مژارا نەدانا مووچەیان ب دەستوەردانا ئیراقێ د ھلبژارتنێن پارلامەنتۆیا کوردستانێ ڤە گرێدایە
نێزیکی 50 رۆژانە ل ھەرێما کوردستانێ مووچە نایێن دایین و نھا کریزا “مووچە” ھەیە. ب تایبەت ژ بەر کو ھند دەردۆر مژارا مووچەیێن کو نەھاتنە دایین ب ئاوایەکی پر ئالۆز راڤە دکن، کریزا مووچە بوویە زەنگلەک کو تێ خوەستن ل ستوویێ حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ بێ دالقاندن. لێ د راستیێ دە قەیرانا مووچەیان نینە، کێشەیا کو ژێ رە تێ گۆتن کریزا مووچە بەشەکە ژ ستراتەژیا ئیراقێ یا “ھلوەشاندنا ستاتویا ھەرێما کوردستانێ و ڤەگوھەرتنا ھەرێما کوردستانێ بۆ سیستەما پارێزگەھەکی”. و د ئەسلێ خوە دە، ئەو ھەولدانەکە پرۆپاگاندایێ یە ل دژی کابینەیا نەھەم، بەری ھلبژارتنێن پارلامەنتۆیا کوردستانێ. (ئەگەر ڤێ ستراتەژیێ تەنێ ب ئیراقێ ڤە گرێدن، شاشە؛ ب راستی خوەدیێ ستراتەژیێ ئیرانە، کو نھا سەروەرێ ئیراقێیە. ترکیە و ئەنیێن دژە کورد ب ئاوایەکی بنگەهین پشتگریا ڤێ ستراتەژیێ دکن.)
ستراتەژیا حکوومەتا ئیراقێ یا ژ دو قۆناغان پێکتێ ل ھەمبەر ھەرێما کوردستانێ چیە؟
ستراتەژیا ئیراقێ یا بێ ستاتو ھشتنا ھەرێما کوردستانێ نە نوویە. ئەنیا دژە کوردستانێ ژ 2003 و ڤر ڤە، ژ بۆ تێکبرنا ستاتوویا کو کوردان ب دەست خستنە، گاڤ ب گاڤ پێنگاڤ ئاڤێتن. ب تایبەتی پشتی سالا 2012 ئەڤ تەڤگەرە ڤەگوھەری ئێریشێن ڤەکری یێن ب خوین، چەک، داگیرکەری، نەفت و برینا مووچە و ھتد. نھا کەسێن کو دخوازن کوردستانێ بێ ستاتو بھێلن پلانسازیەکا وان یا دو قۆناغی ھەیە. قۆناغا یەکەما ڤێ پلانێ ئەوە کو رەوشەکا وسا چێبکن کو پەدەکە د هلبژارتنان دە دەنگان کێم بکە و ب سەر نەکەڤە، و پەدەکێ ژ دەستھلاتێ بخن. قۆناغا دویەمین ژی ئەوە کو حکوومەتەکا لاواز یا بێی پەدەکێ ئاڤابکن و پشترە کوردستانێ بکن پارێزگەھەکا ئاسایی یا ئیراقێ.
د ڤێ ستراتەژیێ دە ھلبژارتنێن پارلامەنتۆیا کوردستانێ کو دێ د مەھا جۆتمەھێ دە بێن کرن، ژ بۆ ئەنیا دژە کوردستانێ و ب ئاوایەکی خوەزایی ژ بۆ حکوومەتا بەغدایێ ژی خوەدی گرینگیەکا مەزنە. حکوومەتا ئیراقێ ئەڤە دو سالن ھەولێن مەزن ددە کو ھلبژارتنان بگھینە رەوشەکا ب دلێ خوە. گوھەرتنا یاسایا ھلبژارتنا یا ھەرێما کوردستانێ ژ ئالیێ دادگەھا فەدەرال ڤە، کو ب ئاوایەکی ئەشکەرە گرێدایی تو یاسایان نینە، دەستپێکا ڤێ پێڤاژۆیا وێرانکەر بوو.
