران پێشدئێخیت. دەما کو هوون ڤێ راستیێ قەبوول بکن، هوون دێ ببینن کو هەموو پارچە تێن بەر هەڤ. ژ بەر کو وێ دەمێ ئەم دێ ببینین کو ئەڤ شەر چاوا دەرباسی باشوور بوو.
باهۆز ئەردال راگهاند کو پەیمانا باشوور یا 22 سالان د ناڤبەرا په‌كه‌كێ و چەکدارێن ترکیێ دا هاتیە شکاندن.
د سالێن 1992 – 1999ێ دا دەولەتا ترک ب دەستوورا ناتۆیێ هنده‌ك بارەگەهێن خوە ل هەرێما کوردستانێ چێکر بوون. ئارمانج نەتەنێ په‌كه‌كە بوو، هەمان دەم ناتۆ ژی بوو. دەما کو ئۆجالان ڤه‌گه‌ری ترکیێ، د ناڤبەرا ڤان هێزان و په‌كه‌كێ دا ئاگربەست دەست پێ کر. ژ سالا 1999ێ هەتا 2021ێ 22 سالان ناڤەندێن په‌كه‌كێ ل دەردۆرا ڤان بارەگەهان ب جهـ ببوون، لێ دەستوەردانا هەڤدو نەکرنە. لێ پشتی کو ل گۆری پلانا ئۆجالان یا هەولێرێ دەما دەرباسکرنا شەر بۆ باشوور دەستپێ کری، رەوش هات گوهارتن.
باهۆز ئەردال د چلەیا 2019 دا داخویانی دابوو و گۆتبوو: «شۆلێ ڤان (بنگەهێن لەشکەری) چیە؟ ئەو هێزێن داگیرکەرن. ل سەر باشوورێ کوردستانێ بارەکە. هێزەکا بیانیە. “یا کو رێ ل بەر ئارامی و ئاشتیا باشوورێ کوردستانێ دگریت ئەڤ داگیرکەرییە.” لێ بەلێ ناڤەندا گشتی یا هه‌په‌گێ یا باهۆز ئەردال ب سالان ئەڤ بنکەیێن لەشکەرێ ترک ددیتن لێ تەقە ل هەڤ نەدکرن. هەروه‌ها، وەک کو په‌كه‌كێ باکور رزگار کرییە دئاخڤیت و بەحسا داگیرکەریا ل باشوور دکەت. پشترە پەڤچوونان دەست پێ کر. هەر تشت ل گۆری پلانا ئۆجالان مەشییا.
زیانێن هەردو ئالییان، ناهێته وێ واتەیێ کو هەڤدیتن نینن
گەلەک کەسان ئەڤ پلانا ئۆجالان یا ئەربیلێ باش فام نەکرییە. هنده‌ك دەردۆر ژ بەر بەرژەوەندیێن خوە ڤێ پێڤاژۆیێ ب تەمامی پاشگوهـ دکه‌ن. هەروه‌ها هنده‌ك کەس ب هەستییاری ل ڤیدیۆیێن ئۆجالان دنێرن و دبێژن دبیت کو مۆنتاژ بن. هنده‌ك کەس دپرسن، گەر ئەڤه پرۆژەیەکە، چما ژ هەردو ئالیان مرۆڤ دمرن؟ هەلبەت دێ مرۆڤ بمرن. ژ بەر کو مرن مۆتۆرا ڤی شەری یە. دەولەت و په‌كه‌كە جەنازەیێن جوانان دهاڤێژن بەر هەڤ و شەری 80 کم دکێشن ناڤا خاکا باشوورێ کوردستانێ دا. گەر جەنازەیێن هەردو ئالییان نه‌بانه دێ چاوا شەر گه‌هشتبا بەر دەرێ ئامێدیێ؟
دیمەنێن چالاکیا د 2023 دا ل سۆرا سگێرێ و گرێ جوودی د ڤێ واتەیێ دا بالکێش بوون. ژ بەر کو دەولەتا ترک لەشکەرێن خوە هاڤێتن بەر دەڤێ چەکێن په‌كه‌كێ کو وان بکوژیت. لەشکەرێن بێ جەردەڤان و بێ زێرەڤان، هاتن کوشتن. تەنێ ل گرەکی 9 لەشکەر مرن. بنێرن، ب مەراسیمێن جەنازەیێن وان لەشکەران دەولەتا ترک بنگەهێ ڤان ئۆپەراسیۆنان ب دەست ئێخست. 10 لەشکەران ددەته کوشتن و 10 کم دهێته د ناڤا ئاخا باشوور دا.
