سەرۆک کۆمارێ ترکییەیێ رەجەب تەییب ئەردۆگان، د گۆتارا خوە یا کو د رۆژا 29 جۆتمەھا 2024 دە کربوو، گۆتبوو “کورد و ترک برا نە” و د بەردەوامییا گۆتارا خوە دە وەھا گۆتبوو:”کۆمارا ترکییەیێ ھەم کۆمارا ترکان، ھەم ژی کۆمارا کوردان ئە” ئەگەر ئەم ھەموو نێرینێن خوەیێن ئیدەۆلۆژیک و پێش حوکمی یێن خوە دەینن ئالییەکی، ئەمێ ببینن کو 101 سالێن کۆمارا ترکییەیێ ب زەلالی نیشان دایە کو راستییا مەسەلەیێ مخابن نە وەکە کو سەرۆک کۆممار ئەردۆگان بەحس دکەیە.
ژ بۆ کورد و ترک دەولەتەکێ وەکە دەولەتا خوەیا ھەڤبەش قەبوول بکن و بحەسبینن؛ بەرییا ھەر تشتی، دڤێت مافێ چارەنووسی یێ ملەتێ کورد و گەلێ کوردستانێ ھاتبە قەبوول کرن و دڤێت شریکاتییەکە ل سەر ئەساسێ وەکھەڤییێ ھەبە. ئانگۆ، دەولەتەکە فەدەرە کو ل سەر ئەساسێ شریکاتییا ملەتێ کورد و ملەتێ ترک و ل سەر ئەساسێ شریکاتییا کوردستان و ترکییەیێ ھاتبە ئاڤا کرن؛ بێگوومان دەولەتەکە وەھا دکارە ببە دەولەتا ھەڤبەشیا کوردان و ترکان. ژ خوە، دەولەتەکە وەھا ھەڤبەش، دڤێت ب ناڤەکی نوو، ناڤەکی کو ژ ئالییێ ھەردو ئالییان ڤە ژی ھاتبە قەبوول کرن و شریکاتییا کۆمارا ترکییەیێ و کۆمارا کوردستانێ ئیفادە بکە بێ پێناسە کرن.
باشە، ما گەلۆ د 101 سالێن کۆمارا ترکییەیێ دە، چ جاری سیستەمەکە وەھا کو شریکاتییەکە فەدەرال یا ھەڤبەش یان ستاتویەکە ملی، جۆگرافیک، سییاسی ژ بۆ گەلێ کوردستانێ قەت پێک ھاتییە؟ ھەلبەتە کو نا! ئەز دخوازم ژ رێزدار ئەردۆگانی بپرسم: ئەم بێژن کو نھا ئەم شریکاتییەکە فەدەرالی یان ژی ستاتویەکە ملی، جۆگرافیک، سییاسی دەینن ئالییەکی. وەک کو جەنابێ وە ئانییە زمان، ھەگەر “کورد و ترک برا” بن و “کۆمارا ترکییەیێ، ھەم کۆمارا ترکان، ھەم ژی کۆمارا کوردان” بە؛ ترک د ھەر بەشێن ژییانێ دە خوەدییێ کیژان مافێن کۆلەکتیف، کیژان دەزگەھ و ماف و ئازادییان بن، ما نە دڤێت کورد ژی خوەدییێ هەمان مافێن کۆلەکتیف و دەزگەھ و ماف و ئازادییان بن؟ ما دەستپێکا حقووقا براتییێ و وەکھەڤییێ نە ئەڤە؟
باشە دخوازم جارەکە دن ژ رێزدار ئەردۆگانی بپرسم: د 101 سالێن کۆمارا ترکییەیێ دە، ھوون دکارن نموونەیەکێ نیشان بدن کو کورد ژی وەکە ترکان خوەدییێ هەمان مافێن کۆلەکتیف و دەزگەھ و ماف و ئازادییان بن؟
101 سالییا کۆمارا ترکییەیێ، ب سەدان کریارێن کو ب تونەحەسباندن و تونەکرنا کوردان نیشان بدن ڤە داگرتییە. لێ ڤایە ل بەر چاڤانە؛ د ئەنجاما وان کریاران دە، نە ملەتێ کورد ژ ھۆلێ رابوویە، نە ژی دۆزا وی یا ئازادییێ. مافێ چارەنووسییا ملەتێ کورد مافەکی مەشرووعە؛ مافەکی نەتەوەیی و خوەزایییە. ئەڤ ماف، دکارە ب دەولەتەکە فەدەرە، کۆنفەدەرە یان سەربخوە بێ بجیھانین.