ھلبژارتنێن کوردستانێ: پەدەکە دێ لگەل ھێزێن ناڤنەتەوەیی ھەڤرکیێ کت، نە لگەل حیزبان
ئاڤاکرنا حکوومەتەکا بێ پەدەکە ستراتەژیا بنگەھینا ئەنیا دژی کوردستانێیە. ژ بەر کو پەدەکە ب ڤێ ھەلوەستا خوە د رەوشەکێ دەیە کو ئەنیا دژە کوردستانی نکارە ژێ رازی ببە. نە ھەوجەیە کو ئەڤە زێدە بهێت نیقاش کرن. نەخشەیا رۆژھلاتا ناڤین ڤەکن و جھێن ھێزێن کو ئیرانێ نەکاری ل رۆژھلاتا ناڤین بگرە، ژ ئیراق، سووریێ، لوبنان بگرە ھەتا یەمەنێ ببینن. ھوونێ ل سەر نەخشەیێ ببینن کو تەنێ ھەرێمێن د بن کۆنترۆلا پەدەکێ دە تەسلیمی ئیرانێ نەبوونە. نھا پەدەکە د ھەموو ھلبژارتنێن ھەرێما کوردستانێ دە پارتیا یەکەمە. ھەر چەندی پر جاران ھێزا وێ ھەبوو کو ب تەنا سەرێ خوە حکوومەتێ ئاڤا بکە ژی، لێ ھەر گاڤ حکوومەتەک هەڤپەیمانی یان حکوومەتەک لھەڤھاتی تەرجیح دکر. ب ئیحتیمالەکە مەزن دێ د ھلبژارتنێن بێ دە د ناڤ ھەموو پارتیان دە دیسا ببە یەکەم. لێ پەدەکە د ڤێ ھلبژارتنێ دە نە تەنێ ل دژی حیزبان، ل دژی ئەنیا ھەڤپارا حکوومەتا ئیراقێ، دەولەتا ئیرانێ، ھندەک لۆبیێن وەلاتێن رۆژئاڤایی، حەشدا شەعبی و پەکەکێ پێکەڤە دێ بەشداری هلبژارتنا ببە. واتە لگەل ھێزێن ھەرێمێ، نە لگەل حیزبان ھەڤرکیێ دکە. بێگومان د ڤێ پێشبرکا ھلبژارتنێ دە حیزب و ئالیێن دژبەر دێ گەلەک پیلان و حیلەیان ئەنجام دەن. پێڤاژۆیا ھلبژارتنێ ژ دەستپێکێ ڤە ل سەر سەختەکاریێ ھاتبوو ئاڤاکرن.
کانالێن دەستوەردانا قەدەرا حکوومەتا فەدەرالا کوردستانێ: یەنەکە، پەکەکە و تەڤگەرا بابیلیۆن
بریارا دادگەھا فەدەرالا ئیراقێیا د 21 شوباتا 2024 دە ژ بۆ ھلبژارتنێن کوردستانێ بوو دەستپێکا پیلانا ل دژی پەدەکێ و ئەڤ پیلانە ژ ئالیێ سازیا ب ناڤێ “دادوەریا سەربخوە” ڤە ھات کرن. ئەم تێبینییەکا گەلەک بالکێش بکن، یێن کو ژ بۆ گوھەرتنا یاسایا ھلبژارتنێ سەری ل دادگەھا فەدەرالی یا ئیراقێ دانە کی بوون، ھەلبەت تەڤگەرا بابلیۆن، یەنەکە و حەشدا شەعبی بوون. ڤان ھەر دو پارتیان سەرلێدانا ھەڤپار کرن و قانوونێن ھلبژارتنێ ھاتن گوھەرتن. یاسا تەنێ ل سەر وێ بنگەھێ ھاتن دامەزراندن کو شریکێن رێڤەبەریا ئراقێ یێن شیعە زێدەتر کورسیان ب دەست بخن. میناک کۆتایا ترکمەنان دان سلێمانیێ کو چ ترکمەن لێ نینە.