ژ بۆ په‌كه‌كێ ژی هەمان تشت دەرباس دبیت. ژ بەر کو هەکە جەنازەیێن گەریلا نەبن، نه‌شێت پشتگریێ ژ خه‌لكی ببینیت. له‌وما جەنازە بۆ هەردو ئالیان ژی سوودبه‌خشن.
لەشکەر و گەریلایێن کو د ڤی شەری دا دمرن، تەنێ د بن یارییا پرۆژەیا ئۆجالان یا هەولێرێ دا دهێنه كوشتن. تەڤگەرێن گەریلا ب كوشتنا وان ب داوی نابن، یێ كو ڤان تەڤگەران ژ ناڤ دبه‌ت، ئه‌و ته‌سفیه‌نه یێن كو فەرماندارییا وان دكه‌ن. په‌كه‌كێ 50 زارۆکێن گەل ل دۆرا ئامێدیێ بجهـ کرینە و وان ددەته کوشتن. رێڤەبەری ژی ل رۆژئاڤا، سلێمانی و ئەورۆپایێ ژیانا خوە ب ئارامی ددۆمینن. وەکی پایمانەکا ڤەشارتی شەرڤان دهێنه کوشتن و فەرماندار دهێنه ژییاندن.
هەروه‌ها دڤێت د جهـ دا بهێته گۆتن کو ژ سالێن 1970 ڤە په‌یوه‌ندییا په‌كه‌كێ ل دەولەتا ترک، ب تایبەتی ل گه‌ل عەبدوللا ئۆجالان قەت قوت نەبوویە. په‌یوه‌ندییا ئۆجالان ژ سالێن زانكویێ دەست پێ کریه د هەر پێنگاڤا ژیانا وی دا ل گه‌ل کەسێن ب گومان یێن دەولەتا ترک دهێته دیتن. میناک هەڤژینا وی کەسیرە کەچا (عه‌لی یلدرم) رێڤەبەرەکێ میتێ بوو و هەڤالێ وی یێ هەره نێزیك پیلۆت (نەجاتی کایا) ژی ل گه‌ل میتێ كار دكر. ئۆجالان سالا 1979 دیسا ژ ئالیێ دەولەتا ترک ڤە ل سووریێ هاتە ب جهـ کرن. ئۆجالان د ئاڤاهییه‌كی ڤه بوو ل سووریەیێ كو د قاتا 10ێ دا ل گەل شێورمەندێ لەشکەری یێ دەولەتا ترک دژیا و هەر رۆژ ب هەمان ئاسانسۆرێ دهاتن دچوون. پشترە ژی ڤان په‌یوه‌ندییا د سالێن 1990 دا بەردەوام کر و فەرماندارێن گەریلا و فەرماندارێن قەرەقۆلان یێن ل قادا هەرێمی ژی نامه بۆ هەڤ د شاندن. دەما ئەڤه هەموو تشته دقەومین، ل مه‌یدانێ ژی پەڤچوونێن چەکداری رووددان و هەر رۆژ چەکدارێن په‌كه‌كێ ژیانا خوە ژ دەست ددان.
ژ بەر ڤێ سەدەمێ ژ ناکۆکیێن ئەشکەرە یێن د ناڤبەرا په‌كه‌كێ و هێزێن چەکدارێن ترک دا زێدەتر دانوستاندن، لهەڤکرن و ب هەڤرە پارالێل حەرەکەت دکرن.
دەما هوون ڤان هەموو پارچەیان بینن گەل هەڤ، هوون دێ ببینن کو ل کانی ماسێ لەشکەرێ ترک و چەکدارێن په‌كه‌كێ ب ئارامی ل کێلەکا هەڤ دکارن بژین. لێ ئەڤه قەت نە گرنگە، رێڤەبه‌رێن پلە بلند یێن په‌كه‌كێ و ترکان ل کێلەکا هەڤ روودنن، ئۆجالان شانازیێ ب ئالا ترکا دکەت و وەکە شێورمەندێ دەولەتێ تەڤدگەریت. ما ژ ڤێ پێڤە تشتەکی دی هەیە؟