ژ بۆ رێیا بجیھانینا مافێ چارەنووسییا ملەتێ کورد خوەشتر ببە، ژ ئیرۆ ڤە دڤێت و دکارە ھندەک گاڤ بێنە ئاڤێتن. قەبوولکرنا ناسنامەیا ملەتێ کورد، مافێ پەروەردەیا ب زمانێ کوردی، فەرمیبوونا زمانێ کوردی، راکرنا قەدەغەیێن ل سەر ناڤێ کوردستانێ، قەبوول کرنا ئازادییا رامانی، رێخستنی، باوەرمەندی و خوەیفادەکرنێ د قانوونا بنگەھین یا دەولەتا ترکییەیێ دە بێنە گارانتی کرن. ئەڤ دکارە ببە دەستپێک و بنگەھا پێڤاژۆیەکە چارەسەرییێ.
بەلێ، ژ بۆ چارەسەرییەکە راستەقینە، وەکە گاڤا ئەول، بێیی ئەرێ و نایێ، کورد ژی ببن خوەدییێ وان ھەموو مافێن کو ژ بۆ ترکان ھەنە؛ د ئاتمۆسفەرەکە کو دەنگێن ھەموو چەکان ھاتنە راوەستاندن دە، ب ئاوایەکی شەفاف، ڤەکری، بلا دەولەتا ترکییەیێ ھەموو ئالییێن سییاسی، سڤیل و کەسایەتێن قەبوولبارێن کوردان وەکە مخاتاب قەبوول بکە؛ وەرن ئەم ب ھەڤ رە، ژ بۆ چارەسەرییەکە راستەقین گاڤەکێ باڤێژن.
گەلۆ کیژان ژ وان نەحەقییێن 101 سالن کو ل کوردان تێنە کرن ل ترکان ژی ھاتنە کرن؟
گاڤا کو ئەم بالێ دکشینن سەر راستییا کۆمارا ترکییەیێ، ھەلبەتە کو، دڤێت ئەم فەرقا د ناڤبەرا کۆمارا ترکییەیێ و یا رەژیما بەعس یا سەدام حوسەیینی، رەژیما بەعس یا ئەسەدی، رەژیما ئیسلامی یا ئیرانێ ژی بینن زمێن.
گاڤا کو ئەم کۆمارا ترکییەیێ و ڤان سێ دەولەتێن دن بدن بەر ھەڤ؛ ئەم دێ ببینن کو ل گەل ھەموو ئاستەنگی و قەدەغەیان ژی، د دەربارێ دامەزراندنا پارتییێن سییاسی، دەزگەھێن مەسلەکی، سڤیل و دەمۆکراتیک، خەباتێن سییاسی، بەشدارییا ھلبژارتنان، چالاکی و خەباتێن گرسەیی و د دەربارێ راگەھاندن و چاپەمەنییێ دە، کوردێن ل باکورێ کوردستانێ و ل ترکییەیێ دژین؛ ل گۆری کوردێن د دەما بەعس دە ل ئیراقێ و باشوورێ کوردستانێ دژییان و ل گۆری کوردێن ل ئیرانێ و رۆژھلاتێ کوردستانێ، ل سوورییەیێ و رۆژئاڤایێ کوردستانێ دژین خوەدی گەلەک ئیمکانێن باش و دەستکەفتییانە.