د ئەنجامێ دە، ئەنیا دژە کوردستانێ گونجاو دیت کو ل شوونا کو ب ناسنامەیەکا زەلالا کۆلۆنیالیست ئێرشی کوردستانێ بکە، ب چێکرنا کانالێن خوەیێن ب رەنگێ کوردەواری، خوە بەردە ناڤا ھەرێما کوردستانێ. ئەڤ ستراتەژیە ژ سالا 2014 ڤە ب ڤی رەنگییە. دەولەتا ئیراقێ یا کو ژ رۆژا دامەزراندنا خوە ڤە سەد و یەک سالن ھەول ددە ئێرشی کوردستانێ بکە، پشتی ئەنفال، کۆمکوژی و ئێریشێن چەکداری، ڤێ جارێ ژی ب چەکا پەترۆلێ، مووچە و دادگەھان ئێرشی کوردستانێ دکە.
ھن دەردۆرێن کورد ھەنە کو ئیراقێ شرین نیشان ددن و دخوازن کوردستانێ ژ بەر چاڤان بێخن. ئەڤانە ھەموو لگەل دەردۆرێن تاری تێکلدارن. دڤێت کورد چاوا بن:
چ بریارێن کو ژ ئالیێ ئیراقێ ڤە ژ بۆ کوردستانێ ھاتنە ستاندن، پێوەندیا خوە ب پیڤانێن مافێن مرۆڤان یێن وەک دەمۆکراسی، دادپەروەری، وەکھەڤی و ھتد نینە. مەسەلە تەنێ دەستەسەرکرنا کوردستانێیە.
ئەڤ قەرەبوویێن کو بەغدایێ ددە یەنەکێ و پەکەکێ، ژ بۆ ژناڤبرنا کوردستانێ یە. ئیراق ئیمتیاز، چەک، پەرە و ھتد ددە ڤان ھەر دو ھێزان دا کو ب سوودوەرگرتنا ژ شەرت و مەرجێن سیاسی نەھێلە کوردستان مەزن ببە، ئاخا کوردستانێ کێم بکە و پەدەکە تەسلیم ببە.
بەغدا ب تایبەتی ژ بۆ بھێزکرنا یەنەکێ کو یەک ژ ڤان ھێزانە، دخەبتە. دەنگێن یەنەکێ د ھلبژارتنێن بۆری یێن پارێزگەهێن ئیراقێ دە و ھەروھا پرسا پارێزگاریا کەرکووکێ ھەموو ژ بۆ وێ یەکێ ھاتن کرن کو یەنەکە باشتر ستراتەژیا بەغدایێ جیبجی بکە. ژ ئالیێ دیرۆکی ڤە یەنەکە د رەوشەکێ دەیە کو نکارە ل ھەمبەر زەختان ل بەر خوە بدە و ھەر دەم زوو تەسلیم دبە. ژ بەر ڤێ راستییێ ژی ئەو ژ بۆ ھەڤکاریا ئیران و بەغدایێ گونجاو ھات دیتن.
نە قەیرانا مووچەیانە، دەستوەردانا ھلبژارتنانە
مە نڤیسا خوە ب وێ یەکێ دەست پێ کر کو چما مووچە نایێن دایین، وەک ھوون ژی دبینن، لێ مژارێ ئەم ناچار کرین کو باسی ستراتەژیێن دیرۆکی و نھا و ئەنیا دژە کوردستانێ و ھەڤکارێن وێ یێن کورد بکن. ژ بەر کو دڤێت راستی، بوویەر و پلان راست بێن بناڤکرن. پرسگرێکا دانا مووچەیان ل کوردستانێ نینە. حکوومەتا ئیراقێ دێ مووچەیان ھەتا ھەیاما ھلبژارتنێ پاش بێخە و دخوازە حکوومەتا نھا یا ھەرێما کوردستانێ وەکە چاڤکانیا پرسگرێکان بەرچاڤ بکە. ھەر وھا دێ ژ بۆ گەلێ کو د بن باسکێن خوە دە دپارێزە بنگەھەک ژ بۆ خەباتێن ھلبژارتنێ پەیدا بکە. جەوھەرێ مەسەلێ ئەڤە. و ژ ڤێ رۆژێ ھەتا ھلبژارتنێن ھەرێما کوردستانێ ئەم دێ راستی گەلەک بوویەرێن تاری، پیلان و دەرەوێن مەزن و بچووک هێین. ژ بۆ ڤێ ژی د ھەر بوویەرەکا کو ل کوردستانێ دقەومە ئەم دێ زێدەتر گرینگیێ بدن هەلوەستا ئەنیا دژە کوردستانێ.
