ئوتۆپیایا رەوشەنبیریێ

• دلۆڤان عه‌لی

یەک ژ پرسێن کو هەر رۆژ رووبروویێ مە دبە ئەوە کو رەوشەنبیر کییە و رۆلا وی د جڤاکێ دە چیە. د ڤێ مژارێ دە، دڤێ کو ئەم رەوشەنبیران ل گۆری هشمەندی و ئاستا رەوشێن کو تێ دە دژین بدنه‌ دیار کرن. رەوشەنبیرێ وەلاتەکێ داگیرکری ژ رەوشەنبیرێ کو د ناڤ جڤاکەکە ئازاد دە مژاران دنرخینە جودایە.

فەیلەسۆف و زمانزانێ ئامەریکی نوام چۆمسکی دبێژە: “ئەرکا رەوشەنبیر ئەوە کو راستیێ ببێژە و دەرەوان ئەشکەرە بکە. هەگەر رەوشەنبیر ئەو کەسن کو دخوازن چینەکە تایبەت ئاڤا بکن کو کارێ وان فەرزکرنا رامانان و هلبەراندنا رامانان ژ بۆ بەرژەوەندییا سەردەستانە، ئەو نەرەوشەنبیرن، لێ جەلەبەک نوو ژ زلامێن ئۆلی و سیکۆلارن کو کارێ وان تەنێ ڤەشارتنا راستیێ یە. هەکە وسا بە، دڤێ خەلک دژی رەوشەنبیران بن.”

د هەر جڤاکەکێ دە ئەرکا سەرەکە یا رەوشەنبیران ئەوە کو مرۆڤێ رازایی هشیار بکن و وی تەشویق بکن کو ئەو ئاستەنگێن کو رێ ل بەر شیاربوونا وی دگرن بشکینە.

ل ڤر ئەم بەحسا رەوشەنبیرێن کورد دکن. چینەکە کو هینا ژی نکارە ب زەلالی هەلوەستا خوە یا ل سەر راستیا مژارێن هەستیار دیار بکە. ئەم ملەتەکن کو د ناڤ رەوشەکە ئالۆزا سیاسی و جڤاکی دە دژین. دەردۆرا کو ئەم تێ دە دژین تو جاری بێ قەتلیعام و خوینرژاندن نەبوویە. رۆژهلاتا ناڤین گۆرستانەکە تارییە کو تژییە ژ گۆرێن نەناس.

د ڤر دە دڤێ ئەم ببێژن کو چما رەوشەنبیرێن کورد نکارن د چارەسەرکرنا پرسگرێکان، پەروەردەکرنا نفشەکی ژیر و هشیارکرنا تاكێ بندەست دە رۆلەک جدی بلیزن. ئەو هەر گاڤ هەول ددن کو د ناڤ جورەیەک دوبەندیێ دە بمینن و نکارن بەر ب پێشەرۆژێ ڤە گاڤە باڤێژن. بەریا هەر تشتی دڤێ ئەم فێم بکن کو ئەردنیگاریا مە کوردان ژ یا ئینگلیز، ئالمان، فرانسی و ئیتالی جودایە. ئەم نکارن تاكێ خوە ب رامانا رۆژئاڤایی بدم فێم کرن کو تشتان شرۆڤە بکە و بکاربە بفکرە. دڤێ ئەم تاكێن خوە هین بکن کا مرۆڤ چاوا بوویەران د چارچۆڤەیا شەرت و مەرجێن کو ئەم تێ دە دژین و پرسگرێکێن کو قەومینە دە ببینن. رەوشا سۆسیۆلۆژیکا پاریس و ئامەدێ جودایە. ژینگەها رامانا کەسەکی ل هەولێرێ و کەسەکی ل لۆندۆنێ پر جودایە.

زەحمەتە کو تو وەک رەوشەنبیرەکی ب فەلسەفەیا سارتەر و ئاقلێ فوکۆ گۆڕانکاری فکرا کەسەکی کو جەلادەکی وەک خوەدێ دبینە بگوهەرینی. ئەڤ ب تەنێ نەفێمکرنا شەرت و مەرجێن کو تاكێ ملەتێ مە تێ دە دژییە. وەکی دن، رەوشەنبیرێ هشیار هەر گاڤ هەول ددە کو تاكێ ملەتێ خوە ب رەنگەکی کو ژێ فێم بکە شیار بکە.