ھەروەھا، ئەم نکارن تونە بحەسبینن یان رەد بکن کو، د تەماما 101 سالێن کۆمارا ترکییەیێ دە، 3 گاڤێن بەربچاڤ ژ بۆ کوردان ھاتنە ئاڤێتن؛ ئەو ژی د دەما سەرۆکوەزیرییا رێزدار ئەردۆگانی دە ھاتنە پێک ئانین. ئەو گاڤ ژی ئەڤن: ژ بۆ پۆلێن 5، 6، 7 و 8 مافێ دەرسا بژارتەیا کوردی، ل 5 زانکۆیێن بەشا زمان و ئەدەبییاتا کوردی و تەلەفزیۆنا تەرەتە-کوردی.ھەگەر ب راستی ژی ژ بۆ چارەسەرییا پرسگرێکان نییەت ھەبە، ب راستی ژی دێ بەحسا براتییا کوردان و ترکان و وەکھەڤییا ھەردو ملەتان بێ کرن، ئەز بانگی رێزدار ئەردۆگانی و ب ملیۆنان کەسێن کو ل ترکییەیێ دژین دکم کو ب ئاوایەکی ئۆبجەکتیف، ویژدانی و ئینسانی، ب ئەمپاتی بەرسڤا ڤان پرسان بدن: وەکە کو تێ زانین، رێزدار ئەردۆگان، د دەما کو سەرۆکوەزیر بوو، د ئاخافتنا خوەیا رۆژا 23/11/2011 دە گۆتبوو کو “د بەلگەیەکە کو د ئارشیڤا دەولەتێ دە ھەیە، کو د رۆژا 9 تەباخا 1939 دە ھاتییە بەلاڤ کرن، ھاتییە نڤیساندن کو، ل دێرسمێ 13 ھەزار و 806 کەس ھاتنە کوشتن. ھەگەر ل سەر ناڤێ دەولەتێ پێویستی ب داخوازا لێبۆرینەکێ ھەبە، ئەزێ ڤێ لێبۆرینێ بخوازم”.
نھا دخوازم بپرسم: د سالێن 1921، 1925، 1930-32، 1938 دە، ل کۆچگری، ئامەد، بینگۆل، ئاگری، گەلییێ زیلان و دێرسمێ، ل ھەر بھوستەکە ئاخا کوردستانێ، ب سەدان ھەزار کورد ژ ئالییێ کۆمارا ترکییەیێ ڤە ھاتن قەتل کرن. گەلۆ، ژ بۆ خوە ژ قەتلیعامێن کۆمارا ترکییەیێ بپارێزێن، زارۆک، ژن و پیرێن گەلێ ترک چ جاران خوە ل شکەڤتان ڤەشارتی نە و گەلۆ د ڤان شکەفتان دە، کۆمارا ترکییەیێ، قەت زارۆک، ژن و پیرێن گەلێ ترک کوشتینە، فەتساندینە، ژەھری کرینە، شەوتاندینە؟
ل گەلییێ زیلانێ ب ھەزاران زارۆک، ژن و پیرێن کوردان ھاتن قەتل کرن و گەلییێ زیلانێ ببوو گۆلا خوینێ. گەلۆ، ب قەتلیعامێن کۆمارا ترکییەیێ ڤە، گەلییێن ئارتڤین، موگلا، نەڤشەھیر، ئافیۆن، کوتاھیایێ ب خوینا زارۆک، ژن و پیرێن گەلێ ترک چ جاران بوونە گۆلا خوینێ؟
ئەو کۆمارا ترکییەیێ یا کو ل کۆچگری، ئامەد، بینگۆل، ئاگری، زیلان و دێرسمێ، ب ئێزێنگان زارۆک، ژن و پیرێن کوردان کوشتییە؛ گەلۆ ل ئەدیرنە، قەیسەری و مانیسایێ، ژ بۆ کو گولەیێن لەشکەران زێدە نەیێن سەرف کرن، ژ بۆ دەستکێ داری یێن تڤنگێن وان نەشکێن و خەراب نەبن، چ زارۆک، ژن و پیرێن گەلێ ترک ب لێدانا ئێزنگان کوشتینە؟
کۆمارا ترکییەیێ، ھەتا نھا ب ھەزاران گوندێن کوردان خەراب کرینە و شەوتاندینە. گەلۆ، کۆمارا ترکییەیێ د 101 سالێن خوە دە، چەند گوندێن باژارێن ریزە، ترابزۆن، گیرەسوون، بۆلوویێ یێن ترکان خەراب کرینە و شەوتاندینە؟
د سالا 1930 دە، گاڤا کو پەزەک ب 25 قورشان دھاتە فرۆتن، کۆمارا ترکییەیێ ژ بەر ئاخافتنا ھەر گۆتنەکا ب کوردی 5 قورش سزایێ دراڤی ددا کوردان. گەلۆ، کۆمارا ترکییەیێ ھەتا نھا ژ بەر ئاخافتنا ھەر گۆتنەکا ب ترکی چ سزایێن دراڤی دانە ترکەکی؟
پشتی کۆدەتایا لەشکەری یا 12 ئیلۆنا 1980، د زندانا 5ێ نۆلوویا دییاربەکرێ دە، ل دیوارێن زندانێ ئەڤ نڤیس ھاتبوو نڤیساندن “ب ترکی باخڤە، زێدەتر باخڤە”. ھەروەھا کۆمارا ترکییەیێ نەدھشت کو دایک لگەل زارۆکێن خوەیێن کو د زندانێ دە نە ب کوردی باخڤن. گەلۆ، کۆمارا ترکییەیێ، د چ ھەڤسان دە، ل سەر دیواران نڤیسا “ب کوردی باخڤە، زێدەتر باخڤە”. گەلۆ ل چ زندانان دە قەدەغە دانییە سەر دایکان کو لگەل زارۆکێن خوەیێن د زندانێ دە نە ب ترکی باخڤن؟
ل ترکییەیێ و باکورێ کوردستانێ، 209 زانینگەھ، 18 ھەزار و 866 رەوزە، 25 ھەزار و 245 دبستانێن سەرەتایی، 18 ھەزار و 850 دبستانێن ناڤەندی، 12 ھەزار و 506 ئامادەیی ھەنە. و ئەڤ دبستان گشت ژی ب ترکی پەروەردەیێ دکن. گەلۆ، ل کۆمارا ترکییەیێ، رەوزە، دبستانێن سەرەتایی و ناڤەندی، ئامادەیی و زانینگەھان ب کوردی و ترکی پەروەردەیێ دکن ھەنە؟
ل دبستانێن کۆمارا ترکییەیێ 1 ملیۆن و 168 ھەزار و 866 مامۆستەیێن کو ب ترکی پەروەردەیێ ددن ھەنە. گەلۆ، ل تەماما دبستانێن ھەیی دە چەند مامۆستەیێن کو ب کوردی پەروەردەیێ ددن ھەنە؟
ل دبستانێن کۆمارا ترکییەیێ دە، 18 ملیۆن و 710 ھەزار و 165 خوەندەڤان (شاگرد) ھەنە. گەلۆ، ل تەماما دبستانێن ھەیی دە چەند شاگردێن کو ب کوردی پەروەردەیێ دبینن ھەنە؟
ل گۆری ئاگاھدارییێن فەرمی، وەزارەتا پەروەردەیێ یا کۆمارا ترکییەیێ ژ بۆ پەروەردەیا دەما 2024-2025، نێزیکی 178 ملیۆن پرتووکێن ب زمانێ ترکی، بێ پەرە، ژ بۆ شاگردان ل دبستانان بەلاڤ کرینە. گەلۆ وەزارەتا پەروەردەیێ یا کۆمارا ترکییەیێ، د ڤی 101 سالێن خوە دە، ب زمانێ کوردی چەند پرتووک ژ بۆ شاگردان ل دبستانان بەلاڤ کرینە؟
دەزگەھا شانۆیێ یا دەولەتا کۆمارا ترکییەیێ، دییار کرییە کو د سالا 2024 دە دێ 622 لەیستکێن موزیکالێ و یێن شانۆیێ ل دار بخە. گەلۆ، دەزگەھا شانۆیێن یا دەولەتا کۆمارا ترکییەیێ، د 101 سالێن خوە دە، چەند لەیستکێن شانۆیێ یێن ب کوردی ل دار خستینە؟
د مەحکەمەیێن کۆمارا ترکییەیێ دە، ب ھەزاران دادوەر (حاکم) و دۆزگەر ب ترکی دۆزان برێڤەدبن. گەلۆ د مەحکەمەیێن کۆمارا ترکییەیێ دە چەند دادوەر (حاکم) و دۆزگەرێن کو ب کوردی و ترکی دۆزان برێڤە دبن ھەنە؟
ل گۆری ئاگاھدارییا فەرمی یا کو سەرۆکاتییا کار و بارێن ئۆلی یا کۆمارا ترکییەیێ راگەھاندییە، ل 89 ھەزار و 817 مزگەفتان دە، مەلایێن کو ب ترکی وەعزان ددن وەزیفەدارن. گەلۆ د چەند مزگەفتان دە مەلایێن کو ب کوردی وەعزان ددن ھەنە؟
د 101 سالێن کۆمارا ترکییەیێ دە، وەک فەرم، ناڤێ ھەموو باژار، ناڤچە، بەلدە، گوند و ھەرێمان ھەر ب ترکی ھاتنە دانین. گەلۆ، کۆمارا ترکییەیێ، ناڤێن کوردی یێن چ باژار، ناڤچە، بەلدە، گوند و ھەرێمان وەک فەرمی قەبوول کرینە؟