رەوشەنبیرێن مە هینا ژی نکارن هەلوەستا خوە ل سەر فەلاکەتا کو په‌كه‌كێ ئانیە سەرێ ملەتێ کورد ب زەلالی دیار بکن

فەلاکەتا کو هاتیە سەرێ کوردان ژ یا وەلاتێن دن پر جودایە. ئەم نەتەنێ ژ ئالیێ داگیرکەران ڤە، ژ ئالیێ کەسێن کو دەرکەتن و خوە وەکە رزگارکەرێن گەلێ مە نیشان دان ژی روو ب روو مان. ل ڤر رەوشەنبیرێن کورد ژ کۆک ڤە نکارن ڤێ مەسەلێ راڤە بکن. رەوشەنبیرێن کورد هێ ژی ب هەستیاری پرسگرێکان دنرخینن. مینا کو دۆزا ملەتەکی ئەڤینداریا ناڤبەرا دو کەسان بە. ئەڤ ژ وێ یەکێ تێ کو ئەم ملەتەکن ژ راستیێ زێدەتر ئالیگرێ رۆمانتیزمنە. نەخوە ئەم چاوا دکارن جەلاد ژی و مەخدوور ژی وەک هەڤ بنرخینن؟

تشتا کو دڤێ ئەم ل ڤر بینن سەر زمان ئەوە کو چما هن رەوشەنبیرێن مە هینا ژی نکارن هەلوەستا خوە ل سەر فەلاکەتا کو په‌كه‌كێ ئانیە سەرێ ملەتێ کورد ب زەلالی دیار بکن. رەوشەنبیرێ کورد ب راستی ڤێ مەسەلەیێ باش فێم نەکرنە یان ژی ژ بۆ کو گرسەیێ وندا نەکن هەول ددن خوە ژ ڤان مژاران دوور بخن؟ گەر رەوشەنبیر راستبێژییە ل دژی نەحەقیێ، وەک نوام چۆمسکی دبێژە، رەوشەنبیرێن کورد ل سەر ڤێ مژارێ ل کونە؟ رەوشەنبیرێن کو هینا ژی وێژەیا فەداکاریێ وەک هنجەتەکێ بکار تینن دا کو حەقیقەت دەرنەکەڤە هۆلێ، ب چ تایبەتمەندیان ژ خوە رە دبێژن رەوشەنبیر؟

هەلبەت قەبارە و هەژمارا پرتووک و گۆتارێن کو مرۆڤ دنڤیسە نایێ وێ واتەیێ کو ئەو رەوشەنبیرەکی تامە. ژ بەر کو ب هەزاران پرتووک و گۆتار ژی بنڤیسینی، گەر نکاربی هشێ تاكه‌كێ بندەست بگوهەرینی کو بفکرە، بێکێرن و وەک دەفتەرەکە سپی یا ڤالانە.

پۆر درێژکرن و ریهـ نە پێناسەیا رەوشەنبیریێ یە وەکە کو تاكێن کورد دبینن.

رەوشەنبیرێ کورد دڤێ بەری هەر تشتی فێهم بکە کو رەوشەنبیری دروستییە. رەوشەنبیری ئەوە کو ژ بۆ پێشەرۆژێ نفشەک هشمەند کو ژ زلم و داگیرکەریێ رە بێژە نا پەروەردە بکە.

فەیلەسۆف و تەئۆریسیەنێ جڤاکی یێ ئامەریکی مۆرای بۆکچین دبێژە: “تێگەهێن کو ب کەسێن مینا مارکسیست، هیگڵی، باکونینیست، کرۆپۆتکینیست رە تێکلدارن، ب تەڤاهی ل دەرڤەیی ئاسۆیا من یا رەوشەنبیری و هەستیارینە. ئەز نە شۆپدارێ تو کەسی مە.”

ئەم ژ گۆتنا بۆکچین تێدگهن کو یەک ژ فاکتۆرێن سەرەکە یێن کو رەوشەنبیرێن کورد نکارن باندۆرێ چێکن ئەوە کو نەکارینە د چارچۆڤەیا پسیکۆلۆژی و شەرت و مەرجێن نەتەوەیا خوە دە رامانەکێ بئافرینن. ئەو نەکارینە ب ئاوایەکی کو تاكێن ملەتێ خوە ژێ فێم بکن و ژێ فێر ببن تەڤبگەرن. هەرتم هەول دانە کو ب رامانێن رۆژئاڤایی مەسەلەیان شیرۆڤە بکن و نەبوونە خوەدی رامانێن خوە. تراژەدی ئەوە کو رەوشەنبیرێن کورد هینا ژی رەوشا تاكێ کورد و رەوشا تاكه‌كێ نه‌ کورد ژ هەڤ جودا ناکن.