ل کۆمارا ترکییەیێ، ب سەدان کورد، ژ بەر کو گۆتنە “ناڤێ وەلاتێ مە کوردستانە، ئەز کوردستانی مە”، سزایێن زندانکرنێ وەرگرتنە. گەلۆ، ھەتا نھا، یەکی ترک، ژ بەر کو گۆتبە “ناڤێ وەلاتێ مە ترکییەیە، ئەز ترکییەیی مە”، چ سزایێن زندانێ وەرگرتنە؟
کۆمارا ترکییەیێ، د دەربارێ 4 پارتییێن کو ب ناڤێ “کوردستانێ” ھاتنە دامەزراندن و د بەرنامەیا وان دە مافێ چارەنووسییا ملەتێ کورد ھەیە، ب سووجدارییا “ناڤ و بەرنامەیا وان ل دژی قانوونا بنگەهین و قانوونا پارتییان یا کۆمارا ترکییەیێ و دخوازن ترکییەیێ پەرچە بکن” دۆزا گرتنێ ھاتییە ڤەکرن. گەلۆ، ھەتا نھا، د دەربارێ چ پارتییان دە، ژ بەر کو ب ناڤێ “ترکییەیێ” ھاتنە دامەزراندن و د بەرنامەیا وان دە مافێ چارەنووسییا ملەتێ ترک ھەیە، دۆزا گرتنێ ھاتییە ڤەکرن؟
نھا ل پارلامەنتۆیا ترکییەیێ، گاڤا کو پارلامەنتەرەک ب کوردی دئاخڤە، ئاخافتنێن وی/وێ، د قەیدێن فەرمی یێن پارلامەنتۆیێ دە وەھا تێ نڤیساندن: “فلان پارلامەنتەر ب زمانەکی نەناس ئاخڤی”. گەلۆ، ل پارلامەنتۆیا ترکییەیێ، ئاخافتنا ب ترکی یا پارلامەنتەرەکی/ێ ژی ب ڤی شکلی دکەڤە قەیدێن فەرمی یێن پارلامەنتۆیا ترکییەیێ: “فلان پارلامەنتەر ب زمانەکی نەناس ئاخڤی”؟
قەبوول کرنا زلم و نەحەقییێن کو ل کوردان ھاتنە کرن، مخەتاب گرتنا ھەموو ئالییێن کوردان، دێ نیشانەیا نییەتا دییالۆگ و چارەسەرییەکە راستەقین بە بەلێ، رێزدار ئەردۆگان؛ ڤان پرسێن کو ل ژۆرێ مە ئانینە زمێن و گەلەک پرسێن وەکە وان، د ئەسلێ خوە دە، دییار دکە کو، د 101 سالێن کۆمارا ترکییەیێ دە مامەلەیا براتییێ ل کوردان نەھاتییە کرن. ھەروەھا ئەڤ پرس ب زەلالی دییار دکن کو کۆمارا ترکییەیێ د 101 سالێن خوە دە، چ جاران نەبوویە کۆمارا کوردان.
ژ بەر ڤێ راستییێ، ب تایبەتی د دەمەکە کو بەحسا “پێڤاژۆیەکا نوو” تێ کرن دە، ئەم بانگی رێزدار ئەردۆگانی، بانگی ھەموو ئالی و کەسایەتێن پەیوەندیداریێن ل کوردستانێ و ترکییەیێ دکن دا کو ئەم ب ھەڤ رە، ئاتمۆسفەرەکە ھەموو شەر و ئۆپەراسیۆنێن لەشکەری یێن دەولەتا ترکییەیێ و چالەکییێن چەکدارییێن پەکەکەیێ راوەستیابە بھوونن.
وەرن، د رەوشەکە کو شەر راوەستیابە دە، ژ بۆ کو زلم و نەحەقییێن 101 سالن کو ل کوردان ھاتنە کرن بێنە دیتن و بێنە قەبوول کرن؛ ژ بۆ پرسگرێک ب رێ، رێباز و ئاموورێن سییاسی، سڤیل، دەمۆکراتیک، ئاشتییانە، ب رێیێن دییالۆگێ بێنە چارەسەر کرن، ئەم گاڤنا بێڤێژن.
بلا دەولەتا ترکییەیێ ھەموو ئالییێن سییاسی، سڤیل و کەسایەتێن قەبوولبارێن کوردان مخەتاب بگرن و ئەم رێیا دییالۆگ و چارەسەرییەکە سییاسی، ئاشتییانە ڤەکن.
4/11/2024
موستەفا ئوزچەلیک