میناک، تاكه‌كێ ل دیاربەکر ئان مێردینێ کو د بن زەختێن دەولەتێ و شدەتا په‌كه‌كێ دە ژیایە، د ناڤ خوین و مرنێ دە مەزن بوویە، پێویستە ل گۆر ژینگەها کو تێ دە دژی رەوش ژێ را وەرە شرۆڤە کرن دا کو فێم بکە و شیار ببە، نە کو ل گۆر فکرێ مارکس، لێنین، باکونین. ب راستی ئەڤ یەک بارێ ل سەر ملێن وی/وێ گرانتر دکە و زوو شیاربوونا وی دەرەنگ دخە. دبە کو گەلەک کەس ڤێ یەکێ نەراست ببینن، لێ یا راست ئەوە کو دڤێ ئەم بەری هەر تشتی رامانەکە کوردی بئافرینن و پشترە ژی بەر ب جیهانا رەوشەنبیری یا دەرڤە گاڤ باڤێژن.

رایەدارەکی په‌كه‌كێ گۆتارەکە دژمناتی ل سەر کوردان نڤیساندبوو کو تژی نەفرەت بوو. کەسێن کو خوە وەکە رەوشەنبیر پێناسە دکن، ب زمانەکی فەلسەفی بەرسڤا ڤێ گۆتارێ دانە و ئانالیز کرنە!!

د ڤان رۆژێن بۆری دە رایەدارەکی په‌كه‌كێ گۆتارەکە دژمناتی ل سەر کوردان نڤیساندبوو کو تژی نەفرەت بوو. کەسێن کو خوە وەکە رەوشەنبیر پێناسە دکن، ب زمانەکی فەلسەفی بەرسڤا ڤێ گۆتارێ دانە و ئانالیز کرنە. د ڤر دە یا پێکەنۆک ئەوە کو جەلادەکێ چەکدار کو رەحمێ ل خوەزا و چووچکان ژی ناکە، ل بەر چاڤێن وی ب هەزاران مرۆڤێن بێگونەهـ هاتنە کوشتن و ئیشکەنجەکرن، گەلۆ ئەڤ جەلاد دکارە ژ زمانێ فەلسەفی و پسیکانالیتیک فێم بکە؟ کەسەکێ کو جەلادەکێ وەکە عه‌بدوللا ئۆجالان وەک خوەدێ دبینە، چاوا دکارە ژ زمانێ هایدیگەر و فرۆید فێم بکە؟ ئانالیزێن وها تەنێ خوە خاپاندن و دوورکەتنا ژ راستیێنە. رەوشەنبیرێ مە وەکە تاكێن 1968ان یێن فرانسایێ ل تاكێن میلەتێ خوە دنێرن و خوە ژی وەکە سارتەر و کامۆ و ژیل دولوز  دبینن!

ره‌وشه‌نبیرێن مه‌ بوویەرێن 45 سالێن داوی ب ئاوایەکی ریالیست نه‌نرخاندنه‌

د ڤان 20 سالێن داوی دە، گەلەک نڤیسکار گەلەک جاران ب ناسنامەیێن رەوشەنبیری دەرکەتنە، هەول ددن کو سار و گەرم ل هەڤ بینن. وەک من بەرێ ژی گۆت، رەوشەنبیرێن کورد هەرتم ژ گرسەیێن مەزن و چەپکان حەز دکن. تو جاری نکارینە بوویەرێن 45 سالێن داوی ب ئاوایەکی ریالیست بنرخینن. ژ بۆ کو فرۆتنا بەرهەمێن خوە و گرسەیێ وندا نەکن، ل هەمبەر راستیان بێدەنگ دمینن و دبن هەڤکارێ تاوانکاریێ. ژخوە تشتا کو په‌كه‌كێ‌ کریە نە تشتەکی ئینکارکرنێ یە. تشتێ کو په‌كه‌كێ ل کوردستانێ کریە هەکە ل وەلاتەکی دن کربا، رەوشەنبیرێن وی وەلاتی وێ په‌كه‌كه‌ ژ هۆلێ راکربانا و بەریا خەلکێ ژ رێزێ په‌كه‌كه‌ دادگەهـ بکرانا. لێ وەکە کورد دبێژن: رەوشەنبیرێن مە ب گور رە دخون و ب خوەدیێ ژی رە شینێ دگرن.

ژ بۆ کو هوون وەک رەوشەنبیرەک باندۆرێ ل ملەتێ خوە بکن، دڤێ بەری هەر تشتی رەوش و سۆسیۆلۆژیا ملەتێ خوە بنرخینن. رەوشا دەروونی یا تاكێن جڤاکا خوە یێن کو ب کارەساتان رە روو ب روو مانە فێم بکن. پێدڤییە کو هوون د دەستپێکێ دە رێبازێن هێسان بکار بینن دا کو هوون بکارن نەتەوەیا خوە ژ قۆناغا پێش دە ئامادە بکن. وەزیفەیا وە یا رەوشەنبیری ئەوە کو هوون راستیا بوویەران وەکی وان ژ نوو ڤە بنڤیسینن. ژ بلی ڤێ، هەموو هەولدان، نڤیساندن و ئاخافتن تەنێ ونداکرنا دەمێ و کۆمەدیانە.